Heydər Əliyevin Uzaqgörən Strateji Kursu: “Əsrin müqaviləsindən” “Yeni əsrin müqaviləsinə” uzanan yol

XX əsrin sonlarında Azərbaycan müstəqilliyinin ilk illərində ağır sınaqlarla üz-üzə qaldı. Ermənistanın təcavüzü nəticəsində ərazilərin 20 faizi işğal edilmiş, bir milyondan çox insan öz doğma yurd-yuvasından didərgin düşmüş, iqtisadiyyat dərin böhran içində idi. İstehsal müəssisələri fəaliyyətini dayandırmış, ÜDM sürətlə azalmış, inflyasiya rekord həddə yüksəlmişdi. Belə bir vaxtda ölkənin siyasi idarəçiliyinə qayıdan Heydər Əliyev yalnız sabitlik yaratmaqla kifayətlənmədi, həm də Azərbaycanın gələcək onilliklər boyu inkişafının əsaslarını qoydu.

Onun uzaqgörən enerji strategiyası, xüsusən də müharibə şəraitində belə xarici sərmayələrin ölkəyə cəlb olunması müstəqil Azərbaycanın tarixində dönüş nöqtəsi oldu.
Heydər Əliyev dəfələrlə vurğulayırdı ki, Azərbaycanın neft sərvətləri xalqın rifahına xidmət etməli, milli maraqlar qorunmalıdır:

 “Bizim zəngin neft və qaz yataqlarımız var. Əgər biz bunları dünya şirkətlərinin imkanları ilə birgə işlətməsək, bu sərvətdən səmərəli istifadə edə bilmərik. Azərbaycanın gələcəyi, inkişafı, iqtisadi qüdrəti bu müqavilələrdən asılı olacaq.”

Bütün risklərə baxmayaraq, Heydər Əliyev dünyanın ən nüfuzlu neft şirkətlərini Azərbaycana dəvət etdi. 

Bu addım həm iqtisadi yüksəliş, həm də ölkənin geosiyasi təhlükəsizliyi üçün tarixi qərar idi.

1994-cü il 20 sentyabrda Bakıdakı “Gülüstan” sarayında imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanın müstəqillik tarixində dönüş nöqtəsi oldu.

 Müqavilə “Azəri–Çıraq–Günəşli” (AÇG) yataqlarının işlənməsini nəzərdə tuturdu.

Sazişdə ABŞ, Böyük Britaniya, Türkiyə, Norveç, Rusiya, Səudiyyə Ərəbistanı, Yaponiya və digər ölkələri təmsil edən 13 transmilli şirkət iştirak edirdi.

İlkin mərhələdə investisiya həcmi 7,4 milyard ABŞ dolları təşkil edirdi ki, bu da postsovet məkanında ən böyük sərmayə layihəsi idi.

Heydər Əliyev bu müqavilənin əhəmiyyətini belə izah etmişdi:
 “Azərbaycanın gələcək nəsilləri bu müqaviləni daim yüksək qiymətləndirəcəklər. Bu, müstəqil Azərbaycanın dövlətçilik tarixində mühüm bir mərhələdir.”

Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti və “Əsrin müqaviləsi”nin uğurlu icrası ölkənin iqtisadi-sosial inkişafında köklü dəyişikliklər yaratdı:

ÜDM artımı: 2000–2005-ci illərdə illik orta artım 10 faizdən çox oldu, 2006-cı ildə isə rekord 34,5 faizlə dünyada birinci yerə yüksəldi.
Dövlət Neft Fondu: 1999-cu ildə yaradılan Neft Fondu Azərbaycanın neft gəlirlərinin şəffaf idarə olunmasına xidmət etdi. Bu gün fondun aktivləri 50 milyard ABŞ dollarını aşır.
İxrac infrastrukturu: Bakı–Tbilisi–Ceyhan (1768 km) və Bakı–Tbilisi–Ərzurum kəmərləri işə salındı. BTC kəməri ildə 50 milyon ton neft ixracına imkan yaradır.

