Hindistan Pakistan toqquşmasının pərdəarxası Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı niyə susur?

Dünyanın iki nüvə dövləti - Hindistan və Pakistan müharibəyə yaxındır, hər iki tərəf orduları sərhədə yeridib, müəyyən ərazilərdə qarşılıqlı artilleriya zərbələri endirilir.

Hər şey aprelin 24-də silahlı yaraqlıların Pahalqam şəhərində (Cammu və Kəşmirin dağlıq Anantnaq rayonunda yerləşir) turistlərə hücumundan sonra baş verib. Şəhər Hindistanın nəzarətində olsa da mübahisəli ərazi hesab olunur. Hücum nəticəsində 26 nəfər ölüb, onlarla insan yaralanıb.

Hücuma görə məsuliyyəti “Ləşkər-e-Taibə” adlı təşkilatın bir qolu olan Müqavimət Cəbhəsi öz üzərinə götürüb. Hindistanın iddialarının əksinə olaraq, Pakistan tərəfi bu təşkilatla heç bir əlaqəsinin olmadığını bəyan edib.

Hücum iki nüvə dövləti arasında yeni böhrana səbəb olub. Hindistan hakimiyyəti bu ölkədəki Pakistan diplomatlarının sayını azaldıb və Hind çayının suyunun paylaşılması müqaviləsinin dayandırılması da daxil olmaqla bir sıra sərt tədbirlər görüb. Faktiki, Pakistana gedən suyu dayandırıb. Hindistan əvvəllər bunu heç vaxt etməyib.

Pakistan da cavab addımları atıb. İslamabad Hindistanın Hind çayından su axınını dayandırmasını müharibə aktı kimi qiymətləndirəcəklərini bildirib. Ölkənin kənd təsərrüfatı və enerji sektoru əsasən su təchizatının sabitliyindən asılıdır.

Çin və Asiya üzrə ekspert Pərviz Əliyev böhranın əsas səbəbləri və hər iki ölkədə daxili siyasi vəziyyəti, həmçinin toqquşmaların beynəlxalq vəziyyətə mümkün təsirlərini şərh edib.

“AzPolitika” ekspertin qeydlərini oxuculara təqdim edir: “Vəziyyət nüvə silahına malik iki ölkə arasında müharibə astanasındadır. Üstəlik, Hindistan və Pakistan 2017-ci ildə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv qəbul olunublar. Hindistan Pakistanın əsas siyasi tərəfdaşı olan Çinin də daxil olduğu BRİKS-in üzvüdür. Lakin son Hind-Pakistan eskalasiyası bir daha göstərdi ki, Qlobal Cənub mənşəyi tarixə gedib çıxan daxili ziddiyyətlərlə xarakterizə olunur. Vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirən bir digər amil isə hər iki ölkədə hökumətləri öz nüfuzlarını şiddətlə müdafiə etməyə sövq edən daxili siyasi vəziyyətdir. Hindistanda Narendra Modi 2014-cü ildən hakimiyyətdədir, lakin onun Bharatiya Janata Partiyası (BJP) 2024-cü il seçkilərində parlamentdəki mütləq çoxluğunu itirib. Modi iki regional partiya ilə razılığa gələrək böyük problem olmadan hökumət qurdu, lakin seçki dəstəyinin azalması mənfi siqnaldır.....

Pakistanda da siyasi vəziyyət eynidir. Hökumət tarixi rəqib partiyalar olan Pakistan Xalq Partiyası və Pakistan Müsəlman Liqası tərəfindən formalaşdırılıb. Koalisiyaya digər, daha az nüfuzlu siyasi qüvvələr də daxildir. Bu struktur nəyin bahasına olursa olsun xarizmatik keçmiş baş nazir İmran Xanın hakimiyyətə qayıdışının qarşısını almaq istəyi ilə bağlıdır. O, özü də uzun müddətə həbs cəzasına məhkum edilərək həbsdədir və onun partiyası Pakistan Təhrik-e-İnsaf seçki kampaniyası zamanı öz seçki hüququndan istifadə edə bilməyib. Ayrıca Pakistan Çinlə əməkdaşlıq kursunu davam etdirir. Keçən il baş nazir Şahbaz Şərif Pekinə səfər etdi. Birləşmiş Ştatlar üçün Əfqanıstandan evakuasiya başa çatdıqdan sonra Pakistanın əhəmiyyəti və regiona ümumi marağı azalıb. Lakin ABŞ Çinlə qlobal rəqabətin güclənməsi fonunda Hindistana mümkün qədər yaxınlaşmağa çalışır. Modi fevralda Donald Trampın andiçmə mərasimindən sonra Vaşinqtona səfər edən ilk xarici liderlərdən biri oldu...

ŞƏT NİYƏ SUSUR?

İndi Hindistan və Pakistan arasında yenidən münaqişə alovlanıb, bu ölkələrin hər ikisi nüvə silahına malikdir və ŞƏT-in üzvüdür. Münaqişə ritorikası təhlükəlidir, suyun kəsilməsi müharibə aktı kimi yozulur, hər iki tərəf bir-birinə səmimi nifrət edir. İndi ŞƏT hər iki üzvünü danışıqlar masasına oturmağa və ehtirasların intensivliyini azaltmağa məcbur etməlidir. Amma bu baş vermir. Fakt budur ki, ŞƏT-in bunun üçün heç bir aləti yoxdur. Eyni çarəsizlik Qırğızıstanla Tacikistan arasında sərhəd münaqişəsi zamanı da yaşanıb. Xarici təzyiqlər də ŞƏT-in reaksiyasından kənardır, məsələn, Rusiyaya qarşı sanksiyalar və ya Qərbdən Çinə ticarət rüsumları. Bütün bunlar ŞƏT tərkibinin heterojenliyi ilə bağlıdır. Xüsusilə ideoloji cəhətdən digər ŞƏT üzvlərindən çox fərqli olan Hindistanla. Əslində Hindistan və Pakistan ŞƏT-ə qəbul olunanda ekspertlər Hind-Pakistan münaqişəsinin ŞƏT-ə sıçrayacağını, nə hindlilərin, nə də pakistanlıların onun həllinə imkan verməyəcəyini qeyd etmişdilər...

Rusiya və Hindistanda ŞƏT-ə o qədər də həvəs yoxdur, çünki təşkilatda hələ də Çin dominantlıq edir. Çin buna baxmayaraq, uzunmüddətli strateji planlaşdırma paradiqmasına əsaslanaraq təşkilata maraq göstərir. Üstəlik, Çinin Hindistan kimi çətin və inadkar həmsöhbətini belə dəvət edə biləcəyi böyük hüquqi platformaya malik olması vacibdir. Beləliklə, ŞƏT sülh dövründə yaxşıdır, lakin böhran baş verən kimi onun ən yaxşı strategiyası bütün bürokratik aparatı ilə birlikdə susmaqdır...”

Rasim Əliyev

“AzPolitika.info”