Kim kimə güzəştə gedəcək?

İvan Us: “Putinin əsas uğuru Trampla əl sıxıb çəkdirdiyi fotoşəkilləridir”

Vitali Arkov: “Bəlkə də Minsk Rusiya və Ukrayna liderlərinin ilk görüş yeri olacaq”

ABŞ Prezidenti Trampla Rusiya Prezidenti Putin arasında avqustun 15-də Alyaskada keçirilən görüş Rusiya-Ukrayna müharibəsinin sülh yolu ilə həllinə ilkin addım kimi qiymətləndirilə bilər. Ukrayna Prezidenti Zelinskinin iştirakı olmadan keçirilən görüş razılaşma olmadan başa çatdı, əvəzində Putin bundan Ukraynaya tələblərini irəli sürmək üçün istifadə etdi. Prezidentlər arasında keçirilən görüş müxtəlif aspektlərdən çözüldü.

“Voll Strit Jurnal” yazıb ki, atəşkəs gözləntilərinə baxmayaraq, Tramp danışıqlardan sonra ritorikasını dəyişib: o, döyüşləri dərhal dayandırmağa çağırmaq əvəzinə, hərtərəfli razılığa çağırıb. Bu, faktiki olaraq Putinin Ukraynanın şərqində hücumunu davam etdirməsi üçün qapı açır. Kreml üçün bu görüş siyasi qələbə idi: Putin yeni sanksiyalardan yayındı, Trampla yaxın münasibətini nümayiş etdirdi və Rusiyanın yenidən hesablaşmalı bir güc olduğunu bəyan etdi. Moskvadakı analitiklər hesab edirlər ki, Rusiya lideri tam istədiyinə nail olub.

Xarici medianın yazdığına görə, məlum görüşdən sonra Moskvanın sülh təklifi ilə bağlı yeni detallar üzə çıxıb. Putin Ukraynada müharibəni dayandırmaq üçün bir sıra şərtlər irəli sürüb.

Sözügedən şərtlər “ərazi qarşılığında sülh” modelinə əsaslanır və Ukraynanın dövlətçiliyi üçün ciddi güzəştlər nəzərdə tutur.

Məlumata görə, Putin yalnız bütün paket üzrə razılaşma əldə olunacağı halda atəşkəsə razılıq verəcəyini bildirib. Yəni Rusiya hərbi əməliyyatları dayandırmaq üçün əvvəlcədən deyil, yalnız yekun siyasi razılıqdan sonra addım atmağı planlaşdırır. Bu isə Kiyevin gündəlik raket və dron hücumları altında qalmasının davam edəcəyi anlamına gəlir.

Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski artıq bəyan edib ki, Donetsk və Luqansk kimi əsas bölgələrdən geri çəkilmək mümkün deyil. Tramp isə "Fox News"a müsahibəsində “daha çox razılıq əldə olunduğunu, amma yekun qərarın Ukraynaya məxsus olduğunu” vurğulayıb.

"Reuters" agentliyi Putinin şərtləri ilə bağlı bir sıra detallar açıqlayıb. Həmin məlumata əsasən, Putinin tələblərini təqdim edirik:

1. Ərazi mübadiləsi

Ukrayna Donetsk və Luqansk vilayətlərindən tamamilə geri çəkilməlidir.

Əvəzində Rusiya Sumı və Xarkov vilayətlərində işğalda saxladığı kiçik əraziləri geri qaytarmağa hazırdır.

2. Krımın tanınması

Rusiya Krım üzərində suverenliyinin rəsmi şəkildə tanınmasını tələb edir. Bu tələbin ABŞ-yə, Qərbə və ya birbaşa Ukraynaya irəli sürüldüyü məlum deyil.

3. Cənub cəbhəsində status-kvo

Rusiya Xerson və Zaporojye bölgələrində mövcud cəbhə xəttinin dondurulmasını istəyir və buna hazırdır. Yəni Rusiya mövcud nəzarətini qorumaq niyyətindədir.

4. NATO-ya qadağa

Ukraynanın NATO-ya üzvlüyündən tamamilə imtina etməsi şərt kimi irəli sürülür. Əvəzində “NATO-dan kənar” müəyyən təhlükəsizlik zəmanətləri verilə bilər.

5. Rus dilinə status verilməsi

Rus dilinə Ukraynanın bəzi hissələrində və ya bütün ölkədə rəsmi status verilməsi tələb olunur.

6. Rus Pravoslav Kilsəsinin fəaliyyəti

Moskvay Rus Pravoslav Kilsəsinə Ukraynada sərbəst fəaliyyət imkanı yaradılması tələb olunur. Kiyev bu qurumu Kremlə casusluqda ittiham edir.

7. Sanksiyaların yumşaldılması

Rusiya Qərbin tətbiq etdiyi sanksiyaların ən azı bir hissəsinin ləğvini istəyir.

