Hindistan Pakistan qarşıdurması: hiylə və məkr ədalətə qarşı

Aprelinin sonlarından etibarən Cənubi Asiyada vəziyyət yenidən toqquşma həddinə çatdı.

Pahalqamda baş verən və 26 turistin həlak olduğu faciəvi hücumdan dərhal sonra Hindistan tərəfi inandırıcı sübutlar təqdim etmədən Pakistanı günahlandırdı.

Öz növbəsində Pakistan bu ittihamları qətiyyətlə rədd etdi və hadisənin müstəqil beynəlxalq istintaq yolu ilə araşdırılmasına çağırış etdi.

Fəqət Hindistan bu çağırışlara məhəl qoymadan bölgədə gərginliyi daha da artıran bir sıra addımlar atdı. Pakistan ədalətə çağırır.

Pakistanın baş naziri Şahbaz Şərif BMT-nin baş katibi Antonio Quterreşlə telefon danışığında Pahalqamda baş vermiş insidentin müstəqil araşdırılmasının vacibliyini vurğuladı və tələsik nəticələrin münaqişənin eskalasiyasına səbəb ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq etdi.

O həmçinin qeyd etdi ki, Pakistan Hindistan tərəfindən mümkün təcavüz halında öz ərazi bütövlüyünü və suverenliyini müdafiə etməyə hazırdır. Hindistan sübutsuz ittihamlar irəli sürür. 2025-ci il aprelin 22-də Hindistanın Kəşmir bölgəsində yerləşən Pahalqamda baş vermiş terror aktı nəticəsində əsasən turistlər olmaqla 26 nəfər həyatını itirdi.

Hadisədən cəmi 30 dəqiqə sonra Hindistan hakimiyyəti istintaq başa çatmadan Pakistanı hücuma qarışmaqda ittiham etdi. Belə tələsik açıqlamalar bu ittihamların obyektivliyi və onların arxasında dayanan mümkün siyasi motivlər barədə ciddi suallar doğurur. Sübutların olmaması və beynəlxalq reaksiya.

Hindistan rəsmiləri hücum edənlərin guya Pakistan mənşəli olduğunu iddia etsələr də, Pakistanın dövlət strukturlarının bu hücumun təşkilində iştirakını təsdiqləyən konkret sübutlar təqdim edilmədi.

Pakistan bu iddiaları qətiyyətlə rədd edərək, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq etməyə hazır olduğunu bildirərək, müstəqil beynəlxalq istintaqa çağırış etdi. Beynəlxalq ictimaiyyət iki nüvə dövləti arasında artan gərginlikdən narahatlığını bildirdi.

BMT-nin Baş katibi və digər dünya liderləri hər iki tərəfi təmkinli olmağa və insidentin obyektiv araşdırılmasına çağırdılar. Siyasi kontekst və mümkün motivlər. Pakistana qarşı irəli sürülən tələsik ittihamlar Hindistanın daxili siyasi motivləri ilə bağlı ola bilər.

İqtisadi çətinliklər və baş nazir Narendra Modinin populyarlığının azalması fonunda millətçi ritorikanın gücləndirilməsi və xarici düşmənin ittiham olunması seçiciləri konsolidasiya etmək və daxili problemlərdən diqqəti yayındırmaq vasitəsi kimi istifadə oluna bilər.

Tarix göstərir ki, seçkilər ərəfəsində və ya siyasi qeyri-sabitlik dövrlərində Hindistan hakimiyyəti anti-Pakistan ritorikasını artırmağa meylli olub. Məsələn, 2019-cu ildə Pulvama hücumundan sonra Hindistan Pakistana qarşı oxşar tələsik ittihamlar irəli sürdü ki, bu da hərbi gərginliyə və Pakistan ərazisinə hava zərbələrinə gətirib çıxardı. Su diplomatiyası: Hindistan müqaviləni pozur.

Pakistanla münasibətlərin kəskinləşməsi kontekstində Hindistanın ən narahatedici addımlarından biri 1960-cı ildə Dünya Bankının vasitəçiliyi ilə imzalanmış Hind çayı suları haqqında Müqavilənin birtərəfli qaydada dayandırılması oldu. Müxtəlif münaqişələrə baxmayaraq, bu müqavilə iki ölkə arasında münasibətlərin altmış ildən artıq müddətdə sabit elementlərindən biri hesab olunurdu.

