İki ildə aradan çıxacaq peşələr: İqtisadçı süni intellektin əmək bazarına təsirini araşdırıb

Əmək bazarı böyük bir dəyişiklik dövrünə qədəm qoyur. Bu dəyişikliklərə əsas səbəb süni intellektin (Sİ) sürətli inkişafıdır. Dünyanın aparıcı beyin mərkəzləri yaxın 2 ildə milyonlarla iş yerinin bağlanacağını proqnozlaşdırır.

Texnologiya nəhəngi, milyarder İlon Mask dəfələrlə süni intellektin sürətli inkişafının təhlükəli olacağına dair xəbərdarlıq edib. "OpenAI"ın rəhbəri Sem Altman hesab edir ki, Sİ-nin inkişafı təhsil və siyasət sistemlərindən daha sürətlidir. Ona görə də cəmiyyətin "texnoloji uçurum" yaşamaması üçün təcili adaptasiya siyasətləri tətbiq edilməlidir.

Bəs bu qlobal dəyişiklik Azərbaycana necə təsir edəcək? Artıq Azərbaycan hökuməti də perspektivdə əmək bazarında yaranacaq vəziyyətin fərqindədir və yaranacaq iş yerləri üçün yeni peşələrin formalaşdırılması üçün müzakirələrə başlayıb.

Moderator.az xəbər verir ki, iqtisadçı Kamran Hacıyev Oxu.az saytı üçün süni intellektin yaratdığı riskləri və imkanları təhlil edib. Onun fikrincə süni intellekt əmək bazarını məhv etmir, onu dəyişir.

İqtisadçının fikrincə, süni intellekt xüsusilə gündəlik və təkrarlanan əməliyyatları əvəz edir:

"Dünya İqtisadi Forumunun məlumatına əsasən, 2027-ci ilə qədər dünyada 83 milyon iş yeri itiriləcək, lakin 97 milyon yeni iş yeri yaranacaq.

Ən çox təsirlənəcək sahələr:

· Ofis və inzibati işlər (sənədləşmə, məlumat girişi, katiblik, çağrı mərkəzləri);

· Maliyyə və mühasibatlıq (hesabatların avtomatik hazırlanması);

· İstehsalat və anbar logistikası (robot texnologiyaları);

· Nəqliyyat sektoru (sürücüsüz avtomobillər və dron logistikası);

· Tərcümə və media (Sİ-nin mətn və dizayn yaratma qabiliyyəti).

Əvəz olunma riski yüksək olan peşələr

"OECD Employment Outlook"un (2024) hesabatına istinadən, bəzi peşələr üçün əvəzolunma riski faizlə belə qiymətləndirilir: katib və məlumat operatoru (80%, səbəb: avtomatlaşdırma və çatbot sistemləri), mühasib və kassir (60%, səbəb: Sİ mühasibat platformaları), tərcüməçi və kontent meneceri (55%, səbəb: dil modelləri - "ChatGPT", "DeepL"), zavod operatoru (50%, səbəb: robot texnologiyaları).

Gələcəyin əsas ixtisasları

Texnologiya yüksək bilik və yaradıcılıq tələb edən sahələrdə yeni işlər yaradır. Ən çox tələbat yaranacaq ixtisaslar arasında süni intellekt mütəxəssisi, məlumat analitiki və data mühəndisi, kibertəhlükəsizlik eksperti, robot texniki, eləcə də Sİ etikası, hüququ və nəzarəti üzrə mütəxəssislər yer alır. "McKinsey" (2024) proqnozuna görə, 2030-cu ilə qədər dünyada 100 milyondan çox yeni "Sİ ilə əlaqəli" iş yeri açılacaq.

Maaşlara və iş şəraitinə təsir

Təhlilə görə, Sİ dövründə maaş fərqləri artacaq. Yüksək ixtisaslı kadrlar üçün maaşlar 25-35% artacaq, aşağı ixtisaslı işçilər üçün isə 10-15% azalacaq. AI bilikləri olan işçilərin gəlirlərinin, digərlərinə nisbətən, 35% daha çox olduğu qeyd olunur. İş şəraiti çevik (uzadılmış məsafədən, çevik iş saatları) modellərə doğru dəyişəcək.

Adaptasiya üçün tövsiyələr

İşçilər üçün əsas tövsiyələr yeni texnoloji bacarıqlar (Sİ, "Python", data təhlili) öyrənmək, davamlı təhsilə və yaradıcı düşünmə bacarıqlarına diqqət yetirməkdir. Müəssisələr isə Sİ strategiyası hazırlamalı, işçilərin yenidən ixtisaslaşmasına sərmayə qoymalı və insanla Sİ-nin əməkdaşlıq modelini inkişaf etdirməlidir.

Dövlət və təhsil sisteminin rolu

Dövlət siyasətinin Milli Sİ strategiyasının qəbulu, yenidən ixtisaslaşma mərkəzlərinin yaradılması və Sİ startaplarına dəstək verməklə yanaşı, məlumatların qorunması mexanizmlərini gücləndirməsi vacibdir. Təhsil sistemində məktəblərdə rəqəmsal savadlılıq, universitetlərdə isə Sİ proqramları və sənaye ilə əməkdaşlıq əsas olmalıdır.

Sosial risk və gələcək iş modeli

Ən böyük sosial risklər arasında məlumat məxfiliyi, alqoritmik ayrı-seçkilik və rəqəmsal bərabərsizlik göstərilir. Gələcəyin iş mühiti "insan +Sİ əməkdaşlığı" prinsipi ilə formalaşacaq. Bu modeldə Sİ analitikanı yerinə yetirir, insan isə yaradıcılıq, qərarvermə və empatiya funksiyasını daşıyır.

Azərbaycan üçün risk və imkanlar

İmkanlar: Sİ tətbiqi ilə dövlət idarəçiliyi, logistika, enerji və kənd təsərrüfatında səmərəlilik artacaq, yeni startaplar və yüksək maaşlı texnoloji işlər yaranacaq.

Risklər: Əmək bazarında aşağı ixtisaslı işçilər üçün işsizlik riski, təhsil və texnoloji bacarıqların qeyri-bərabərliyi, eləcə də rəqəmsal infrastrukturun bərabər paylanmaması".

"Süni intellekt əmək bazarını məhv etmir, onu dəyişir. İşçilər, müəssisələr və dövlət bu dəyişikliklərə vaxtında uyğunlaşa bilsə, Sİ insanı əvəz etməyəcək - əksinə, insanın məhsuldarlığını, yaradıcılığını və gəlirini artıracaq.

Yəni süni intellekt dövründə ən uğurlu insan Sİ-dən qorxan yox, onu idarə edən insandır", - deyə iqtisadçı təhlilinə yekun vurub.