8. Atəşkəsin yalnız yekun razılaşmadan sonra elan edilməsi

Putin yalnız bütün paket üzrə razılıq əldə olunacağı halda atəşkəsə hazır olduğunu bildirib.

Tramp bəyan edib ki, müharibənin bitməsi üçün Ukrayna Rusiyanın bəzi şərtlərini qəbul etməlidir. Ukrayna Krımı Rusiyaya verməli və NATO-ya heç vaxt qoşulmayacağına razı olmalıdır.

Krımın Ukraynaya qaytarılması da, Kiyevin NATO-ya üzvlüyü də mümkün deyil.

“Hazırda Ukraynaya NATO üzvlüyü əvəzinə təhlükəsizlik zəmanətlərinin verilməsi məsələsi müzakirə olunur”, - Tramp bildirib.

Trampın xüsusi nümayəndəsi Stiven Uitkoff Alyaskadakı sammitdə Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanətləri verməyə və bəzi ərazilərlə bağlı güzəştə getməyə hazır olduğunu bildirib.

Lakin Rusiyanın bu razılaşmaları rəsmi şəkildə təsdiqləmədiyi qeyd olunur. Prezident Zelenski isə deyib ki, istənilən zəmanət əvvəlkilərdən daha güclü olmalıdır.

Məlum görüşün nəticələri ilə bağlı qəzetimizə açıqlma verən Ukrayna Milli Strateji Araşdırmalar İnstitutunun Xarici Siyasət Araşdırmaları Mərkəzinin baş məsləhətçisi, iqtisad elmləri namizədi İvan Us deyib ki, Putinlə Trampın Alyaskadakı görüşü ABŞ-ın Putinə münasibətinin dəyişməsinin simvolu oldu. Əgər əvvəllər axtarışda olan cinayətkar (Putin nəzərdə tutulur - red) idisə və Qərb dünyasının liderlərindən heç biri onunla görüşmək istəmirdisə, indi o, legitimləşdirilib.

"Əslində, onun əsas uğuru Trampla əl sıxıb çəkdirdiyi fotoşəkilləridir. Digər nəticələrə gəlincə, ləğv edilmiş şam yeməyi və qısaldılmış mətbuat konfransı ilə görüş proqramı göstərir ki, ABŞ və Rusiyanın hər hansı bir məsələdə razılığa gəlməkdən daha çox razılaşa bilməməsi ehtimalı yüksəkdir" _ deyib politoloq.

Rusiyalı politoloq Vitali Arkovun isə fikrincə, danışıqların sonunda keçirilən mətbuat konfransında Rusiya və ABŞ liderlərinin sensasiyalı açıqlamalar verməməsinə baxmayaraq, çıxışları müzakirə olunan məsələlər üzrə dialoq və əldə edilən qarşılıqlı anlaşmadan məmnun olduqlarını göstərir. Donald Trampın qeyd etdiyi kimi, o, Vladimir Putinlə ünsiyyətdə münasibətlərini yaxşı adlandıraraq əhəmiyyətli irəliləyiş əldə edə bildi. Rəsmi danışıqlardan əvvəl və onların başa çatması ilə bağlı qeyri-rəsmi ünsiyyətlərinin video görüntüləri, həmçinin prezident Putinin ABŞ-da yüksək səviyyədə qarşılandığı bunun təsdiqidir. Bu, həm Rusiyanın, həm də şəxsən Putinin tam təcrid olunduğunu iddia edən bir çox Avropa siyasətçisini və bir çox Qərb mediasını çıxılmaz vəziyyətə saldı: “Öz növbəsində, Vladimir Putin amerikalı həmkarının əvvəllər söylədiyi fikirlə razılaşdı ki, o vaxt Tramp Ağ Evdə olsaydı, Ukraynada hərbi münaqişə baş verməzdi. Axı, bu gün heç kim münaqişənin benefisiarlarının və Kiyev rejiminin təhrikçilərinin Baydenin hakimiyyəti dövründə ABŞ rəhbərliyi, eləcə də Avropa ölkələrinin bir sıra rəhbərləri olduğunu gizlətmir. Artıq məlum olduğu kimi, Putinlə görüşdən sonra Tramp Zelenski ilə uzun danışıqlar apardı. Aydındır ki, hətta inandırmaqla deyil, onu sülh prosesinə başlamağa və dağıdıcı "Avropa dostlarının" əmrlərini yerinə yetirməkdən imtina etməyə məcbur etməklə...

