Həmkarlar İttifaqı ilə işçilər arasında narazılıq hüquqşünasdan AÇIQLAMA

Son zamanlar Həmkarlar İttifaqı ilə bağlı işçilər arasında ciddi narazılıqlar artmaqdadır. İşçilərin bildirdiyinə görə, bir çox müəssisədə normadan artıq saatlarla işlədilirlər, lakin bu əlavə iş saatlarına görə nə müvafiq ödəniş, nə də qanuni istirahət təmin olunur. Bundan başqa, Həmkarlar İttifaqının rəqəmsal xidmətlərində də problemlər yaşanır — sistemlərin işləməməsi, online qeydiyyatdan keçənlərin pitovka (yəni istirahət və ya müalicə üçün göndəriş) ala bilməməsi işçilərdə etimadsızlıq yaradır. Bu narazılıqlar həm hüquqi, həm sosial müstəvidə ciddi suallar doğurur.

İşçilərin normadan artıq işlədilməsi və bu saatların ödənilməməsi qanunvericiliyə görə hansı məsuliyyəti doğurur?

Həmkarlar ittifaqının fəaliyyətinə nəzarət edən və ya hesabat tələb edən hər hansı müstəqil qurum varmı?

Məsələ ilə bağlı Tribunainfo.az-a açıqlama verən hüquqşünas Qaya Əliyev bildirib ki, Azərbaycan Respublikasının əmək qanunvericiliyinə əsasən gündəlik iş vaxtının müddəti 8 saatdan, həftəlik normal iş vaxtının müddəti 40 saatdan artıq ola bilməz. Bir qayda olaraq, 2 istirahət günü olan 5 günlük iş həftəsi müəyyən edilir.

Hüquqşünasın sözlərinə görə, istehsalın, işin, xidmətin və əmək şəraitinin xarakterindən asılı olaraq həftəlik tam iş vaxtının müddəti çərçivəsində 6 günlük iş həftəsi müəyyən edə bilər. Altıgünlük iş həftəsində həftəlik norma 40 saat olduqda gündəlik iş vaxtının müddəti 7 saatdan, həftəlik norma 36 saat olduqda gündəlik iş vaxtının müddəti 6 saatdan və həftəlik norma 24 saat olduqda gündəlik iş vaxtının müddəti 4 saatdan çox ola bilməz. Həmçinin, işçilərin ayrı-ayrı kateqoriyalarına, onların yaşı, səhhəti, əmək şəraiti, əmək funksiyasının xüsusiyyətləri və digər hallar nəzərə alınaraq əmək qanunvericiliyi, habelə əmək müqaviləsinin, kollektiv müqavilənin şərtləri ilə qısaldılmış iş vaxtı müəyyən edilə bilər.

Təbii fəlakətin, istehsalat qəzasının və digər fövqəladə hadisələrin qarşısının alınması, onların nəticələrinin aradan qaldırılması, hərbi vəziyyət rejiminin təmin edilməsi, habelə tezkorlanan malların itkisinin qarşısını almaq məqsədi iləəmək qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydalara əməl olunmaqla işçinin iş vaxtından artıq işlərə cəlb edilməsinə yol verilir. Hər bir işçi dalbadal gələn iki iş günü ərzində 4 saatdan, əmək şəraiti ağır və zərərli olan iş yerlərində isə 2 saatdan çox iş vaxtından artıq işlərə cəlb edilə bilməz.

İşəgötürən, faktiki olaraq hər bir işçinin iş vaxtının və iş vaxtından artıq işlənmiş saatlarının dəqiq, dürüst uçotunu aparmağa borcludur.

Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 198.1.5-ci maddəsinə əsasən normal əmək və istirahət rejiminə riayət edilməməsi, o cümlədən əmək qanunvericiliyinin tələbləri pozulmaqla işçinin iş vaxtından artıq işlərə cəlb edilməsi əməyin mühafizəsi qaydalarının pozulması hesab edilir və buna görə 500 manatdan 1000 manatadək cərimə növündə inzibati tənbeh tədbiri ilə sanksiyalaşdırılmışdır.

Burada işəgötürənin həm inzibati, həm də maddi və mülki məsuliyyətindən söhbət gedir. İşçilər belə hallarla qarşılaşdıqda bu barədə nəzarət orqanı kimi Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidmətinə müraciət edə bilərlər. İş vaxtının uçotu, əməyin ödənilməsi və bununla bağlı digər məsələlər fərdi əmək mübahisəsinə səbəb olarsa bununla bağlı işçilər mülki prosessual qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada məhkəməyə də müraciət edə bilərlər.

2.Həmkarlar ittifaqının fəaliyyətinə nəzarət edən və ya hesabat tələb edən hər hansı müstəqil qurum varmı?

“Həmkarlar ittifaqları haqqında” Qanuna əsasən Həmkarlar ittifaqları istehsal və ya qeyri-istehsal sahələrində çalışan işçilərin, habelə pensiyaçıların və təhsil alan şəxslərin əmək, sosial, iqtisadi hüquqlarının və qanuni mənafelərinin müdafiəsi üçün iş yeri, peşələr, sahələr üzrə və respublika səviyyəsində fərdi üzvlük prinsipi əsasında könüllü birləşdiyi, nizamnamələri və bu Qanun əsasında fəaliyyət göstərən müstəqil ictimai, qeyri-siyasi təşkilatdır. Göründüyü kimi, həmkarlar ittifaqı təşkilati hüquqi baxından müstəqil ictimai təşkilatdır. Onun fəaliyyətinə nəzarət və hesabatlılıq mahiyyət etibarilə ictimai təşkilatların fəaliyyətinə nəzarət mexanizmləri üzrə həyata keçirilir. Həmin Qanunun 5-ci maddəsində müəyyən edilmişdir ki, Həmkarlar ittifaqları dövlət orqanlarından, müəssisələrdən, siyasi partiyalardan və ictimai birliklərdən asılı olmayıb, onlara hesabat vermirlər. Dövlət orqanlarının və vəzifəli şəxslərin həmkarlar ittifaqlarının hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına səbəb olan və ya onların nizamnamələri çərçivəsində qanuni fəaliyyətlərinə maneçilik törədən hər cür müdaxiləsi qadağandır. Həmkarlar ittifaqları müstəqil surətdə öz nizamnamələrini, fəaliyyət proqramlarını hazırlayır və təsdiq edir, strukturlarını müəyyənləşdirir, rəhbər orqanlarını seçir və geri çağırır, yığıncaqlar, konfranslar, plenumlar, məclislər, qurultaylar keçirir və Konstitusiya hüquqları əsasında fəaliyyət göstərirlər. Həmkarlar ittifaqları konstitusion hüquq olan birləşmək hüququnun realizə formasıdır. Bu baxımdan həmkarlar ittifaqının fəaliyyətinə yalnız qanunvericilikdə müəyyən edilmiş hallarda, yəni belə təşkilat qanunvericiliyə zidd məqsədlər üçün yaradıldıqda və ya belə məqsədlər istiqamətində fəaliyyət göstərdikdə Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı ilə xitam verilə bilər.

Təbii ki, belə olan halda Həmkarlar İttifaqlarının fəaliyyətinə təşkilatın daxili nəzarətindən, üzvlərinin nəzarətindən və ictimai nəzarətdən söhbət gedə bilər”.

Söhbətləşdi: Dəniz Pənahova