Knyaz Nikolay Yusupov kimdir?

Qarakilsəli Məhəmməd İsa oğlu

1972-ci ildə Moskva şəhərində ingilis klubu yaradıldı. Bu təşkilat Rusiyada yaradılan ən qədim ictimai təşkilat idi. Var olma dövründə dəfələrlə yerləşdiyi binanı dəyişmiş və dəfələrlə bağlanmışdır.

1918-ci ildə klub milliləşdirilməyə qədər binada xüsusi salon var idi. Ənənəyə uyğun olaraq burada rus padşahlarının şəkilləri olan xüsusi otaq olmuşdur. Padşahlardan başqa salonda ingilis klubunun məşhur üzvlərinin şəkilləri də qoyulurdu.

1995-ci ildə bu klub fəaliyyətini bərpa etdi. Bu klub tərəfindən buraxılmış 654 səhifəlik kitab məşhur Arxangelsk malikanəsinin sahibi, Rusiyanın ən varlısı, məşhur kolleksioner, “Ermitaj” muzeyinin və “İmperator teatrı”nın direktoru, çini qablar istehsal edən fabrikin, toxuculuq məmulatları istehsal edən maufakturanın sahibi, diplomat, rus padşahı Pavel Petroviçin və onun ailəsinin yaxın dostu olan knyaz Nikolay Barisoviç Yusupova həsr edilmişdir.

Knyaz Yusupov 1751-ci ildə anadan olmuşdur. Tarixi sənədlərə görə Yusupovun əcdadları Noqay xanlığına bağlıdır. Yusupovların öz nəsillərinə aid damğaları olmuşdur. Damğanın mərkəzi hissəsində yumurta şəkilli dörd ədəd altıbucaq gümüş ulduz, gümüş peyk, tatar paltarı geyinmiş kişi, qızıl yay və üzü yuxarıya uçan ox təsvir edilmişdir. Knyaz Yusupovun əsli və nəcabəti kazan tatarıdır.

Rusiyada olan birinci ispan səfirinin Arxangelsk kitabxanasında saxlanılan əlyazmasında knyaz Yusupov haqqında yazılmışdır ki, knyaz öz işini yaxşı bilən, vuruşmaqda cəsarətli, əcnəbiləri sevən, öz vətəninə və dövlətinə sədaqətlə qulluq edən şəxsdir.

Kitabın əsas qəhrəmanı olan knyaz Yusupovun 10 yaşı olmamış atası Boris Qriqoreviç 1759-cu ildə vəfat etmişdir. Knyaz Yusupov ailənin və nəslin yeganə oğlan uşağı idi. Onun tərbiyəsi ilə knyaz övrəti olan anası İrina Mixaylovna, dörd bacısı və dayə məşğul olurdu. Anası oğlu üçün kitab alardı, zabit formasında şəklini çəkdirmiş idi. “Allah ruzini artırır” demişdi knyaz Yusupovun babası. Həqiqətən də Yusupov o qədər varlandı ki, 1917-ci il inqilabına qədər Rusiyanın ən varlı ailəsi sayılırdı.

1788-ci ildə knyaz Yusupov Avropada olan vaxtı anası knyaginya İrina Mixaylovna vəfat etdi. Çox arzulasa da, yeganə oğlunu görə bilmədi. Knyaz Yusupov Moskva şəhərində “Yusupov” adlı bağ yaratdı. Puşkin uşaq vaxtı bu bağda gəzmişdi.

Knyaz əmlaklarını icarəyə verirdi, hesab edirdi ki, mülk gəlir gətirməlidir. Axırıncı dəfə mülklərin qanuni sahibləri 1917-ci ilin yay ayında öz mülklərinə baş çəkdilər. Payızda bolşeviklər onların ünvanlarına yeni söz əlavə etdi: “keçmiş” yazıldı. Çoxlu sayda sərvət və arxiv materialları proletariat inqilabçılarının istifadəsinə keçdi. Xalq komissarı Lunaçarski özünə iqamətgah kimi Şeremetovun muzey-malikanəsini götürdü. Arxangelskdəki malikanəni hərbi hissələr xalq komissarı olan Voroşilov zəbt etdi.

Oktyabr inqilabı başlamazdan əvvəl knyaz Yusupovun ailəsinə sədaqətli olan, ev qulluqçularına nəzarət edən Bujeinski sərvətləri gizlətmiş idi. Bolşeviklər Bujeinskiyə işgəncə versələr də, knyaz Yusupovun sərvətinin yerini demədi və işgəncə nəticəsində öldü. Nəticədə bilinmədi sərvət Moskvadamı, yoxsa Peterburqdamı gizlədilmişdir.

Dünya proletariatının rəhbəri olan Lenindən sonra ikinci şəxs, öz həqiqi adını gizlədən, başqa adla yaşayan Lev Trotski Yusupovların sərvətindən istifadə edən ilk şəxs olmuşdur.

Knyaz Nikolay Borisoviç Yusupov 15 iyul 1831-ci ildə 80 yaşına çatmamış xolera xəstəliyindən vəfat etdi. Etdiyi vəsiyyətinə görə o, öz kəndi Spassko-Kotovada, anasının və baxılarının yanında dəfn edildi. Oğlu qəbrlərin üzərində sərdabə tikdirmişdir.

Ruhları şad olsun. Amin!

Qeyd: Bu məqalə Knyaz Nikolay Borisoviç Yusupova həsr edilmiş kitabdan tərcümə edilmişdir.