“Konstitusiya və Suverenlik İli” Tarixi Məsuliyyət və Milli İntibah Çağırışı

2025-ci ilin Azərbaycan Respublikasında “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan olunması dövlətimizin tarixi, hüquqi və mənəvi təməllərinə göstərilən yüksək ehtiramın parlaq ifadəsidir. Bu qərar yalnız rəmzi bir addım deyil, eyni zamanda milli kimliyimizin, dövlətçilik dəyərlərimizin və gələcəyə inamla baxışımızın strateji təzahürüdür. Bu qərar təkcə hüquqi sənədin ildönümünü qeyd etmək məqsədi daşımır, eyni zamanda müstəqil dövlətçilik tariximizin ən mühüm nailiyyətlərini vurğulamaq, milli suverenliyimizin möhkəmlənməsi prosesinə diqqət çəkmək məqsədini güdür.

Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixində çoxsaylı çətinliklər və dönüm nöqtələri olmuşdur. 1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa etmiş Azərbaycan Respublikası ilk illərdə ciddi daxili siyasi böhranlarla, iqtisadi çətinliklərlə və Ermənistanın işğalçılıq siyasəti ilə üz-üzə qaldı. Dövlətin əsas institutları zəif idi, ölkədə sabitlik yox idi, vətəndaşların gələcəyə inamı sarsılmışdı. Belə bir şəraitdə xalqın çağırışı ilə 1993-cü ildə siyasi hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev Azərbaycanın tarixində tamamilə yeni bir mərhələnin əsasını qoydu.
Heydər Əliyev dərin siyasi təcrübəsi, uzaqgörənliyi və xalqla olan möhkəm bağları sayəsində ölkədə sabitlik yaratdı və dövlətin əsas sütunlarını möhkəmləndirməyə başladı. Heydər Əliyev qısa müddət ərzində ölkədə siyasi sabitlik yaratmağa nail oldu. Onun rəhbərliyi ilə silahlı qruplar zərərsizləşdirildi, milli ordu formalaşdırıldı, dövlət strukturlarında mərkəzləşmiş idarəetmə bərpa edildi. Siyasi sabitlik iqtisadi islahatların və hüquqi dövlət quruculuğunun əsasını təşkil etdi. Konstitusiya — hər bir dövlətin hüquqi əsasını təşkil edən başlıca sənəddir. Onun hakimiyyəti dövründə ən mühüm nailiyyətlərdən biri 1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası oldu. 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi ilə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası müstəqil dövlətimizin əsas hüquqi sənədi kimi milli həyatımızın bütün sahələrində hüquqi nizamın təminatçısıdır. Konstitusiyanın qəbulu ilə Azərbaycanda demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğuna rəsmi olaraq hüquqi baza formalaşdı. Həm dövlət hakimiyyətinin bölünməsi prinsipi, həm də insan və vətəndaş hüquq və azadlıqları Konstitusiyanın əsas dayaqları kimi təsbit edildi. Bu sənəd yalnız hüquqi norma toplusu deyil, həm də ölkənin siyasi suverenliyinin, vətəndaş birliyinin və dövlət idarəçiliyinin təməl sütunlarına çevrildi.
Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə formalaşan dövlətçilik modeli həm də milli suverenliyin qorunması və möhkəmləndirilməsi məqsədlərinə əsaslanırdı. Ulu öndərin beynəlxalq hüquqa söykənən, balanslaşdırılmış xarici siyasəti və regional əməkdaşlıq təşəbbüsləri Azərbaycanın müstəqil dövlət olaraq beynəlxalq münasibətlər sistemində mövqeyini möhkəmləndirdi. Eyni zamanda, “Əsrin müqaviləsi” kimi iqtisadi layihələr dövlətin iqtisadi suverenliyinin əsasını qoydu.
Müstəqillik yolunda ilk ciddi və dönüş yaradan hüquqi sənəd olan Konstitusiyamız, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunda, hüquqi dövlət anlayışının formalaşmasında və demokratik institutların inkişafında mühüm rol oynamışdır. Bu gün də onun müddəaları cəmiyyətin sabitliyi və hüquqi təhlükəsizliyi üçün əsas təminatlardandır.
Bu möhkəm təməllər üzərində İlham Əliyev 2003-cü ildə prezident seçildikdən sonra bu siyasi xətti qorumağa və daha da inkişaf etdirməyə başladı. Onun dövründə Azərbaycan böyük iqtisadi sıçrayış etdi, sosial rifah yüksəldi, beynəlxalq nüfuz artdı və ölkədə irimiqyaslı infrastruktur layihələri həyata keçirildi. İlham Əliyev təkcə atasının irsini qorumaqla kifayətlənməyib, onu yeni çağırışlara uyğun şəkildə inkişaf etdirib. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycan müasir, güclü, öz sözünü deyən bir dövlətə çevrilib. Ən böyük nailiyyətlərdən biri isə ölkənin suverenliyinin tam bərpa olunmasıdır. 2020-ci ildə baş verən Vətən müharibəsi və 2023-cü ildə Qarabağda tam suverenliyin təmin olunması Azərbaycan tarixində dönüş nöqtəsi oldu.
