“İnsanın gələcəyi: Genlərdən çox mədəniyyət bizi dəyişdirir“ Yeni elmi araşdırma

"Daş alətlərdən süni intellektə qədər yolumuz genlərdən çox biliklərə bağlıdır..."

Amerikanın Meyn Universitetinin alimləri maraqlı bir fərziyyə irəli sürüblər: insan artıq genetik kodu ilə deyil, mədəniyyəti ilə təkamül keçirir.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "naukatv.ru" nəşri yazıb.

Alimlərin fikrincə, bəşəriyyət böyük bir keçid dövrünü yaşayır və bu mərhələdə dəyişikliklərin aparıcı qüvvəsi bioloji mexanizmlərdən çox mədəni institutlar və sosial təcrübələrdir.

Daş dövründən müasir dövrə qədər

İnsanın ilk mədəni sıçrayışı daş alətlərin hazırlanması ilə başlayıb. O vaxt sadə kəsici daş insanın ov etməsinə, müdafiəsinə və yeməyi daha rahat istehlak etməsinə imkan verib. Daha sonra odun kəşfi gəlib - istilik, işıq və yemək bişirmək bacarığı insanın bioloji tələblərini dəyişib.

Minilliklər keçdikcə mədəniyyət insanı daha da formalaşdırıb:

- Kənd təsərrüfatı inqilabı - insanı ovçu-toplayıcı həyatından məskun həyata gətirib, şəhərlərin və dövlətlərin əsasını qoyulub.

- Yazının icadı - biliklərin ötürülməsini sürətləndirib, kollektiv yaddaşı genetikadan çox gücləndirib.

- Sənaye inqilabı - insanın fiziki gücünü maşınlarla əvəz edib, həyat ritmini dəyişib.

- Rəqəmsal dövr - artıq biologiyadan çox informasiyaya əsaslanan bir dünya yaradıb.

Bütün bu mərhələlərdə insan bədəni, genetikası demək olar ki, dəyişməz qalıb. Amma mədəniyyət insanın imkanlarını tamamilə yenidən yazıb.

Mədəniyyət yeni mühərrikə çevrilir

İqtisadçı Timoti Uorinq və ekoloq Zaxari Vud hesab edirlər ki, bu gün mədəniyyət insanın inkişafını istiqamətləndirən əsas qüvvəyə çevrilib. Onların sözlərinə görə, texnologiyaların və sosial institutların nəsildən-nəslə ötürülməsi genetik mutasiyalardan qat-qat sürətlə baş verir.

Bu isə təkamülün dinamikasını tamamilə dəyişir. "Biz yalnız genlərimizi miras almırıq. Biz həm də texnologiyalar, bacarıqlar və sosial təcrübələr kimi mədəni həlləri qəbul edirik. Bu həllər biologiyanın edə bilmədiyi məsələləri aradan qaldırır və insanın yaşamasını təmin edir", - Uoring vurğulayır.

Mədəniyyətin genetikadan üstünlüyü

Peyvəndlər, antibiotiklər, qeysəriyyə kəsiyi və göz əməliyyatları kimi tibbi yeniliklər insanın təbii seçmə yolu ilə əldə edə bilməyəcəyi üstünlüklər qazandırır. Əgər qədim dövrdə zəif görən uşaq ovda sağ qala bilməzdisə, bu gün eynəklə və ya lazer əməliyyatı ilə o, tam həyat yaşaya bilir.

Bu, insanın artıq genetikaya deyil, mədəniyyətə söykəndiyini göstərir. Uoringin sözləri ilə desək: "Həyatınız üçün hansı daha vacibdir - genləriniz, yoxsa yaşadığınız ölkə? Bugünkü dünyada insanın rifahını onun bioloji kodu deyil, sosial və mədəni institutlar müəyyənləşdirir".

İnsanın kollektiv gələcəyi

Alimlər bildirir ki, mədəniyyətin yüksəlişi bəşəriyyəti fərdi uyğunlaşmadan kollektiv uyğunlaşmaya aparır. Necə ki, qarışqalar və arılar birlikdə "superorqanizm" kimi fəaliyyət göstərirlər, insan da getdikcə daha çox qruplara bağlı olur. Bu gün artıq bir insan təkbaşına yaşaya bilmir - xəstəxana, məktəb, dövlət və qlobal internet şəbəkəsi onun həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilib.

Əgər bu proses davam etsə, gələcəkdə insanın təkamülü DNT-də deyil, mədəniyyətlərdə, institutlarda və ortaq yaddaşda yazılacaq. Ənənələr, təhsil sistemləri, qanunlar və dövlətlər insanın bioloji deyil, mədəni "genetikası" kimi fəaliyyət göstərəcək.

Rəqəmsal mədəniyyətin təsiri

Mədəniyyətin sürətini daha da artıran amil rəqəmsal texnologiyalardır. İnternet və süni intellekt biliklərin ötürülməsini saniyələrə endirib. Əgər bir vaxtlar yazının yayılması yüzillər çəkirdisə, indi bir ideya bir anda milyardlarla insana çatır. Bu, təkamülü misilsiz sürətləndirir.

Risklər və suallar

Lakin alimlər xəbərdarlıq edir: mədəniyyətin üstünlüyü hər zaman tərəqqi gətirmir. O, həm bəşəriyyəti yüksəldə, həm də fəlakətlərə sürükləyə bilər. Totalitar rejimlər, müharibələr və ideoloji manipulyasiyalar mədəniyyətin qaranlıq tərəflərini göstərir.

Uoring belə nəticə çıxarır: "Əgər mədəni irs genetikadan üstün olmağa davam edərsə, fərdlərin taleyi onların yaşadığı cəmiyyətlərin gücündən asılı olacaq. Deməli, insanın növbəti təkamül mərhələsi DNT-də deyil, yaratdığımız sistemlərdə və ortaq hekayələrdə yazılacaq".