Yeni texnologiyalar: Azərbaycan mütəxəssisləri ən müasir qazma və hasilat metodlarına yiyələndi.

Geosiyasi dəstək: Azərbaycanın enerji layihələri ABŞ, Böyük Britaniya, Türkiyə və Avropa İttifaqı üçün strateji əhəmiyyət daşıdı, bu da ölkənin təhlükəsizliyini artırdı.

“Əsrin müqaviləsi” yalnız iqtisadi deyil, həm də siyasi və geosiyasi baxımdan tarixi bir akt idi.

ABŞ bu müqaviləni Xəzər hövzəsində öz enerji maraqlarının təminatı üçün strateji addım saydı. Vaşinqton Azərbaycanın müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü dəstəkləməklə yanaşı, Bakı–Tbilisi–Ceyhan neft kəmərinin reallaşmasına birbaşa dəstək verdi.

“Əsrin müqaviləsi” Türkiyə–Azərbaycan strateji tərəfdaşlığının möhkəmlənməsində mühüm mərhələ oldu. BTC və BTƏ kəmərləri iki ölkəni regionun əsas enerji tranzit mərkəzinə çevirdi.

Moskva əvvəlcə layihəni şübhə ilə qarşılasa da, sonrakı illərdə həm “Şimal marşrutu”, həm də digər iqtisadi əməkdaşlıq imkanları ilə prosesin bir hissəsinə çevrildi.

Avropa üçün alternativ enerji mənbəyi olan Azərbaycan etibarlı tərəfdaş statusunu qazandı. Bu gün Cənub Qaz Dəhlizi Avropanın enerji təhlükəsizliyində əsas layihələrdən biri sayılır.

Gürcüstan layihənin tranzit ölkəsi olaraq iqtisadi və siyasi qazanc əldə etdi, bu da Azərbaycan–Gürcüstan–Türkiyə üçtərəfli əməkdaşlığının formalaşmasına səbəb oldu.

Beləliklə, “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanın beynəlxalq sistemdə yalnız iqtisadi deyil, həm də siyasi çəkisini gücləndirdi, ölkəmizə strateji tərəfdaşlıq şəbəkəsi qazandırdı.

Prezident İlham Əliyev dəfələrlə qeyd etmişdir ki, “Əsrin müqaviləsi” yalnız iqtisadi saziş deyil, müstəqil Azərbaycanın inkişaf konsepsiyasıdır. 2017-ci ilin sentyabrında “Yeni əsrin müqaviləsi” imzalandı.

İlham Əliyev həmin mərasimdə belə demişdi:
 “Bu gün imzalanan saziş bizim böyük qələbəmizdir. ‘Yeni əsrin müqaviləsi’ Azərbaycanın gələcək onilliklərdə sabit inkişafını təmin edəcək və ölkəmizin enerji siyasətini daha da gücləndirəcəkdir.”

Yeni müqavilə “Azəri–Çıraq–Günəşli” yataqlarının işlənməsini 2050-ci ilə qədər uzatdı. Əlavə 40 milyard dollardan çox sərmayə yatırılması nəzərdə tutuldu.

Heydər Əliyevin uzaqgörənliyi və qətiyyətli siyasi iradəsi nəticəsində Azərbaycan 1990-cı illərin ağır müharibə dövründə xarici sərmayəni cəlb edə bildi. Bu, təkcə iqtisadiyyatın dirçəlişini təmin etmədi, həm də dövlət müstəqilliyinin möhkəmlənməsində, Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun artmasında həlledici rol oynadı.

Bu gün Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi enerji siyasəti həmin strateji xəttin məntiqi davamıdır. Beləliklə, “Əsrin müqaviləsi”ndən “Yeni əsrin müqaviləsi”nə qədər uzanan yol Azərbaycanın müstəqillik tarixində uğurlu inkişafın, milli maraqların təminatının və dövlətçilik təfəkkürünün parlaq təcəssümüdür.

Elnarə Akimova,

Milli Məclisin deputatı,

YAP İdarə Heyətinin üzvü,

filologiya elmləri doktoru