Ləman Vəli: Ən böyük xəyalım Qarabağın işğaldan azad edilməsi idi AZƏRTAC

Bakı, 25 noyabr, Günel Alıyeva, AZƏRTAC

Qarabağ Azərbaycan xalqının əcdadlarının yaşamış olduğu, mənəvi və tarixi dəyərləri ilə dərin bağlar yaradan müqəddəs yurd yeridir. Onilliklər boyunca xalqımızın ürəyində bir yara kimi qalan Qarabağ mövzusu hər bir azərbaycanlının həssas nöqtəsi olmuşdur.

2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsi ilə Qarabağın azad olunması Azərbaycan xalqının tarixinə şanlı səhifə kimi yazıldı. Bu Qələbə təkcə ərazi bütövlüyümüzü deyil, həm də milli kimliyimizi, dözümlülüyümüzü və qətiyyətimizi bərpa etdi. Bu tarixi hadisələrdən ilhamlanan yeni nəsil yazarlar arasında Ləman Vəli də xüsusi yer tutur. Gənc olmasına baxmayaraq, o, Qarabağ müharibəsinə həsr etdiyi əsərlərində bu Zəfəri həm tarixi, həm də fərdi bir yanaşma ilə oxuculara çatdırmağa çalışır. Xüsusən onun “Felah” əsəri Azərbaycan xalqının yaşadığı ağrını, qüruru və Qarabağın yenidən doğuluşunu bədii şəkildə yaddaşlara həkk edir.

AZƏRTAC gənc yazıçı ilə müsahibəni təqdim edir.

- Ləman xanım, Qarabağ mövzusunda əsər yazmağa necə qərar verdiniz?

- Mənim ən böyük xəyallarımdan biri Qarabağın işğaldan azad edilməsi idi. Təbii ki, bu, hər birimizin arzusu idi. 2020-ci ilin sentyabr ayı idi, rəfiqəmə zəng edib dedim ki, sənə yazmaq istədiyim bir əsər haqqında danışmalıyam. Neçə gündür ki, bu süjet fikrimdən çıxmır. Jurnalist bir qız haqqında hekayə yazmaq istəyirəm: o qız Qarabağa gəlir, bir tunelə düşüb azır... Rəfiqəm məndən axırını necə düşündüyümü soruşdu və bu mövzunun çox həssas olduğunu da xatırlatdı, çünki Qarabağ hələ də hər birimizin qəlbində sağalmamış bir yara kimi idi. Dedim ki, əsərin sonunda hər kəsə bir ümid vermək istəyirəm və onu “Azərbaycan Ordusu Qarabağa girdi…” cümləsi ilə bitirəcəyəm. Rəfiqəm buna çox təəccübləndi və dönə-dönə soruşdu ki, bunu yaza bilərsənmi? Amma mən bu hekayəni yazmaqda çox qərarlı idim. Bu söhbətimizdən iki gün keçdi. Səhər yuxudan oyananda ölkədə internet yox idi. Həmin gün rəfiqəm mənə mesaj göndərərək danışdığım mövzunun artıq reallaşdığını yazdı. Heç nə anlamırdım. Dərhal televizoru açıb xəbərləri izlədikdə anladım ki, o ümid artıq həqiqətə çevrilir. O günlərdə rəfiqəmin tövsiyəsi ilə müharibənin gedişatı barədə qeydlər apardım.

Biz müharibənin nə qədər davam edəcəyini bilmirdik, hətta düşünürdük ki, iki il çəkə bilər. Amma cəmi 44 gün gözləməli oldum. Qarabağımız 44 günə işğaldan azad edildi.

8 Noyabr Zəfərindən sonra ciddi şəkildə əsəri yazmağa başladım. Amma yazdıqca, araşdırdıqca bu qədər çətinlik çəkəcəyimi bilmirdim. Hər hansı bir xəbər, video və ya mahnı çox təsir edirdi. İlk kitabı tamamladıqdan sonra bunun kifayət etməyəcəyini düşündüm.

