Müasir təhsil sistemi şagirdlərin yaradıcılığını inkişaf etdirir? EKSPERT DANIŞDI

“Müasir təhsil sistemi hazırda dünyanın əksər ölkələrində olduğu kimi Azərbaycanda da şagirdin yaradıcılıq potensialının inkişafını əsas hədəflərdən biri kimi müəyyənləşdirib. Təhlil göstərir ki, təhsil siyasəti yalnız bilik ötürmə funksiyasını deyil, həm də şagirdin fərdi qabiliyyətlərinin, düşünmə və problem həll etmə bacarığının formalaşdırılmasını qarşıya məqsəd qoymalıdır. Son on ildə Azərbaycan təhsilində aparılan islahatlar, xüsusilə Elm və Təhsil Nazirliyinin həyata keçirdiyi “Rəqəmsal bacarıqlar”, “STEAM Azərbaycan”, “Təhsildə innovativ yanaşmalar” kimi layihələr bu istiqamətdə sistemli dəyişikliyin əsasını qoyub”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.

O bildirib ki, Azərbaycan Respublikasının “Ümumi Təhsil haqqında” Qanunun 14.2.3-cü maddəsində açıq şəkildə qeyd olunur ki, ümumi təhsilin əsas vəzifələrindən biri şagirdlərdə yaradıcı və tənqidi düşünmə bacarıqlarının formalaşdırılmasıdır: “Lakin reallıqda məktəblərin böyük hissəsində tədris prosesi hələ də bilik mərkəzlidir. Şagirdin sual vermə, fərqli fikir söyləmə və təşəbbüs göstərmə mühiti tam şəkildə formalaşmayıb. Təhsil İnstitutunun 2023-cü il üzrə tədqiqatına əsasən, şagirdlərin yalnız 17%-i dərslərdə sərbəst fikir söyləmək, fərdi layihə təqdim etmək və ya yeni ideya irəli sürmək imkanı tapır. Bu isə yaradıcılığın tədris prosesində kənar amil kimi qalmasına səbəb olur.

Bununla yanaşı, Elm və Təhsil Nazirliyinin həyata keçirdiyi STEAM layihəsinin əhatə dairəsi sürətlə genişlənməkdədir. 2024-cü ildə artıq 300-dən çox məktəbdə STEAM laboratoriyaları qurulub, 7000-dən çox müəllim bu istiqamətdə təlim keçib. Bu, şagirdlərdə elmi təfəkkürlə yanaşı, dizayn düşüncəsi, yaradıcılıq və problem həll etmə bacarığını gücləndirən çox mühüm yenilikdir. Qlobal miqyasda Finlandiya, Estoniya və Sinqapur kimi ölkələrdə yaradıcılığın inkişafı təhsilin prioritet istiqamətidir. Məsələn, Finlandiyada dərslərin 35%-i layihə əsaslı və tədqiqat yönümlü fəaliyyətlərə həsr olunur, qiymətləndirmə isə uşağın düşünmə prosesinə, tətbiq bacarığına və komanda işinə görə aparılır. Azərbaycanda bu istiqamətdə dəyişikliklərin başlanması təhsil sisteminin dünya modellərinə yaxınlaşdığını göstərir.

Yaradıcılığın inkişafına təsir edən amillərdən biri də müəllim hazırlığı və təlim mühiti ilə bağlıdır. Bir çox məktəblərdə müəllimlər ənənəvi metodlardan tam imtina edə bilməyiblər. Halbuki yaradıcı təlim mühiti müəllimin fərqli yanaşma tətbiq etməsini, şagirdin müstəqil öyrənməsinə şərait yaratmasını tələb edir. “Təhsil haqqında” Qanunun 12.2.6-cı maddəsində qeyd olunur ki, tədris prosesində təlimin diferensiallaşdırılması və fərdiləşdirilməsi əsas prinsiplərdən biridir. Lakin bu prinsipin icrası hələ də məhduddur, çünki məktəblərin 65%-də siniflərin sayı çox, dərs saatları sıxdır.

Müsbət tərəf ondan ibarətdir ki, son illərdə şagird yaradıcılığının inkişafı dövlət proqramlarının prioritet istiqamətinə çevrilib. “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər” sənədində də qeyd edilir ki, təhsil sistemi innovativ və yaradıcılıq yönümlü insan kapitalı formalaşdırmalıdır. Elm və Təhsil Nazirliyi bu istiqamətdə beynəlxalq tərəfdaşlığa əsaslanan layihələri – “Coding for Kids”, “AI Academy”, “Digital Teacher” və “EduTech Hub” kimi təşəbbüsləri həyata keçirməklə, müasir təlim mühitini formalaşdırır. Bu, yaradıcılıq yönümlü bacarıqların kütləvi inkişafı baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.

Bununla belə, sistemin mənfi tərəfi ondan ibarətdir ki, mövcud qiymətləndirmə mexanizmləri – KSQ, BSQ və yekun imtahanlar hələ də bilik yönümlüdür. Şagirdin yaradıcılığı testlə ölçülmür, nəticədə yaradıcılıq formal deyil, təsadüfi şəkildə qiymətləndirilir. Dünya ölkələrinin təcrübəsində isə bu sahədə fundamental dəyişikliklər var. Məsələn, Estoniyada 5-9-cu siniflərdə qiymətləndirmə şifahi və portfolio əsaslı aparılır, şagirdin ideyaları, layihə nəticələri və əməkdaşlıq bacarığı əsas göstərici hesab olunur. Azərbaycanda da bu modelin mərhələli tətbiqi yaradıcılığın tədris prosesinə inteqrasiyasını sürətləndirə bilər.

Əgər tədris proqramlarında yaradıcı fəaliyyətlərin payı artırılsa, dərsliklərdə problemli situasiyalar və tənqidi düşünmə tapşırıqları çoxalsa, müəllimlərə yaradıcılıq yönümlü metodik dəstək genişləndirilsə, təhsil sistemi daha çevik və yaradıcı insan formalaşdırma potensialına sahib olacaq. Bu, təkcə fərdi inkişafı deyil, ölkənin innovativ iqtisadiyyata keçid prosesini də gücləndirəcək.

Hesab edirəm ki, müasir təhsil sistemi yaradıcılığın inkişafı üçün nəzəri baza yaratsa da, praktik reallaşmada hələ də transformasiyaya ehtiyac duyulur. Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə atdığı addımlar, xüsusilə texnologiya və yaradıcılığın inteqrasiyası istiqamətindəki təşəbbüslər təhsilin keyfiyyətinə yeni nəfəs gətirib. Əgər bu siyasət davamlı və sistemli şəkildə genişlənsə, Azərbaycan məktəblisi yalnız bilikli deyil, həm də düşünən, yaradan və fərqlənən nəsil kimi yetişəcək. Bu, həm dövlət, həm cəmiyyət, həm də gələcək iqtisadi model üçün strateji üstünlük olacaq”.