İstisna etmək olmaz ki, söhbət Kiyevdə hakimiyyətin rotasiyasından gedir: Zelenski Ukrayna prezident seçkilərini elan etməyə və şəxsən iştirak etməməyə məcbur edilir. Daha əvvəl, bildiyiniz kimi, Vaşinqton və Londonun Ukraynanın Böyük Britaniyadakı hazırkı səfiri Valeri Zalujninin kompromis fiquru kimi bu vəzifəyə razılaşdırılması barədə məlumatlar ortaya çıxdı. Eyni zamanda, Ukrayna prezidentinin ofisinin rəhbəri Andrey Ermak (Kiyev rejiminin "boz kardinalı" adlanır) və Ukrayna Müdafiə Nazirliyinin Baş Kəşfiyyat İdarəsinin (gur) rəhbəri Kirill Budanov bu prosesdə aktiv rol alıblar.

Ordunun Baş Komandanı olaraq Zalujni dəfələrlə rus həmkarının peşəkarlığını yüksək qiymətləndirdi və ümumiyyətlə zabitə yaraşan kimi davrandı-Zelenskidən fərqli olaraq kobudluğa və mağara rusofobiyasına enmədən. Kremlin Zalujniyə qarşı heç bir nifrəti yoxdur. Kreml dəfələrlə Zelenskinin Ukrayna prezidenti kimi legitimliyini tanımadığını bəyan edib (yeganə legitim de-yure İndi Ali Rada və onun spikeri Ruslan Stefançukdur). Buna əsaslanaraq Zelenskinin Ukrayna adından imzaladığı birgə sənədlər Rusiya tərəfindən tanınmayacaq”.

Arkov deyib ki, bu problemin Vaşinqtonun da həll etməsi lazım olduğunu istisna etmirəm: ya Zelenskini yenidən seçmək və ya Zalujnini seçmək. Eyni zamanda, bunu dərhal etmək lazımdır – yaxın bir neçə ayda Ukraynanın yeni Prezidentinin vəzifəyə başlaması, Putinlə (Tramp terminologiyasında) bir müqavilə bağlaması vacibdir, eyni zamanda Trampın özü 2026-cı ilin yanvar ayının sonuna qədər rəsmi olaraq Nobel mükafatına namizəd olmağı bacardı, bütün zamanların və xalqların baş sülhməramlısı kimi. Buna əsaslanaraq Ukraynadakı hərbi münaqişənin payızdan əvvəl tam başa çatacağını gözləmək lazımdır. Bununla birlikdə, yaxın günlərdə Kiyev və Moskvanın quru, dəniz və hava bazalı zərbə dronları və raket sistemlərinin istifadəsində fasilə verəcəyi zaman səmada mərhələli bir atəşkəs elan edilə bilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, Trampın Zelenski ilə telefon danışığı, Ağ Evdəki mənbələrə görə, bir saatdan çox davam edirdisə, Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, Almaniya, Finlandiya, Polşa rəhbərləri, habelə NATO baş katibi və Avropa Komissiyasının sədri ilə "selektor" yarım saat davam etmədi. Başqa sözlə, Prezident Tramp monoloq rejimində yalnız prezident Putinlə (Ukrayna ilə bağlı) müzakirə olunan bəzi məsələlər barədə məlumat verdi, çünki əməkdaşlıq formatı tələb edir, amma başqa bir şey yoxdur. Aydındır ki, Tramp onlarla məsləhətləşməyə başlamadı, çünki ən azı bu mövzuda fikirləri ona əhəmiyyətli görünmür. Maraqlıdır ki, Prezident Tramp Alyaskaya gedərkən Belarus Prezidenti Lukaşenko ilə görüşərək Minskə dəvətini qəbul etdi. Bununla o, Belarus liderini "Avropanın son diktatoru" adlandıran və ona qarşı şəxsi sanksiyalar tətbiq edən Avropa tərəfdaşlarını daha da alçaltdı. Bəlkə də Minsk Rusiya və Ukrayna liderlərinin ilk görüş yeri olacaq və sonra tərəflər arasında sülh razılaşması əldə olunacaq: “Ukrayna münaqişəsinin həlli həm Rusiya, həm də ABŞ liderlərinin Alyaskada görüşünün, həm də Kremlin Ağ Evlə dialoqunun şübhəsiz vacib və rəsmi əsas mövzusudur. Ancaq müzakirə olunan mövzuların çeşidi daha geniş və dərindir. Üstəlik, Ukrayna məsələsi əsaslı şəkildə həll olunub. Xüsusilə, Trampın Ağ Evə qayıtmasından sonra Rusiya ilə ABŞ arasında ticarət dövriyyəsinin 20% artdığını nəzərə almaq lazımdır, bu yalnız başlanğıcdır (lakin sanksiyalar və cavab embarqoları hələ sıfırlanmayıb). Ankoric görüşünün nəticələrini mediaya şərh edən dövlət katibi Rubio da əhəmiyyətli bir cümlə söylədi və əslində liderini təkrarladı: "hələ çox yolumuz var, amma irəliləyiş əldə etdik".

Cavid