2023-cü ilin antiterror tədbirlərindən sonra isə düşündüm ki, bu hadisəni ikinci kitaba əlavə edərəm.

- Romanınızı yazarkən Qarabağla bağlı hansı tədqiqatları apardınız? Hansı mənbələr və hekayələr sizi ən çox təsirləndirdi?

- Daha çox real mənbələrə əsaslandım, amma mənbələrin adını açıqlamamağa söz vermişəm. Bir çox müharibə iştirakçıları ilə danışmışam, amma onlardan eşitdiklərimi olduğu kimi yazmağı sevmirəm. Öz təxəyyülümdən istifadə edərək bu hadisələri fərqli formalarda təsvir etmişəm. Məncə, bir roman təxəyyül üzərində qurulmalıdır, əks halda, tarix kitabına çevrilər.

Məsələn, Laçında baş vermiş bir hadisə məni çox təsirləndirdi. Laçına illər sonra qayıdan 75 yaşlı bir kişi doğma evinə gedir, baxır ki, ev dağılıb, amma divarda bir mismar hələ də durur. Bu mismarı illər əvvəl atası ilə birlikdə çərçivə asmaq üçün vurmuşdular. Çərçivənin özü yox idi, amma o mismar yerində idi və kişi bunu görüb hönkür-hönkür ağlayır. Mən bu hadisədən o qədər təsirləndim ki, bunu fərqli bir versiyada, Xocalıdakı bir əsgər öz evinə gedirmiş kimi qələmə aldım və oxucularım çox təsirləndilər.

- Siz Qarabağdan uzaqda böyümüsünüz. Bu baxımdan müharibənin nəticələrini necə hiss etdiniz?

- Mən indi Qarabağda yaşayıram və oraya gedəndə düşündüm ki, bəlkə də mən əvvəlki həyatımdan ora aidəm. Bakıda dünyaya göz açmışam. Türkiyənin İzmir və İstanbul şəhərlərində yaşamışam və mənim Qarabağla əslində heç bir bağım olmamalıdır. Ancaq mən həmişə özümü Qarabağa aid hiss etmişəm. Oraya gedəndə hətta mənə darıxacağımı, qayıtmaq istəyəcəyimi söyləyənlər oldu. Amma mən ruhumun ora aid olduğunu hiss edirəm. Artıq Bakıda belə yaşaya bilmirəm; Qarabağa qayıdanda, postu keçəndə özümü evimə çatmış kimi hiss edirəm.

-Əsərinizi yazarkən hansı epizodlarda Qarabağla ən çox bağlılıq hiss etdiniz?

-“Felah” kitabının ikinci hissəsində Xocalı səhnəsi var. Xocalının azad edilməsi prosesini yazanda bu hissi daha çox yaşadım, sanki illərlə içimizdə qalan o acının, bizə öyrədilənlərin bir təzahürü idi. Xocalıya girəndə qəribə hisslər keçirirəm; orada hələ də şəhidlərin ruhunun dolaşdığını düşünürəm. Xocalının fərqli bir atmosferi var, ora daxil olanda orada yaşananları hiss edirsiniz.

- Bəs niyə Azərbaycan dilində deyil, türk dilində yazmağı seçdiniz?

