Məhkəmələrin ən çox hansı qərarları icra olunmur? Hüqüqşünas açıqladı

Məhkəmələrin müxtəlif məsələlər üzrə verdiyi qərarlar iddiaçıların xeyrinə olsa da, icra mərhələsində bunların heç də hamısı həyata keçirilmir. Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin sədr müavini Arzuxan Əlizadə bu fikirdədir. O, məhkəmə qərarlarının icrası ilə bağlı mövcud çətinliklərə toxunaraq bildirib ki, qərarların yalnız təxminən 50 faizi icra olunur. A.Əlizadə həmçinin qeyd edib ki, İnsan hüquqları komitəsi məsələnin həlli üçün əlavə tədbirlər görməlidir.

Maraqlıdır, məhkəmə qərarlarının icrasındakı problemlərin səbəbi nədir? Ən çox hansı məsələlərlə bağlı qərarlar icra olunmur?

Mövzu ilə bağlı tanınmış hüquqşünas, "Konstitusiya" Araşdırmalar Fondunun rəhbəri Əliməmməd Nuriyev Bakupost.az -a açıqlamasında bildirib ki, Azərbaycanda məhkəmə qərarlarının icrası ilə bağlı müəyyən problemlərin olması hər zaman müzakirə olunur. Onun sözlərinə görə, qərarların tam icrasının qarşısını bir sıra problemlər alır:

“Xüsusən mülki mübahisələrdə borclu tərəf ya real maliyyə imkanının olmaması, ya da bilərəkdən əmlak və gəlirlərini gizlətməklə öhdəliklərini yerinə yetirmir. Digər tərəfdən, icra mexanizmlərinin zəifliyi burada mühüm rol oynayır. İcra məmurlarının sayının azlığı, maddi və texniki təminatın yetərsizliyi, sosial müdafiənin zəif olması (çünki icra məmurlarının əmək haqqı çox aşağıdır) və bəzən süründürməçilik hallarının mövcudluğu bu prosesin səmərəliliyini xeyli dərəcədə azaldır. Doğrudur, bu günlərdə özəl icra məmuru haqqında qanun qəbul edilib və güman etmək olar ki, gələcəkdə bu məsələdə müəyyən irəliləyiş gözlənilir.

Digər tərəfdən, hüquq mədəniyyəti və ictimai şüurla bağlı problemlər də var ki, bunlar məhkəmə qərarlarının icra edilməsinin qarşısını alan amillərdən biridir. Qərarların icrasına yalnız qorxu və məsuliyyət məsələsi kimi deyil, hüquqa hörmət prinsipi ilə yanaşmaq lazımdır. Təəssüf ki, vətəndaşlarımızın bir qismi məhkəmə qərarlarına çox laqeyd yanaşır. Qanunvericilikdə boşluqlar var və təkmilləşdirmə istiqamətində addımlar zəruridir. "İcra haqqında" qanunda bir sıra boşluqlar var. Məcburi icra tədbirlərinin çevikliyi ilə bağlı mexanizmlərin məhdudluğu da bu problemləri dərinləşdirir”.

Ə.Nuriyev ən çox məhkəmə qərarlarının icra olunmadığı sahələri də açıqlayıb:

“Aliment və ailə mübahisələrində valideynlərdən biri aliment ödəməkdən yayınır. Uzun müddət ödənilməmiş məbləğlər yığılır .Əmək və sosial ödənişlərlə bağlı qərarlarda da icra problemləri müşahidə olunur. İşçilərin işə bərpası, əmək haqqı və kompensasiyalarla bağlı qərarların icrasında ciddi çətinliklər vardır. Başqa sahələrdən biri də bank və kredit mübahisələridir. Borclunun əmlakının olmaması və ya onu gizlətməsi icranı mümkünsüz edir. Digər istiqamət isə əmlak mübahisələridir. Mülkiyyətin təhvil-təsliminə müqavimət göstərilməsi və alternativ yaşayış yeri məsələləri də icranı çətinləşdirən sahələrdəndir. Ədliyyə Nazirliyi İcra Baş İdarəsinin məlumatına görə, son illərdə məhkəmə qərarlarının icrasının təminat göstəricisi təxminən 45–55 faizdir. Hazırda bu göstəricidə müəyyən artım müşahidə olunur. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Avropa Şurasının hesabatına görə, Avropa ölkələrində məhkəmə qərarlarının icrası orta hesabla 70–80 faiz civarındadır. Bu göstəricilər hüquqi dövlətin əsas təməli olan hüququn aliliyi prinsipinin praktik təsirini zəiflədir və vətəndaşların məhkəmə hakimiyyətinə inamının azalmasına gətirib çıxarır. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi qərarlarının icra olunmamasını Konvensiyanın 6-cı maddəsinə əsasən, ədalətli məhkəmə hüququnun pozuntusu kimi qiymətləndirir. Xüsusilə Azərbaycan, Türkiyə, Rusiya və Bolqarıstanda Avropa Məhkəməsinin qərarlarının icrasında müəyyən problemlər mövcuddur. Məsələn, Mirzəyev Azərbaycana qarşı işi üzrə 2019-cu ildə əmək mübahisələrinə dair qərarın icra olunmaması Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi tərəfindən insan hüquqlarının pozuntusu kimi qiymətləndirilmişdi. Vurğulamışdı ki, məhkəmə qərarı kağız üzərində qalıbsa, ədalətli məhkəmə hüququ təmin olunmur. Bütövlükdə bu praktika göstərir ki, məhkəmə qərarlarının icra olunmaması təkcə milli hüquq problemi deyil, həm də beynəlxalq məsuliyyət doğuran insan hüquqları pozuntusudur”.

Ə.Nuriyevin fikrincə, borclulara qarşı daha sərt sanksiyalar və məhdudiyyətlər tətbiq olunmalıdır:

“Onların bəzi hüquqlarının məhdudlaşdırılması qanun çərçivəsində həyata keçirilə bilər. Hüquqi maarifləndirmə gücləndirilməli, məhkəmə qərarlarının mübahisənin son nöqtəsi olduğu anlayışı ictimai şüura yeridilməlidir. Eyni zamanda icra məmurlarının sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi çox vacib məsələdir. Burada həm onların əmək haqqı sistemində yeni yanaşmaların olması, həm də bonus sisteminin tətbiqi vacibdir. İndi qanunvericiliyə məhkəmə qərarlarının könüllü icra edilməməsinə görə 10 faiz həcmində əlavə vəsaitin icra məmurlarının əmək haqqısına yönəldilməsi ilə bağlı müvafiq dəyişikliklər edilib. Bu, çox yaxşıdır. Amma hesab edirəm ki, bu gün hər bir məhkəmə icra məmurunun icraatında təxminən 1000-2000 iş vardır və fiziki baxımdan onlar bunu yerinə yetirə bilməzlər. Eyni zamanda icra məmurları üçün köməkçi institutun yaradılması və ya süni intellektin tətbiqi çox vacibdir”.

Lalə,
BakuPost