Gürcüstanın ali təhsil islahatı: dövlət universitetləri, pulsuz təhsil və xarici tələbələrdən imtina

2026/27-ci tədris ilindən etibarən Gürcüstanda ali təhsil sistemində köklü dəyişikliklər qüvvəyə minir. Dövlət universitetləri xarici vətəndaşları qəbul etməyəcək, eyni zamanda ölkə vətəndaşları üçün bu ali məktəblərdə təhsil tamamilə pulsuz olacaq. Xarici tələbələr üçün ali təhsil bazarı faktiki olaraq özəl universitetlərin öhdəsinə buraxılır.

Bu qərar Cənubi Qafqazda ali təhsil siyasəti baxımından misli görünməmiş institusional dönüş kimi qiymətləndirilə bilər.

Rəsmi izahatlara görə, islahatın əsas məqsədi ali təhsil sistemini əmək bazarının real tələblərinə uyğunlaşdırmaqdır. Dövlət universitetləri bundan sonra:

• Birbaşa dövlət sifarişi əsasında fəaliyyət göstərəcək;

• Hansı ixtisaslara nə qədər mütəxəssis lazım olduğunu əmək bazarı araşdırmaları müəyyən edəcək;

• Maliyyələşmə nəticəyə və strateji ehtiyaclara bağlanacaq.

Bu modeldə dövlət universitetləri sosial və iqtisadi inkişafın aləti kimi çıxış edir. Təhsil artıq fərdi investisiya yox, ictimai sərmayə statusu alır.

2024/25-ci tədris ilində Gürcüstanda 37 mindən çox xarici tələbə təhsil alırdı. Onların təxminən 20 faizi dövlət universitetlərinin payına düşürdü. Bu tələbələrin əksəriyyəti tibb və İT sahələrini seçirdi və ali məktəblər üçün ciddi maliyyə mənbəyi rolunu oynayırdı.

Yeni qərar nəticəsində:

• Dövlət universitetləri kommersiya funksiyasından çıxarılır;

• Beynəlxalq tələbə axını tamamilə özəl sektorun öhdəsinə keçir;

• Ali təhsildə ictimai və bazar funksiyaları institusional şəkildə ayrılır.

Bu yanaşma ali təhsilin “ixrac xidmətinə” çevrilməsinin qarşısını almaq məqsədi daşıyır.

İslahat bir sıra risklər də yaradır:

1. Beynəlmiləlləşmənin zəifləməsi - Xarici tələbələrin olmaması akademik mühitin qlobal əlaqələrini zəiflədə bilər.

2. Dövlət universitetlərində keyfiyyət problemi - Pulsuz təhsil mexaniki olaraq keyfiyyət artımı demək deyil. Effektiv idarəetmə və hesabatlılıq olmazsa, resurs israfı riski yaranır.

3. Özəl sektorun kəskin kommersiyalaşması - Xarici tələbələrin tamamilə özəl universitetlərə yönəlməsi qiymət artımı və keyfiyyət fərqlərinin dərinləşməsi ilə nəticələnə bilər.

Gürcüstan modeli Azərbaycan üçün birbaşa köçürülə bilən sxem olmasa da, bir neçə strateji dərs təqdim edir: Dövlət universitetlərinin missiyası aydınlaşdırılmalıdır:

• Ödənişli təhsil davam edəcəkmi?

• Xarici tələbə cəlbi necə aparılacaq,

• Kommersiya layihələri arasında balansı necə qorumaq.

Gürcüstan nümunəsi göstərir ki, dövlət ali məktəbinin əsas funksiyası milli insan kapitalının hazırlanmasıdır, gəlir əldə etmək yox.

Azərbaycanda tam pulsuz təhsil real görünməsə də:

• strateji ixtisaslar üzrə,

• dövlət sifarişi əsasında,

• real əmək bazarı tələblərinə uyğun məqsədli pulsuz təhsil modeli tətbiq oluna bilər.

Gürcüstan modeli göstərir ki, xarici tələbə məsələsi ali təhsil strategiyasından kənar, xüsusi beynəlxalq təhsil siyasəti çərçivəsində tənzimlənməlidir.

Əgər bazar mexanizmi varsa, o, açıq şəkildə tanınmalı və dövlət sektorundan institusional olaraq ayrılmalıdır.

Gürcüstanın ali təhsil islahatı radikal, riskli, lakin konseptual baxımdan ardıcıl bir modeldir. Bu model ali təhsili:

• sosial ədalət,

• milli iqtisadi ehtiyaclar,

• dövlət məsuliyyəti üzərində yenidən qurmağa cəhd edir.

Azərbaycan üçün bu islahat hazır resept yox, lakin ciddi düşünmək üçün güclü siqnaldır: Dövlət universiteti kim üçündür və nə üçün mövcuddur?

“AzPolitika”