Mərkəzi Asiyanı böyük problemlərdən xilas etməyə çalışırlar

Mərkəzi Asiyada su qıtlığının kəskinləşməsi fonunda Bişkek Özbəkistan və Qazaxıstan liderlərini qəbul etməyə hazırlaşır. Üstəlik, Daşkənddə Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının Məşvərət Görüşü keçiriləcəyi üçün sentyabr regionun həyatında əsas ay ola bilər.

Su probleminin görüşün əsas mövzusu olacağı gözlənilir - Aral dənizinin ölümü və Xəzərin dayazlaşması təkcə ekoloji risklər daşımır. Paralel olaraq, regional güclər, yəqin ki, Tacikistan və Türkmənistanın indiyədək təmkinlə yanaşdıqları vahid Mərkəzi Asiya İttifaqının yaradılması perspektivlərini müzakirə edəcəklər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Bir gün əvvəl Bişkek Mərkəzi Asiya diplomatiyasının diqqət mərkəzinə çevrildi: Qazaxıstan və Özbəkistan xarici işlər nazirliklərinin rəhbərləri Murat Nurtleu və Bəxtiyor Saidov Qırğızıstan prezidenti Sadır Japarovla danışıqlar aparıblar. Dialoqun əsas mövzuları arasında ticarət-iqtisadi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, Kəmbər-Ata Su Elektrik Stansiya-1 və Çin-Özbəkistan-Qırğızıstan dəmir yolunun tikintisi kimi iri dövlətlərarası layihələrin həyata keçirilməsi yer alıb. Qazaxıstan və Özbəkistan prezidentləri Qasım-Jomart Tokayev və Şavkat Mirziyoyevin Bişkekə gözlənilən səfərlərinin hazırlanmasına xüsusi önəm verilib.
Prezident Tokayevin Bişkek səfəri ikitərəfli əməkdaşlığın əsas mexanizmi olan Ali Dövlətlərarası Şuranın yeddinci iclası olacaq. İyulun sonunda Tokayev Qırğızıstanla müttəfiqlik əlaqələrinin dərinləşdirilməsi haqqında sazişi ratifikasiya edib və bu saziş bütün sahələrdə - iqtisadiyyat və energetikadan tutmuş mədəniyyət və təhsilə qədər əməkdaşlığın genişləndirilməsini nəzərdə tutur. Şurada hazırlanacaq yeni strateji təşəbbüslər bu əlaqələri gücləndirməyə hesablanıb.
Qazaxıstan artıq 2022-ci ilin dekabrında Özbəkistanla oxşar müttəfiqlik əlaqələri quraraq regional inteqrasiya istəyini nümayiş etdirib.
Tokayevin sözlərinə görə, “region ölkələri konstruktiv ikitərəfli və çoxtərəfli dialoq qurub” və münasibətlərini “dərin strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqlik səviyyəsinə” çatdırıb.
Ekspertlər istisna etmirlər ki, artıq Şavkat Mirziyoyevin Bişkek səfəri zamanı Özbəkistan və Qırğızıstan arasında müttəfiqlik münasibətlərinə dair analoji müqavilə bağlana bilər. Üstəlik, prezident Japarovun sərhəd məsələləri həll edildikdən sonra Özbəkistanla münasibətlərin səviyyəsini müttəfiqlik münasibətlərinə qaldırmaq təklifi bu gün xüsusilə aktual görünür. 2024-cü ildə Daşkənd və Düşənbə artıq oxşar formatda münasibətlər qurub.
"Qazaxıstan və Özbəkistan liderlərinin Bişkekə gözlənilən səfərləri Mərkəzi Asiyada regional inteqrasiyaya doğru artan tendensiyanı vurğulayır. Müttəfiqlik əlaqələrinin fəal şəkildə qurulması və birgə strateji layihələrin müzakirəsi ölkələrin əməkdaşlığı gücləndirmək və ola bilsin ki, vahid iqtisadi və siyasi blok yaratmaq istəyindən xəbər verir ki, bu da bütün region üçün yeni perspektivlər açır",- “Oy Ordo” Ekspert Təşəbbüsləri Mərkəzinin rəhbəri İqor Ostakov bildirib.
O, regionda liderlik üçün mürəkkəb oyunun təzahürünü qeyd edir: "Ona görə də hər belə səfər dominantlıq uğrunda rəqabətin alt mətnini daşıyır”.
Eyni zamanda, regional əməkdaşlıq məsələləri digər ölkələrə də təsir edir. Tacikistan prezidenti Emoməli Rəhmonun Qırğızıstana bu yaxınlarda, elan edilməmiş də olsa, səfəri dövlət sərhədinin delimitasiyası ilə bağlı müzakirələrin vacibliyini nümayiş etdirir.
Bu barədə Qırğızıstan rəhbərinin mətbuat xidməti məlumat yayıb.
"İnsanların köçürülməsi probleminin həlli və strateji fikir ayrılıqlarının aradan qaldırılması, xüsusilə Tacikistanda hakimiyyətin keçidi ərəfəsində balanslaşdırılmış yanaşma tələb edir.
Prezident Rəhmon və onun tərəfdarları üçün həll olunmayan sərhəd probleminin uğurlu həlli onun müdrik lider kimi statusunu nümayiş etdirən mühüm addım ola bilər. Ona görə də Mərkəzi Asiya ilə birgə nəhəng birliyin yaradılmasını müzakirə etmək mümkündür.
Prezident Japarovun Tacikistanın, eləcə də Türkmənistanın kifayət qədər şübhə ilə yanaşdığı layihəni, məsələn, 21-ci əsrdə Mərkəzi Asiyanın inkişafı üçün dostluq, mehriban qonşuluq və əməkdaşlıq haqqında əsas regional müqaviləni imzalamaqdan imtina etməsi bunu sübut edir”,- ekspert vurğulayıb.
Türkmənistana gəlincə, Aşqabad öz ölkəsinin neytral mövqeyinə işarə edərək, indiyədək regional proseslərdə fəal iştirakdan çəkinib. Bununla belə, Şestakovun fikrincə, Aşqabad öz yanaşmasına yenidən baxarsa və geosiyasi fəallıq yolunu seçərsə, o zaman bu addım vahid Mərkəzi Asiya birliyinin yaradılması yolunda mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək.
Yeni assosiasiya çərçivəsində təkcə su, enerji və ərzaq təhlükəsizliyi mövzusuna ümumi yanaşmaları daha səmərəli formalaşdırmaq deyil, həm də müdafiə siyasəti sahəsində yaxınlaşma və regionda bölünməz təhlükəsizlik məkanının yaradılması məsələlərini nəzərdən keçirmək mümkün olardı. Bu, Orta Asiya ittifaqı artan Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) əks-çəkiyə çevrilə bilər.
Bununla belə, Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev və Özbəkistan lideri Şavkat Mirziyoyev Mərkəzi Asiyanın gələcəyini sıx regional əməkdaşlıqda və vahid bazarın formalaşmasında görürlər.
Y. QACAR