Müqavilənin tarixi və əhəmiyyəti. Hind çayı suları haqqında müqavilə su ehtiyatlarının Hindistan və Pakistan arasında aşağıdakı kimi bölüşdürülməsini nəzərdə tutur: Hindistan şərq çayları olan Ravi, Beas və Sutlej üzərində, Pakistan isə qərb çayları olan Hind, Çelum və Çenab üzərində nəzarət hüququ əldə edir.

Pakistan iqtisadiyyatı bu su ehtiyatlarından yüksək dərəcədə asılıdır: kənd təsərrüfatı istehsalının təxminən 80%-i və elektrik enerjisinin üçdə biri qərb çaylarının suyuna əsaslanır.

Bu səbəbdən su təchizatının stabilliyi ölkənin ərzaq və enerji təhlükəsizliyi baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır. Müqavilənin dayandırılmasının nəticələri. Pahalqamda 26 turistin həlak olduğu terror hücumundan sonra Hindistan Pakistanı terrorizmi dəstəkləməkdə ittiham etdi və müqaviləyə iştirakını dayandırdığını elan etdi.

Hindistanın su ehtiyatları naziri Ç.R. Patil "Hind çayının bir damcı suyu belə Pakistana getməməlidir" bəyanatı ilə hökumətin niyyətinin ciddiliyini nümayiş etdirdi.

Pakistan bu addımı "müharibə aktı" kimi qiymətləndirdi və mümkün cavab tədbirləri barədə xəbərdarlıq etdi.

Ekspertlər qeyd edirlər ki, Hindistanın hal-hazırda qərb çaylarının sularını əhəmiyyətli dərəcədə yönləndirmək və ya saxlamaq üçün kifayət qədər infrastruktur imkanları yoxdur. Lakin bu çaylar üzərində hidrotexniki qurğuların tikintisinin sürətlənməsi gələcəkdə vəziyyəti dəyişə bilər.

Pakistan tərəfi ehtiyat edir ki, Hindistan bu suları bəndlərdə müvəqqəti saxlamaqla "su bombaları" yaradaraq, ölkənin kənd təsərrüfatına və ekosistemlərinə ciddi təhlükə yarada bilər.

Pakistan Hindistanın Hind çayı suları haqqında Müqaviləni birtərəfli qaydada dayandırmasını beynəlxalq məhkəmə instansiyalarında, o cümlədən Dünya Bankında və Beynəlxalq Məhkəmədə mübahisələndirməyə hazırlaşır.

Müqavilənin müddəalarına əsasən, heç bir tərəf onun icrasını birtərəfli qaydada dayandıra və ya ləğv edə bilməz. Əvvəllər ortaya çıxan mübahisələr Hind çayı üzrə Daimi Komissiya, neytral ekspertlər və ya arbitraj məhkəməsi vasitəsilə həll olunurdu. Bu baxımdan Hindistanın atdığı addımlar beynəlxalq hüququn pozulması kimi qiymətləndirilə bilər və mövcud münaqişə həlli mexanizmlərinə olan inamı sarsıdır.

Hind çayı suları haqqında müqavilənin dayandırılması regionda gərginliyi artırır və iki nüvə dövləti arasında qarşıdurmanın eskalasiyasına gətirib çıxara bilər. Bundan əlavə, bu addım Hindistanın region ölkələri, xüsusilə də Hindistanı bəsləyən bəzi çayların mənbə hissələrinə nəzarət edən Çinlə münasibətlərinə təsir edə bilər. Əgər Hindistan-Çin münasibətləri pisləşərsə, Pekin bu coğrafi üstünlüyündən Hindistana təzyiq vasitəsi kimi istifadə edə bilər ki, bu da regional geosiyasi vəziyyəti daha da çətinləşdirir.

Hindistanın baş naziri Narendra Modinin populyarlığının azalması iqtisadi çətinliklər, işsizliyin artması və xüsusilə müsəlman əhali arasında ayrı-seçkilik xarakterli qanunlara qarşı etirazların güclənməsi fonunda özünü daha qabarıq göstərir.

2025-ci ilin aprelində Hindistan parlamenti vaqf qanununa dəyişikliklər qəbul etdi ki, bu da müsəlman dini fondları üzərində dövlət nəzarətini genişləndirdi və insan haqları müdafiəçiləri ilə müxalifətin kəskin tənqidinə səbəb oldu. İqtisadi çağırışlar və populyarlığın azalması.

Hindistanın 2025-ci il üzrə ÜDM artımı 6,2% proqnozlaşdırılsa da, ölkə ciddi struktur problemlərlə üzləşir - xüsusilə gənclər arasında yüksək işsizlik və iqtisadi artımın zəifləməsi.

