Nəzəriyyələri sarsıdan zəlzələ: Nəhəng dalğalar ilk dəfə kosmosdan bu qədər aydın izlənildi

Sakit okeanın şimalında, Rusiyanın Kamçatka yarımadası sahillərində 2025-ci ilin yayında baş verən 8,8 bal gücündə güclü zəlzələ təkcə yer qabığını deyil, okeanoqrafiyada mövcud olan əsas nəzəriyyələri də sarsıdıb. Tarixin ən böyük beş zəlzələsi sırasına daxil olmasa da, böyük enerji buraxan bu təbii hadisə bütün Sakit okeana yayılan sunami dalğasına səbəb olub.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu fəlakəti unikal edən əsas məqam isə 2022-ci ildə orbitə buraxılan NASA-nın "SWOT" (Səth suları və okean topoqrafiyası) peykinin nəhəng dalğaları ilk dəfə bu qədər aydın və yüksək ayırdetmə qabiliyyəti ilə kosmosdan qeydə alması olub.

"SWOT" peyki okeanın dərinliklərində yerləşdirilən şamandıralarla birgə işləyərək zəlzələnin təxminən 400 kilometrlik qırılma xətti yaratdığını müəyyən edib. Tədqiqatçılar dəniz dibinin bəzi ərazilərdə 4 metrədək qalxdığını aşkar edərək dalğaların hərəkət zamanı necə dəyişdiyini mərhələli şəkildə modelləşdiriblər. 2025-ci ilin noyabrında "The Seismic Record” jurnalında dərc olunan araşdırma peyklərin sunamiləri izləmək və anlama potensialını tamamilə yeni mərhələyə çıxarıb.

İki nəhəng zəlzələ arasındakı sirli əlaqə

Elm adamları bu nəhəng dalğaların yaranma mexanizmini tam anlamaq üçün "NOAA"nın dəniz dibində təzyiq dəyişikliklərini ölçən "DART" sistemi ilə kosmosdan əldə edilən məlumatları birləşdirib. Gelgit təsirlərindən təmizlənmiş dalğa məlumatları sayəsində zəlzələ anında dəniz dibində baş verən dəyişikliklər dəqiq hesablanıb. "SWOT" peyki region üzərindən keçərkən 120 kilometrlik eni əhatə edən zolağı skan edərək sunaminin formasını və sürətini yüksək dəqiqliklə qeydə alıb. Bu məlumatlar dalğanın yüksək sürətlə irəliləməsinə baxmayaraq necə yayılıb zəiflədiyini açıq şəkildə göstərir.

Araşdırmanın ən diqqətçəkən məqamlarından biri bu zəlzələnin 1952-ci ildə eyni fay xəttində baş vermiş 9,0 bal gücündə zəlzələ ilə müqayisə edilməsi olub. Mütəxəssislər 1952-ci ildəki sarsıntının fay xəttindəki bütün gərginliyi boşaltmadığını və qalan enerjinin bu son zəlzələyə səbəb olduğunu müəyyən edib. Bu nəticə nəhəng zəlzələlər arasında yüzlərlə il fasilə olmalı olduğu fikrinə əsaslanan klassik risk modellərini ciddi şəkildə sual altına alır. Müqayisə göstərir ki, əvvəlki zəlzələ dəniz dibinə daha yaxın, sonuncu zəlzələ isə daha dərin qatlarda baş verib. Bu dərinlik fərqi sunaminin səthdəki ölçüsünə birbaşa təsir edərək 2025-ci il dalğalarının 1952-ci ildəkilər qədər dağıdıcı olmamasını təmin edib.

"SWOT" peykinin təqdim etdiyi real vaxt məlumatları gələcəkdə sahilyanı xəbərdarlıq sistemlərinə inteqrasiya edilərək əhalinin təhlükəsizliyinin təmin olunmasında mühüm rol oynaya bilər. Kosmosdan gələn bu yüksək dəqiqlikli müşahidələr sunamilərin artıq təkcə fəlakət deyil, əvvəlcədən izlənə və proqnozlaşdırıla bilən hadisələrə çevrilməsinə imkan yaradır.

Aydın