Qafqazın qəlbindən Amazon sahillərinə doğru: yeni əsrin strateji dialoqu

Köhnə dünya hələ də nəzarət illüziyalarına möhkəm sarılmış vəziyyətdə qalsa da, yeni dünya artıq gələcəyin marşrutlarını çəkir. Qlobal siyasi düzənin bu tektonik silkələnməsində - ənənəvi hegemonların oyun qaydalarına olan monopoliyasını itirdiyi bir şəraitdə - Azərbaycan qlobal yetkinliyə doğru strateji addım atır. Artıq o, təkcə Şərqlə Qərbi birləşdirən körpü deyil, eyni zamanda qitələri, maraqları və çağları birləşdirən mühüm həlqəyə çevrilir. Bu gün Bakı okeanın o tayına - artıq passiv iştirakçı kimi deyil, öz taleyinin memarı kimi yüksələn Latın Amerikasına nəzər salır. Söhbət sadəcə diplomatiyadan getmir - bu, Qlobal Cənubun strateji tərəfdaşlıq memarlığıdır.

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Dünyanın yeni geosiyasi düzənində, təkqütblü diktatın mürəkkəb, lakin canlı çoxqütblülüyə yol verdiyi bir dövrdə Azərbaycan təmkinli, amma ardıcıl şəkildə öz xəttini qurur. Bu, qloballaşmanın imitasiyası deyil, dərin düşünülmüş geosiyasi seçimdir. Latın Amerikası vektorunun müəyyən edilməsi həmin strategiyanın tərkib hissəsidir. Bakı üçün bu, nə ekzotik bir macəra, nə də imic naminə atılmış jestdir - bu, dayanıqlı və qarşılıqlı faydalı ittifaqların qurulmasına yönəlmiş strateji addımdır.

Coğrafiya burada maneə yox, çağırışdır. Çünki məhz Latın Amerikasında bu gün alternativ təsir mərkəzləri formalaşır, Qlobal Cənubun mövqeləri möhkəmlənir, daha ədalətli beynəlxalq düzən uğrunda yeni səslər yüksəlir. Bu dinamikanın fonunda Azərbaycan təkcə potensial görmür - öz tarixindəki sədalara bənzər ahəng eşidir: subyektivlik uğrunda mübarizə, eşidilmək haqqı, gələcəyin süfrəsi arxasında yer almaq uğrunda mübarizə.

Beləliklə, okeanı aşan diplomatik hərəkət başlayır - Azərbaycan kimi köhnə dünyanın işləmədiyi bir zamanda yeni düzəni qurmaqdan qorxmayanlara doğru irəliləyiş.

Azərbaycan Latın Amerikası ölkələri ilə sistemli münasibətlərin qurulmasına 2000-ci illərin əvvəlindən başlayıb. Bu gün Bakı Braziliya, Argentina, Meksika və Kuba kimi regionun aparıcı ölkələrində səfirliklərə malikdir. Kolumbiya, Peru, Uruqvay, Çili və Paraqvay kimi digər dövlətlərlə diplomatik münasibətlər hələ ki qeyri-rezident əsasda qurulur, lakin davamlı təmaslara söykənir.

İkitərəfli səfərlər, Azərbaycanın CELAC formatında iştirakı, Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində fəaliyyəti və Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin nəticələrinin, ərazi bütövlüyü prinsipinin vacibliyinin izahına yönəlmiş maarifləndirici informasiya fəaliyyəti bu əlaqələrin möhkəmlənməsində mühüm rol oynayıb. Qarşılıqlı rəğbət getdikcə artır: bir çox Latın Amerikası parlamentləri və nümayəndə heyətləri BMT-də Azərbaycanı dəstəkləyən səsvermələrdə iştirak edir.

İqtisadi coğrafiya: enerji, ərzaq, texnologiya və logistika

Azərbaycanla Latın Amerikası arasındakı qarşılıqlı maraq təkcə diplomatik etik çərçivədə məhdudlaşmır. Bu münasibət getdikcə daha çox iqtisadi ölçü alır - strateji tədarüklər, sərmayələr və texnologiya mübadiləsi vasitəsilə dərinləşir.