Hindistan İqtisadiyyatının Monitorinq Mərkəzinin məlumatına görə, 2024-cü ilin aprelində işsizlik səviyyəsi 8,1%-ə çatıb ki, bu da əvvəlki aylardan yüksəkdir və pandemiyadan əvvəlki dövrə nisbətən xeyli artımdır. Bu iqtisadi çətinliklər Modinin təsdiq reytinqinə mənfi təsir göstərib.

India Today tərəfindən 2024-cü ilin avqustunda keçirilmiş sorğuya əsasən, Modinin dəstək səviyyəsi 49%-ə düşüb, əsas rəqibi Rahul Qandi isə 22,4% dəstək qazanıb. Bu göstəricilər əhalidə narazılığın artdığını və müxalifətin gücləndiyini sübut edir.

2025-ci ilin aprelində Hindistan parlamenti vaqf qanununa düzəlişlər qəbul etdi ki, bu da vaqf idarəetmə şuralarına qeyri-müsəlmanların daxil edilməsini və hökumətin vaqf əmlakı üzərində mülkiyyət hüququnu tanımaq səlahiyyətini artırdı.

Yerli ekspertlər bu qanunun Hindistan müsəlmanlarının konstitusion hüquqlarını pozduğunu və tarixi məscidlərin və digər dini obyektlərin müsadirəsinə səbəb ola biləcəyini iddia edirlər. Qanunun qəbul edilməsi ölkə üzrə kütləvi etirazlara səbəb oldu. Qərbi Benqalın Murşidabad şəhərində aksiyalar zorakılığa çevrildi, nəticədə 3 nəfər həlak oldu, onlarla insan yaralandı və 274-dən çox şəxs saxlanıldı. Etirazçılar bu qanunun dini azadlıqları və müsəlman icmasının hüquqlarını təhlükəyə atdığını bildirirdilər.

Müşahidəçilər bildirirlər ki, mübahisəli qanunların qəbul edilməsi və Pakistanla gərginliyin artırılması Modinin hökuməti tərəfindən daxili problemlərdən diqqəti yayındırmaq və 2027-ci il seçkiləri ərəfəsində elektoratı birləşdirmək cəhdi ola bilər. Pahalgamda 26 nəfərin ölümünə səbəb olan terror hücumundan sonra Hindistan tərəfi Pakistanı sübut olmadan dərhal ittiham edib ki, bu da beynəlxalq ictimaiyyətin tənqidinə səbəb olub. Belə addımlar hakim partiyanın mövqelərini gücləndirmək və millətçi əhval-ruhiyyəni qızışdırmaq məqsədi daşıya bilər.

Beynəlxalq ictimaiyyət Hindistan və Pakistan arasında artan gərginlikdən narahatlığını ifadə edib. BMT Baş katibi hər iki tərəfi təmkinli olmağa və münaqişənin deeskalasiyası üçün vasitəçilik təklifinə çağırıb. Buna baxmayaraq, Hindistan sərt ritorikaya sadiq qalır və vəziyyəti daha da ağırlaşdıracaq addımlar atır.

Pakistan və Azərbaycan. 2025-ci ilin aprelində Hindistan və Pakistan arasında artan gərginlik fonunda beynəlxalq ittifaqlar və strateji tərəfdaşlıqlar məsələsi yenidən gündəmə gəlir. Bu kontekstdə Pakistanla Azərbaycanın qardaşlıq münasibətləri - yalnız dini və mədəni yaxınlıqla deyil, həm də ümumi geosiyasi maraqlar, beynəlxalq platformalarda qarşılıqlı dəstək və hərbi-texniki əməkdaşlığın inkişafı ilə seçilən dayanıqlı və çoxşaxəli ittifaq - parlaq nümunə təşkil edir. Müstəqilliyin ilk günlərindən etibarən tanınma və dəstək.

Pakistan 12 dekabr 1991-ci ildə - SSRİ-nin süqutundan cəmi iki həftə sonra Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan ilk ölkələrdən biri oldu. İki ölkə arasında diplomatik münasibətlər 1992-ci il iyunun 9-da quruldu. O vaxtdan bəri Pakistan Qarabağ məsələsi də daxil olmaqla, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü ardıcıl şəkildə dəstəkləyir. Xatırladaq ki, Pakistan dünyada Ermənistanı rəsmi olaraq dövlət kimi tanımayan yeganə ölkədir ki, bu da İslamabadın Bakıya olan həmrəyliyinin formal diplomatik çərçivədən kənara çıxdığını göstərir.

Pakistan ardıcıl şəkildə Azərbaycanın BMT, İƏT, Qoşulmama Hərəkatı və digər beynəlxalq platformalardakı mövqeyini dəstəkləyir.