- Bunun bir neçə səbəbi var. Əsas səbəb odur ki, mən uşaqlıqdan türk dilində kitablar oxuyuram və beynim türk dilində düşünür. İkinci səbəbi isə, əgər Azərbaycan dilində yazsaydım, yalnız Azərbaycan ərazisində yaşayanlar və xaricdə yaşayan soydaşlarımız oxuya bilərdi. Türk dilində yazmaqla geniş bir auditoriyaya çatmağı hədəflədim. Əlavə olaraq, Türkiyədə daha çox olmuşam və oranın ədəbiyyatına daha çox meyilli olduğum üçün türk dilində yazıram. Azərbaycanlılar artıq Qarabağ haqqında kifayət qədər məlumatlıdır, mənim əsas məqsədim bu mövzunu daha geniş kütləyə çatdırmaq idi. Türkiyədə bizi çox sevirlər, amma tariximizi bizim qədər bilmirlər. Biz Atatürkü tanıdığımız kimi onlar Qarabağı tanımır, dərinliyini bilmirlər. Məqsədim onları bilgiləndirmək idi. Mənim əsərlərimi orada əsasən 13-25 yaş arası gənclər oxuyur. Onlar bu məsələ haqqında bilgisiz idilər, amma artıq onlar Qarabağın tarixini, qəhrəmanlarımızın adını bilirlər. Məsələn, Mübariz İbrahimovu tanıyırlar və bu mənim üçün ən böyük nailiyyətdir. Kitabda şəhidlərimizin adını xüsusilə qeyd edirdim.

- Kitabınızın rus dilinə tərcüməsi barədə nə düşünürsünüz?

-Rus dilinə tərcümə məsələsi gündəmdədir, amma əvvəlki nəşriyyatla yollarımız ayrıldığı üçün hazırda yenisi ilə çalışırıq. Rus oxucuların da doğru məlumatlar əldə etməsini istəyirəm. “Felah” tarix kitabı olmasa da, oxucularda Qarabağ mövzusuna maraq oyadır. Bəzi türkiyəli oxucularım bu kitabdan sonra Qarabağla bağlı təqdimatlar ediblər, bu da mənim üçün uğur deməkdir.

- Qarabağla bağlı vermək istədiyiniz əsas mesaj nədir?

- İlk göz yaşı tökən biz olduq, haqsızlığa məruz qalan tərəf biz idik. Biz heç kimin torpağına göz dikməmişik.

- 23 yaşınıza qədər bir neçə kitab nəşr etmisiniz. Bu uğura çatmaq üçün sizi ilhamlandıran xüsusi bir hekayə və ya dönüş nöqtəsi varmı?

-Dönüş nöqtəm pandemiya dövrü oldu. O zaman özümü bir otağa qapadıb ancaq yazırdım. Universitet də onlayn idi və başqa məşğuliyyətim yox idi. Karantin müddətində bütün diqqətimi yazmağa yönəltdim və yazdığım kitablar sonradan sürətlə nəşr olundu.

- Kitabınız yayımlandıqdan sonra oxuculardan aldığınız ən maraqlı və təsirli rəy nə olub?

- Çox sayda rəylər aldım, xüsusən türklərdən gələn mesajlar çox idi. Amma bir azərbaycanlı oxucumun rəyi xüsusi olaraq yadda qaldı. Bir şəhid qızı mənə yazmışdı ki, indiyə qədər atasının yoxluğuna görə daim şikayətlənirmiş, düşünürmüş ki, niyə onun atası yoxdur, niyə şəhid olub. Amma “Felah”ı oxuyandan sonra o, atasının şəhid olmasının dərin mənasını anladığını yazdı.

“Felah” onun üçün çox xüsusi bir anlam kəsb edir. Bu mesajı telefonumda saxlamışdım, lakin telefonumu dəyişəndə mesaj silindi və onu tapa bilmədim. O rəy mənim üçün çox təsirli və dəyərli idi.

- Niyə məhz “Felah”? Bu adın mənası nədir?

- “Felah” qurtuluş deməkdir. Bu kitab üçün bundan daha uyğun bir ad yoxdur, çünki kitabda da yazdığım kimi: “Bu, bir millətin felahı idi” – yəni, bu, bir millətin qurtuluşudur. Əsər ilə bağlı ağlıma gələn ilk səhnələrdən biri Şuşanın alınması idi. Şuşanın necə azad olunacağını təsvir etməyə çalışırdım. Müharibədən dərhal sonra Şuşaya xüsusi icazə ilə getdim ki, o atmosferi, ruhu öz gözlərimlə görüm və kitabda bunların hamısını təsvir edə bilim. Fikrimcə, məqsədimə nail ola bildim.