İnsan niyə Allah axtarır və bu çağırışı nə boğur?..

...Mənşəyindən, mədəniyyətindən və dövründən asılı olmayaraq hər bir insanın qəlbində gizli bir sual yaşayır.

Bu sual məna, əsas səbəb və ən yüksək həqiqətlə bağlıdır.

Tək Allahı tanımaq və həqiqi imanı axtarmaq istəyi insan təbiətinin universal bir xüsusiyyəti kimi görünür. Bəs bu istək bu qədər təbiidirsə, niyə bir çoxları üçün şüuraltı və ya əhəmiyyətsiz qalır?

Cavabı tapmaq üçün bu meylin mənşəyini araşdırmalı və onun tam şəkildə təzahür etməsinə nəyin mane ola biləcəyini anlamalıyıq.

Fitrə - ruhun içində həkk olunmuş bir səs...

İslam ənənəsinə görə, Allaha olan istək təkamülün və ya sosial şəraitin təsadüfi məhsulu deyil. Bu, yaradılış zamanı insanlara yeridilən fundamental, fitri bir xüsusiyyətdir.

Bu orijinal, saf təbiətə fitrə deyilir.

Quran bunu açıq şəkildə bildirir: "Ona görə də üzünü Hənif [tövhidçi] olaraq dinə çevir."

Bu, Allahın bəşəriyyəti yaratdığı fitri keyfiyyətdir.

Allahın yaratdığını dəyişdirmək olmaz. "Bu, doğru dindir, lakin insanların əksəriyyəti bilmir" (Quran 30:30).

Bu ayə insan təbiətini anlamağın təməl daşıdır. Allah insanları Onun Təkliyi haqqında daxili biliklə yaratmışdır.

Məhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun) məşhur bir hədisdə bunu təsdiqləmişdir: "Hər bir uşaq fitrət halında doğulur və yalnız bundan sonra valideynləri onu yəhudi, xristian və ya məcusi edir."

Bu hədis açıq şəkildə göstərir ki, Tək Yaradana inam, ətraf mühitin öz yazısını yazdığı boş lövhə kimi ruhun təməl vəziyyətidir.

Beləliklə, İslam baxımından tək Allaha inanmağa meyl, Yaradanın çağırışını eşidə bilən mənəvi bir orqan, "daxili qulaq"dır.

Uca Allah insana bu ilkin əhdi xatırladır: "Və budur, Rəbbiniz Adəm övladlarının belindən onların nəsillərini çıxardı və onları özlərinə qarşı şahid tutaraq dedi: "Mən sizin Rəbbiniz deyiləmmi?" Onlar dedilər: “Bəli, biz şahidlik edirik” (Quran 7:172).

Bu əbədi əhd hər bir insanın ruhunda silinməz iz buraxıb və onların bütün həyatı ya bu əhdə riayət etmək, ya da onu unutmaq cəhdidir.

Fitrət niyə susur: fitri imanı unutmağın səbəbləri? Əgər fitrət verilmişdirsə, onda bir çox insanın imana laqeyd olduğu dünyagörüşü izahat tələb edir. İslam ənənəsi və insan təbiətinin müşahidələri bu fitri çağırışı boğa biləcək bir neçə əsas səbəbə işarə edir.

1. Dünyavi bədbinliyin pərdəsi (ğaflah).

Ən çox yayılmış səbəb dünya həyatına qərq olmaqdır ki, bu da qəlbi və zehni əbədi düşüncələrdən yayındırır.

Quran bu cür insanları belə təsvir edir: “Bilin ki, bu dünya həyatı yalnız oyun-oyuncaq, zinət və aranızda öyünmək, var-dövlət və övlad axtarmaqdır... Axirət isə anlayanlar üçündür. Məgər başa düşmürsünüz?” (Quran 57:20).

Var-dövlət, status, ailə və ya əyləncə axtarışına tamamilə qapılan insan, sahildə balıqqulağı toplamağa başı qarışmış, ayaqları altındakı sonsuz okeandan xəbərsiz səyyah kimidir. Onun fitrəti yox olmayıb; sadəcə gündəlik həyatın davamlı "səs-küyü" ilə sakitləşdirilib.

Peyğəmbər demişdir: "Həqiqətən, hər şeyin öz pası var və qəlbin pası dünyəvi şeylərə olan həvəsdir."

2. Ənənəyə kor-koranə riayət (təqlid)

Bir çox hallarda insan imanı sorğulamır, çünki onu valideynlərindən və cəmiyyətindən miras alır və ya onun olmamasını təmin edir.

Onlar ətraf mühitin inanclarını, istər bütpərəstlik, istər dünyəvi ateizm, istərsə də təhrif olunmuş təkallahlıq forması olsun, tənqidi düşüncəsiz qəbul edirlər.