Məsələn: 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Pakistan hakimiyyəti açıq şəkildə Azərbaycana dəstək verdi, Ermənistanın işğalını pislədi və işğal olunmuş ərazilərin tam azad olunmasının vacibliyini bəyan etdi. 2020-ci ilin dekabrında Pakistan Milli Assambleyası Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası istiqamətində atdığı addımları dəstəkləyən qətnamə qəbul etdi. Pakistan BMT-nin İnsan Hüquqları Şurasının və İƏT-in müxtəlif sessiyalarında dəfələrlə işğal olunmuş Qarabağ ərazilərində azərbaycanlıların hüquqlarının pozulması məsələsini qaldırıb.

İkitərəfli münasibətlərdə ən mühüm sıçrayışlardan biri müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində baş verib.

2024-cü ilin martında Azərbaycan Pakistan (PAC) və Çin (Chengdu Aircraft Corporation) tərəfindən birgə istehsal olunan çoxməqsədli JF-17 Thunder Block III qırıcılarının alınması ilə bağlı bu günə qədərki ən böyük müqaviləni imzaladı.

Aktiv fazalı radar sistemi (AESA), stels texnologiyası və modernləşdirilmiş avionika, "hava-hava" və "hava-yer" tipli idarə olunan raketlər də daxil olmaqla geniş silah arsenalı, təqribən 30-35 milyon dollar dəyərində olan bu qırıcılar F-16 və Dassault Rafale-ə nisbətən daha əlçatan alternativdir.

Pakistan mətbuatının (Daily Pakistan, The News) məlumatına görə, müqavilə 2024-2026-cı illərdə 12 təyyarənin tədarükünü və müqavilənin genişləndirilməsi imkanını nəzərdə tutur. Bu müqavilə Pakistanın müdafiə ixracı tarixində ən böyük və Cənubi Qafqaz ölkəsi ilə ilk bu miqyaslı hərbi sövdələşmədir. Tərəfdaşlığın strateji əhəmiyyəti. Bu sadəcə silah alqı-satqısı deyil - bu, Bakı-İslamabad-Pekin arasında formalaşmaqda olan strateji üçbucağın simvoludur.

Azərbaycan müasir və sərfəli silah sistemlərinə çıxış əldə edir, Pakistan isə Cənubi Qafqazda etibarlı tərəfdaş və Xəzər regionuna çıxış imkanına yiyələnir. Gələcəkdə bu əməkdaşlıq aşağıdakı sahələri də əhatə edə bilər: birgə hərbi təlimlər, kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi, terrorizm də daxil olmaqla transmilli təhdidlərə qarşı mübarizə.

Pakistan Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərinin bərpasında fəal iştirak edir. 2021-2023-cü illərdə bir sıra pakistanlı inşaat və mühəndis şirkətləri Ağdam və Füzuli şəhərlərində infrastrukturun yenidən qurulmasında iştirak ediblər. Öz növbəsində, Bakı pakistanlı tələbələr üçün dövlət universitetlərində təqaüd yerlərinin sayını artırıb. Bundan əlavə, 2024-cü ildə İslamabadda Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzi, Bakıda isə Pakistan səfirliyinin dəstəyi ilə urdu dili tədris mərkəzi açılıb.

Hindistan və Pakistan arasında artan gərginlik fonunda dünya daha sabitləşdirici tərəfdaşlıqlara və etibarlı ittifaqlara ehtiyac duyur. Bakı ilə İslamabad arasında münasibətlər yalnız situativ maraqlara deyil, tarixi etimada, ortaq kimliyə və strateji məqsədlərə söykənən qardaşlığın nümunəsidir.

Pakistan təkcə Azərbaycanın beynəlxalq institutlardakı mövqelərini müdafiə etmir, eyni zamanda Bakının müdafiə imkanlarını gücləndirməyə və regional geosiyasətdə rolunu artırmağa kömək edir. Bu kontekstdə beynəlxalq ictimaiyyət belə ittifaqların dəyərini tanımalı və münaqişələrin ədalətli həllinə töhfə verməlidir.

Cənubi Asiyada olduğu kimi, Cənubi Qafqazda da sabitlik yalnız dürüst yanaşma və ədalətli münasibətlə mümkündür.

Pakistanla Hindistan arasında sülh olmadan Asiyada sabitlik, Azərbaycana qarşı ədalət olmadan isə beynəlxalq ədalətli nizam qurmaq mümkün deyil.

Elçin Alıoğlu
Trend