Bu hadisələr göstərdi ki, Heydər Əliyevin yaratdığı hüquqi və suveren dövlət modeli zamanın sınağından uğurla çıxıb. İlham Əliyev bu irsi qoruyaraq, dövlətçiliyi daha da gücləndirib və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa edib. 2024-cü ilin fevral ayında keçirilmiş prezident seçkiləri ilk dəfə olaraq Şərqi Zəngəzurda və Qarabağ iqtisadi rayonunda da təşkil olundu. Bu, təkcə texniki və inzibati bir yenilik deyildi, həm də Azərbaycan xalqının milli iradəsinin bütün torpaqlarda ifadə olunması baxımından mühüm rəmzi və real əhəmiyyət daşıyırdı. İşğaldan azad olunmuş bölgələrdə yaşayan vətəndaşlar ilk dəfə olaraq seçki hüquqlarını yerindəcə həyata keçirdilər. Bu, həm də ölkənin siyasi həyatında bərabərlik və bütövlük prinsipinin gerçəkləşməsi demək idi.
Prezident İlham Əliyevin seçkilərdə qalib gəlməsi isə xalqın dövlət başçısının yürütdüyü siyasətə olan inam və dəstəyinin göstəricisi oldu. Xüsusilə suverenliyin bərpası, Qarabağda bərpa və yenidənqurma işlərinin sürətləndirilməsi, məcburi köçkünlərin doğma yurdlarına qayıtması istiqamətində atılan addımlar bu dəstəyin əsas səbəbləri sırasında idi.
2024-cü ildə keçirilmiş prezident seçkiləri Azərbaycanın dövlət suverenliyinin tam təmin olunduğunu, xalqın vahid siyasi iradə ətrafında birləşdiyini və dövlətin gələcəyinə olan inamın güclü olduğunu bir daha sübut etdi. Bu hadisə müasir Azərbaycan tarixində yeni bir mərhələnin başlanğıcı kimi əbədi qalacaqdır. Azərbaycan Respublikasının Prezident seçkilərindən sonra ardıcıl olaraq Azərbaycan Respublikasının Parlament seçkiləri ardınca isə Azərbaycan Respublikasının Bələdiyyə seçkiləri keçirilməsi bu tarixi hadisələrin Azərbaycanın tam suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün bərpa olunmasının parlaq göstəricisidir.
Dövlətçilik nəzəriyyəsində suverenlik anlayışı ən ali prinsip sayılır. Suverenlik dövlətin daxili və xarici siyasətdə tam müstəqilliyini, hüquqi və siyasi iradəsinin sərbəst ifadəsini təmin edən əsas hüquqi-siyasi anlayışdır. Bu, yalnız ərazi üzərində nəzarət deyil, həm də milli iradənin dövlət qurumları vasitəsilə ifadə olunması, hüquq sisteminin işləkliyi, xalqın vahidliyinin təmin olunması və beynəlxalq münasibətlərdə bərabərhüquqlu subyekt kimi çıxış etmə qabiliyyətidir. Azərbaycan Respublikasının suverenliyi 1991-ci ildə müstəqillik bəyannaməsi ilə rəsmi olaraq elan olunsa da, faktiki suverenliyin təmin olunması uzun və çətin bir prosesdən keçmişdir.
Azərbaycanın suverenliyi sadəcə beynəlxalq hüquq anlayışı deyil, həm də xalqımızın yüzillər boyu apardığı azadlıq mübarizəsinin, mənəvi və tarixi yaddaşının zirvəsidir. 1918-ci il 28 Mayda müsəlman Şərqində ilk dəfə olaraq qurulmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti suverenliyin ilk dövlət təcəssümü olmuş, 1991-ci ildə bərpa edilən müstəqillik isə bu ideyanın reallaşmasının növbəti mərhələsidir.
Son illərdə ölkəmizin ərazi bütövlüyünün təmin olunması ilə suverenlik anlayışı real məzmun kəsb etdi. Qarabağda dövlət hakimiyyətinin bərpası, suverenliyimizin tam tətbiqi ilə nəticələndi. Bu, yalnız hərbi-siyasi deyil, həm də hüquqi və mənəvi zəfərdir.