Cənubi Amerikanın Azərbaycana marağı

Enerji və logistika sahəsində təcrübə mübadiləsi: Neftlə zəngin olan Venesuela, Braziliya və Ekvador kimi ölkələr SOCAR-ın uğurlu fəaliyyəti və karbohidrogen gəlirlərinin davamlı idarə olunması modeli ilə yaxından maraqlanır. OPEC+ mexanizminin fəal üzvü olan Azərbaycan bu sahədə yetkin və etibarlı tərəfdaş kimi qəbul olunur.
"Ağıllı" həllər: Qarabağ bölgəsində tətbiq olunan "ağıllı kənd" və "ağıllı şəhər" layihələri xüsusilə kənd yerlərinin modernləşdirilməsi sahəsində oxşar problemlərlə üzləşən Boliviya, Paraqvay və Qvatemalada maraq doğurur.
Təhsil və səhiyyə: Kuba səhiyyə sahəsində tarixi gücə malikdir və Bakı bu istiqamətdə Havana ilə fəal əməkdaşlıq edir - həkim mübadiləsindən tutmuş, kadr hazırlığına qədər. Kuba, Azərbaycanla dərin institusional əsaslara söykənən humanitar tərəfdaşlıq münasibətləri olan nadir ölkələrdəndir.
Beynəlxalq forumlarda əməkdaşlıq: Cənubi Amerikanın beynəlxalq təşkilatlarda çıxışı diplomatik baxımdan dəyərli alətə çevrilib. BMT, Qoşulmama Hərəkatı və G77 çərçivəsində Azərbaycanın dəstəklənməsi suverenlik, beynəlxalq hüququn aliliyi və təcavüzə qarşı mübarizə kimi fundamental prinsiplərdə dəyər yaxınlığını nümayiş etdirir.
Azərbaycanın Cənubi Amerikaya marağı

Ərzaq təhlükəsizliyi: Braziliya, Argentina və Paraqvay - ət, buğda, şəkər və qarğıdalı kimi məhsulları sabit şəkildə ixrac edə bilən aqrar nəhənglərdir. Pandemiyadan sonrakı qeyri-sabitlik və hərbi risklər fonunda etibarlı aqrar tərəfdaşlara çıxış strateji üstünlük hesab olunur.
Nadir torpaq elementləri və xammal mənbələri: Çili, Boliviya və Peru litium hasilatında dünya liderləridir. Bu elementlər batareyalar, elektromobillər və yüksək texnologiyalı sənaye üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. İqtisadiyyatını diversifikasiya edən Azərbaycan bu sahədə əməkdaşlığı təkcə xammal təminatı kimi deyil, həm də Transxəzər marşrutu üçün logistik sınaq meydanı kimi dəyərləndirir.
Hərbi-texniki əməkdaşlıq: EMBRAER-in yüngül və pilotsuz uçuş aparatlarının istehsalındakı təcrübəsi Azərbaycanın müdafiə sənayesini inkişaf etdirmək səyləri fonunda əhəmiyyətli ola bilər.

Beynəlxalq təşkilatlarda səslər: Ermənistan lobbisinin beynəlxalq platformaları birtərəfli ittihamlar meydanına çevirməsinin qarşısını almaq üçün Azərbaycanın Cənubi Amerika ölkələrindən dəstək və ya neytral mövqe gözləməsi strateji əhəmiyyət daşıyır.
Rəqəmlər və tendensiyalar: təvazökar başlanğıc, lakin inamlı yüksəliş

2024-cü ildə Azərbaycanın ümumi ixracı təxminən 33 milyard dollar təşkil edib. Bu rəqəmin Cənubi Amerika üzrə payı hələ ki cüzidir, lakin tendensiya aydındır - artıq ticarət vərdişlə yox, hesablanmış strategiya ilə aparılır.

Braziliya: regionun ən böyük tərəfdaşıdır. Ticarət dövriyyəsi - 52 milyon dollar (ildə +12%). Azərbaycan Braziliyaya neft-kimya məhsulları ixrac edir, əvəzində şəkər, ət və qəhvə alır.
Argentina: ticarət həcmi 15% artaraq 9 milyon dollara çatıb. İdxalda kənd təsərrüfatı məhsulları və şərab üstünlük təşkil edir, ixracda isə neft məhsulları və kimyəvi maddələr.
Çili və Kolumbiya: gündəmdə kənd təsərrüfatı mübadiləsi və neft-kimya məhsullarının tədarüküdür. Kolumbiya və Uruqvay BMT və digər beynəlxalq arenalarda Bakını mütəmadi şəkildə dəstəkləyir.
Epizodik təmaslardan sistemli yaxınlaşmaya