Quran kor-koranə riayət etməyi haqlı çıxaranların sözlərini dəfələrlə sitat gətirir: "Həqiqətən də biz atalarımızı bu şəkildə tapdıq və onların izi ilə sədaqətlə gedirik" (Quran 43:23). Belə bir insan axtarmır, çünki artıq cavabı olduğunu düşünür. Onların fitrəti ənənə zəncirləri ilə bağlıdır və onun səslənməsi üçün şəxsi səy, Quranın "düşüncə" adlandırdığı intellektual irəliləyiş tələb olunur.

3. Təkəbbür və təkəbbür (kibr)

Bəzən fitrətin daxili çağırışı eşidilir, lakin qürur üzündən rədd edilir. İstər intellektual, istərsə də sosial olsun, təkəbbür insanın Yaradanın İradəsinə təvazökarlıqla təslim olmasına mane olur.

Qurandakı Firon bunun dərslik nümunəsidir. O, əlamətləri gördü, amma qüruru ona iman gətirməyə mane oldu. Allah buyurur: "Və Mən yer üzündə haqsız yerə təkəbbür göstərənləri əlamətlərimdən uzaqlaşdıracağam" (Quran 7:146). Müasir kontekstdə bu, bir insanın laboratoriyada ölçülə bilməyən bir şeyin mövcudluğunu qəbul etməkdən imtina etməsi və ya öz fikrini ilahi vəhydən üstün tutması zamanı elmin və ya insan ağlının qüdrətinə kor-koranə inam kimi təzahür edə bilər.

4. Günahlar və qəlbin sərtləşməsi...

Davamlı günah işləmək, Peyğəmbərin bəhs etdiyi qəlbdəki pas kimi hərəkət edir. Bu, insanla onların Allahın verdiyi təbiət arasında bir maneə yaradır.
Quran xəbərdarlıq edir: "Xeyr! Onların qəlbləri qazandıqları şeylərdən sərtləşib" (Quran 83:14). Günah ardınca gələn günah, həqiqəti hiss etməyi dayandırana qədər qəlbi təbəqələrlə örtür.

İnsan intuitiv olaraq hərəkətlərinin səhv olduğunu hiss edə bilər və vicdanın bu daxili səsini (fitrətin bir hissəsi olan) susdurmaq üçün mənəvi axtarışlarından tamamilə imtina etməyi üstün tuturlar.

5. Allah qorxusu və yanlış qavrayış…

Bəzən insanlar qorxu və ya yanlış təsəvvür üzündən Tanrı axtarışından üz döndərirlər. Onlar Onu yalnız mərhəmətli və şəfqətli Yaradan kimi deyil, cəzalandırıcı, təhdid edici bir qüvvə kimi görə bilərlər.
Yaxud dünyada əzablara şahid olduqdan sonra, Tanrının mövcud olmadığı qənaətinə gəlirlər və bu sınaqların arxasındakı ilahi hikməti anlamırlar.

Onların axtarışları, mahiyyət etibarilə, səhv Tanrı axtardıqları üçün dayanır.

Quran hər şeydə tarazlığa çağırır: “Çağırın: “Ey özlərinə qarşı günah işlədən bəndələrim”, Allahın mərhəmətindən ümidinizi üzməyin. Həqiqətən, Allah bütün günahları bağışlayır. Həqiqətən, O, çox bağışlayan və mərhəmətlidir” (Quran, 39:53).

Oyanış kimi axtarmaq…

Tanrını tanımağa meyl, fitrət, imanın avtomatik qarantiyası deyil.

Əksinə, bu, hər bir insana verilən bir toxumdur. Onun cücərəcəyi əkilib-becərilmədiyi torpağa və fərdin səylərinə bağlıdır.

Bəziləri özlərini bu toxumun diqqətlə becərildiyi bir mühitdə tapırlar.

Digərləri isə dünyəvi qayğıların, kor-koranə təqibin, qürurun və günahın alaq otları tərəfindən tapdalandığı və ya boğulduğu şəraitdə yaşayırlar.

Başqaları isə mənəvi aclıqlarının müvəqqəti olaraq surroqatlar - karyera, millət, pul və ya ideologiyaya ibadət etməklə təmin edildiyini görürlər.

Fəqət İslam təliminə görə, fitrət heç vaxt tamamilə ölmür. Böhran, tənhalıq anlarında, təbiətin əzəməti ilə qarşılaşdıqda və ya həyat və ölümün son sualları ilə qarşılaşdıqda, bu daxili səs bütün maneələri dəf edə bilər.

Məhz bu anda insan özünü yol ayrıcında tapır: orijinal təbiətinin çağırışına qulaq asmaq, yoxsa onu yenidən susdurmaq, bu dünyanın boşluğunda gəzməyə davam etmək. Bu sualın əsrlər boyu bəşəriyyəti narahat etməsi, ruhumuzda həqiqətən Yaradanına həsrət qalan bir şeyin olduğunun ən yaxşı sübutudur.

Əli Babayev