Bu mühüm tarixi mərhələnin nəticəsi olaraq Prezident İlham Əliyev tərəfindən 2025-ci il “Suverenlik İli” elan olundu. Bu qərarın bir neçə strateji məqsədi vardır:
1.Tarixi ədalətin tanınması və ictimai yaddaşın gücləndirilməsi – Suverenliyin tam bərpası Azərbaycan xalqının əsrlərlə davam edən mübarizəsinin, xüsusən də müstəqillik dövründəki milli iradəsinin və şəhidlərin fədakarlığının bəhrəsidir. Bu ilin elan olunması, həmin tarixi mərhələnin ictimai şüurda möhkəmləndirilməsi məqsədi daşıyır.
2.Milli həmrəyliyin və ideoloji bütövlüyün təşviqi – Suverenlik anlayışı təkcə hüquqi və siyasi deyil, həm də mənəvi və ideoloji məna daşıyır. “Suverenlik İli” milli birliyin, azərbaycançılıq ideologiyasının, dövlətə sədaqətin və milli şüurun dərinləşdirilməsinə xidmət edəcək.
3.Azad edilmiş ərazilərdə reinteqrasiya və inkişaf proseslərinə təkan – “Suverenlik İli” çərçivəsində azad edilmiş torpaqlarda hüquqi, iqtisadi və sosial infrastrukturun bərpası, mərkəzi idarəetmə sistemlərinin tam tətbiqi və əhalinin qayıdışı prosesləri sürətləndiriləcək.
4.Gənc nəslin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsi – Gənclərə dövlətçilik ənənələrinin, suverenliyin mahiyyətinin və onun qorunmasının vacibliyinin aşılanması bu ilin mühüm istiqamətlərindən biridir.
Prezident cənab İlham Əliyevin 2025-ci ili “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan etməsi dərin hüquqi və siyasi mesajlar ehtiva edir. Bu il həm Konstitusiyanın 100 illik tarixi inkişafını, həm də Azərbaycan dövlətçiliyinin suveren əsaslar üzərində tam möhkəmlənməsini simvolizə edir. Dövlətimizin hüquqi inkişafında yeni mərhələnin başlandığını göstərən bu qərar, həmçinin gələcək islahatlara da zəmin yaradır.
Müasir dövrdə Azərbaycanın dövlət suverenliyi özünü aşağıdakı sahələrdə konkret şəkildə göstərir:
• Ərazi üzərində tam nəzarət – Azərbaycan ərazisində vahid qanunvericilik, hüquq-mühafizə və inzibati orqanlar fəaliyyət göstərir.
• Beynəlxalq münasibətlərdə müstəqil siyasət – Azərbaycan heç bir hərbi blokun üzvü olmadan balanslaşdırılmış, milli maraqlara əsaslanan xarici siyasət yürüdür.
• Hüquqi sistemin işləkliyi – Konstitusiya və qanunlar ölkənin hər yerində tətbiq edilir, məhkəmə hakimiyyəti müstəqildir.
• İqtisadi müstəqillik və enerji təhlükəsizliyi – Azərbaycanın enerji resurslarının istismarı və ixracı üzərində tam suverenliyi var və bu, dövlətin iqtisadi gücünün əsas sütunudur.
• Milli ideologiya və mədəni irs – Dövlət milli-mədəni irsin qorunması və təşviqində müstəqil siyasət yürüdür.
Bu kontekstdə həyata keçirilən tədbirlər – hüquqi maarifləndirmə, dövlət idarəçiliyində şəffaflığın artırılması, konstitusion dəyərlərin təbliği və vətəndaş məsuliyyətinin gücləndirilməsi – bütövlükdə cəmiyyətin siyasi və hüquqi mədəniyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edir.
Dövlətçilik yalnız rəsmi sənədlər və qərarlarla deyil, hər bir vətəndaşın davranışı, yanaşması və məsuliyyət hissi ilə yaşayıb inkişaf edir. Bu baxımdan, “Konstitusiya və Suverenlik İli” sadəcə təqvim ili deyil, həm də vətəndaş cəmiyyətinə çağırışdır. Bu il çərçivəsində hər bir azərbaycanlı, xüsusilə gənc nəsil, konstitusion dəyərlərə daha dərindən bələd olmalı, hüquq mədəniyyətini həyat tərzinə çevirməlidir.
2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan olunması həm keçmişə hörmətin, həm də gələcəyə inamın simvoludur. Konstitusiya və suverenlik bizim təkcə hüquqi təminatımız deyil, həm də milli ruhumuzun daşıyıcısıdır. Bu ruh daim yaşamalı və inkişaf etməlidir.
Bu il təkcə yubiley və xatirə xarakterli deyil, həm də milli özünüdərkin və dövlət müstəqilliyinə sahib çıxmağın təcəssümüdür. Hər bir vətəndaş bu prosesdə iştirak etməli, Azərbaycanın gələcəyinə daha güclü təməllərlə addımlamasına töhfə verməlidir.

Zahir Qəhrəmanov
YAP Şirvan şəhər təşkilatının sədri