2024-cü il ərzində Azərbaycan Latın Amerikası ölkələrinə yönəlmiş ardıcıl və fəal diplomatik xətt nümayiş etdirdi. Braziliya, Argentina və Kolumbiya rəsmiləri ilə keçirilən mühüm ikitərəfli görüşlər göstərdi ki, Bakı Latın Amerikası vektorunu ikinci dərəcəli istiqamət kimi deyil, strateji tərəfdaşlıq platforması kimi qəbul edir. Görüşlərdə enerji, logistika, rəqəmsal transformasiya və humanitar sahələrdə layihələr müzakirə olunub - söhbət təkcə bəyanatlardan deyil, real əməkdaşlıq üçün bünövrədən gedir.

Çoxtərəfli müstəvidə Azərbaycan Qoşulmama Hərəkatı, G77 və BMT vasitəsilə Latın Amerikası ilə siyasi koordinasiyanı gücləndirir. Bu platformalar suverenlik, bərabərlik və qlobal idarəetmənin islahatı kimi məsələlər üzrə mövqelərin uzlaşdırıldığı müzakirə meydanına çevrilib. Lakin real sinerjiyə bir sıra obyektiv maneələr əngəl yaradır: birbaşa dəniz və hava yollarının olmaması, logistik zəncirlərin qırılması və transkontinental ticarətdə vasitəçilərin zəruriliyi.

Bununla belə, artıq konkret həll konturları görünür: Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi (TITR), eləcə də Türkiyə və İspaniyada yerləşən logistika qovşaqları Latın Amerikası ilə Qafqaz arasında ticarət mallarının çatdırılmasında əsas halqaya çevrilə bilər - Mərkəzi Asiya, Çin və Avropa bazarlarına çıxışla birlikdə.

Praqmatizmdən strateji ittifaqa

Yeni diplomatik memarlığın qurulması
Azərbaycan sadəcə dialoqu deyil, platformanı təklif edir. Şərqlə Qərbin, Xəzərlə Avropanın kəsişməsində yerləşən unikal coğrafi mövqeyi Bakını təbii tranzit həlqəsinə çevirir. Bu kontekstdə "Azərbaycan - Cənubi Amerika" Forumu ideyası xüsusi aktuallıq qazanır. Forum işgüzar dairələri, parlament nümayəndələrini və ekspertləri bir araya gətirə bilər. Bununla paralel olaraq, Qlobal Cənub gündəliyinə həsr olunmuş ticarət-iqtisadi missiyalar və birgə tədqiqat mərkəzlərindən ibarət şəbəkələrin qurulması mümkündür.
Logistika və transkontinental nəqliyyat sahəsinə sərmayələr
Cənubi Amerikanın logistika operatorları Bakı şəhərinə nəqliyyat və anbar habı kimi baxmağa başlayıblar - xüsusilə İpək Yolu bazarlarına çıxış baxımından. Braziliya və Çilinin özəl sektoru bu məsələdə xüsusi maraq göstərir. Azərbaycan isə coğrafi üstünlüklə yanaşı, müasirləşən infrastruktur da təklif edə bilər: Ələt dəniz limanından tutmuş, Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə çəkilən yeni dəmir yolu və avtomobil magistrallarına qədər.
Enerji transformasiyası və yaşıl diplomatiya
Azərbaycanın bərpa olunan enerji sahəsindəki təcrübəsi artıq Çili, Uruqvay və Braziliya kimi "yaşıl gündəliyi" olan ölkələrin marağına səbəb olub. Bu tərəfdaşlıq günəş və külək elektrik stansiyalarının birgə tikintisi, enerji saxlanması texnologiyalarının ötürülməsi, hidrogen infrastrukturu və bərpa olunan enerjinin enerji sisteminə inteqrasiyası sahələrini əhatə edə bilər. Xüsusilə perspektivli istiqamət - Qarabağda həyata keçirilən və "yaşıl iqtisadiyyat"ın pilot zonaları hesab edilən layihələrə Cənubi Amerika şirkətlərinin cəlb olunmasıdır.
Əməkdaşlığın institusionallaşdırılması
Azərbaycan dialoqun dayanıqlı formalarda rəsmiləşdirilməsini təklif edir. İxtisaslaşmış forumla yanaşı, Bakı fəal iştirakçısı olduğu Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində qarşılıqlı fəaliyyətin genişləndirilməsini müzakirəyə çıxarır. Eyni zamanda, gündəmdə beynəlxalq strukturlarda səslərin koordinasiyası, parlament diplomatiyası, mədəni və akademik mübadilələrin genişləndirilməsi də yer alır.
Qlobal Cənuba yönələn strateji xətt - inkişafın yeni formulu

Azərbaycan və Cənubi Amerika ticarət-iqtisadi praqmatizmdən kənara çıxan, unikal strateji yaxınlaşma oxu formalaşdırır. Bu, çoxqütblülük, qarşılıqlı hörmət və ortaq inkişaf dəyərləri üzərində qurulan beynəlxalq əməkdaşlığın yeni modelidir.

Artıq yaxın illərdə ikitərəfli münasibətlərin əsas istiqamətlərini aşağıdakılar təşkil edəcək:

Enerji: neft-qaz sahəsində təcrübə mübadiləsi və birgə yaşıl layihələrin inkişafı.
Aqrar sektor: ərzaq təhlükəsizliyi, aqrotexnologiyalara sərmayə və tədarük logistikası.
Təhsil və mədəniyyət: tələbə proqramları, dil kursları, multikultural festivallar və mübadilələr.
İnfrastruktur və logistika: Xəzər və Atlantik məkanlarının qovşağında transkontinental marşrutların formalaşdırılması.
Azərbaycan-Latın Amerikası yaxınlaşmasının uğuru isə bu münasibətlərin institusional çərçivəyə salınmasından asılıdır. Bakı üçün daha fəal iqtisadi diplomatiya, ticarət missiyaları, akademik və informasiya mübadiləsi vacibdir. Yalnız bu yolla simvolik təmaslar dayanıqlı və strateji tərəfdaşlığa çevrilə bilər.

Və bu, XXI əsrin həm paradoksu, həm də şansıdır: bir vaxtlar qlobal periferiyaya aid edilən ölkələr bu gün yeni qlobal düzənin memarlarına çevrilirlər. Okeanlarla ayrılmış, lakin suverenliyə, dayanıqlı inkişafa və ədalətli beynəlxalq düzənə eyni dərəcədə can atan Azərbaycan və Latın Amerikası strateji tərəfdaşlıq dövrünə daxil olurlar.

Bu tərəfdaşlıq ideoloji çərçivələrə və köhnə dövrün protokollarına ehtiyac duymur. O, tanınmaq uğrunda aparılan oxşar mübarizələrdən, qeyri-simmetrik diplomatiya təcrübəsindən və başqalarının imperiyalarına əlavə yox, öz taleyinin tamhüquqlu subyekti olmaq arzusundan doğur. Azərbaycan və Latın Amerikası - biri güclü, digəri ehtiyac içində olan deyil, maraqların kəsişməsində bərabər tərəflərin görüşüdür: biri geosiyasi enerji və logistika potensialını, digəri isə demoqrafik, aqrar və mədəni kapitalını ortaya qoyur.

Qərb hələ də öz keçmişinin illüziyaları ilə mübarizə apararkən, bu yeni tərəfdaşlar gələcəyi qururlar - enerjiyə qənaət edən texnologiyalarda, rəqəmsal ekosistemlərdə, humanitar və təhsil mübadilələrində, dünyanın müxtəlifliyinə hörmətdə.

Azərbaycan Latın Amerikasına sadəcə baxmır - artıq onda öz ambisiyalarının əksini görür. Latın Amerikası isə sadəcə Avrasiya ilə tanış olmur - o, bərabərlik, hörmət və strateji qarşılıqlılıq prinsiplərinin əsas götürüldüyü dünyaya qapı açır.

Onlar bir-birinə tərəf gəlirlər - üçüncü bir qüvvəyə qarşı yox, birgə gələcəyin özü olmaq üçün - daha geniş, daha ədalətli və daha ağıllı şəkildə paylanmış güc mərkəzləri ilə. Ola bilsin, məhz bu cür - təmkinli, amma dərin ittifaqlardan - asılı olacaq: yeni dünya nizamı xaotik və parçalanmış olacaq, yoxsa dayanıqlı və inklüziv.

Azərbaycan və Latın Amerikası artıq öz seçimlərini ediblər.
Və bu seçim - hələ yazılmaqda olan tarixdən yanadır.

Milli.Az