Nizami Gəncəvi: Tiktokda olsaydım, “Leyli və Məcnun”dan 15 saniyəlik video çəkənlərə... Müsahibə

Kulis.az ədəbiyyatsevərlər üçün "Zaman maşını" adlı yeni və maraqlı layihəyə başlayır. Bu layihədə müxtəlif dövrlərdə yaşamış müəlliflərlə virtual müsahibələr təqdim olunacaq. Məqsədimiz oxucuları hamımızın sevə-sevə oxuduğu yazıçı və şairlərlə daha yaxından tanış etməkdir.

Hər müsahibədə müəlliflərə fərqli suallar veriləcək və oxucular onları fərqli rakurslardan görmək imkanı qazanacaqlar.

Layihənin ilk qonağı dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvidir.

Kulis.az Orxan Həsəninin Nizami Gəncəvi ilə müsahibəsini təqdim edir.
Günlərin bir günü səhər işə gəldim və qərara aldım ki, "zaman maşını"na minib gedim XIII-cü əsrin ilk illərinə. Bu qəfil qərarın bircə səbəbi vardı; darıxırdım və başa düşürdüm ki, XXI əsrin ən böyük bəlası darıxmaqdır. Bundan xilas olmaq üçün yaşadığım evi, iş yerimi, hər həftə sonu getdiyim kofe şopu yox, dövrümü dəyişməliydim. Üstəlik çoxdandır Nizami Gəncəvinin əsərlərini oxuyurdum. Hər oxu prosesi bir söhbət deməkdir, amma bu məni qane eləmirdi, onu görüb, həqiqətən, danışmaq fikrindəydim. Beləcə gedib düşdüm 1205-ci ilin Gəncəsinə və soraqlayıb Nizami Gəncəvini tapdım. Şeyx Nizami deyən kimi söhbətin kimdən getdiyini hamı başa düşdü. Qapısını döydüm. Açan özü idi. Həyatının son günləri olsa da, gümrah görünürdü. Əlini sıxdım, gələcəkdən gəldiyimi deyəndə əvvəl təəccüblənsə də, izahımdan sonra tezliklə öyrəşdi və günlərlə öz dövrümdən danışdığım söhbətlərə qulaq asdı. O həm təəccüblənir, həm təəssüflənir, həm sevinir, həm də kədərlənirdi. Günlər keçdi. İşin qəribə tərəfi o idi ki, mən burda da, XIII əsrdə də, dahi Nizamının pişvazında da darıxırdım. Demək, problem dövrdə deyilmiş. Odur ki, Nizami Gəncəvidən müsahibə alıb qayıtdım XXI əsrə.
Hamı öz dövründə yaşasa, yaxşıdır.
– Bu gün bəzi çevrələr əsərlərinizin əvvəlində hökmdarları təriflədiyiniz üçün sizi tənqid edirlər. Poemalarınızın əvvəlində hökmdarın tərifi hissəsini yazmaqda məqsədiniz nə idi?

– Salam, ey müasir dünyanın qələmgüzarı! Sualın iti bıçaq kimidir, amma qorxma, mənim sözüm taxta deyil, poladdandır. Bilirsən, o dövrlərdə hökmdarın adı göydə günəş kimiydi, istəsən də, istəməsən də, işıq hər yerdə ondan yayılardı. Mən isə bilirdim, əgər bir az işıq almasam, qələmim kölgədə solacaq. Ona görə də, hökmdarı tərifləmək mənim üçün mərmərə naxış salmaq idi, ürəyimi satmaq yox. Deyim sənə açıq, o mədhiyyələr bir növ “söz pasportu” idi, əsərə girməyə icazə verirdi. Amma içəri girəndən sonra artıq padşah yox, hikmət hökm edirdi. Axı mənim hökmdarım nə Məlik idi, nə Sultan. Mənim hökmdarım Ağıl idi, taxtı isə söz. İndi sən de, ey müasir qələm dostu, sizin dövrün yazıçıları hələ də icazə ilə yazırlar?

– Yaxşısı budur, bizim dövrə toxunmayaq.

– Dedim, bir az atəş atım, görüm, bu əsrin havası nə cürdür? (Gülür) Amma haqlısan, gərək çox dərin ocaqla oynamayasan, tüstüsü göz yaşardar. Amma etiraf edim ki, dövrlər dəyişsə də, sözün hökmü dəyişmir. Mənim dövrümdə padşahın möhürü vardı, danışdıqlarından belə məlum oldu ki, sizin dövrdə isə “redaktorun düzəlişi”. O vaxt bir sətir bəyənilməsəydi, qılınc oynayardı; indi isə “delete” düyməsi.

– Bu hökmdarlar arasında sizə ən yaxın, ən sevdiyiniz hansı idi və nə üçün?

– Bu sualı eşidəndə bir anlığa kağız qoxusu burnuma gəldi, qələmimin səsi qulağıma. Bil ki, mənim dilimin duzu çox hökmdarın süfrəsinə düşdü. Amma mən onlara çörək üçün yox, söz üçün oturmuşdum. İndi desəm ki, filan sultanı çox sevdim, bu, tarixə yalan danışmaq olardı. Amma birini xatırlatmaq olar: Eldəgizlərdən Cahan Pəhləvan. Çünki o, mənim qələmimin gücünə hörmətlə yanaşdı, mənim “Məxzənül-Əsrar”ımı dəyərləndirdi. Amma düzünü deyim, mən hökmdarları yox, hökmün özünü sevirdim. Yəni ədaləti, ağılı, hikməti. Çünki, əgər padşah ağıl tacı taxmasa, onun başındakı qızıl tac sadəcə dəmir parçasıdır.

– O dözdür ki, siz heç vaxt Gəncədən çıxmamısınız?

– Ha, bax bu sual bir az küləklə gələn xəbər kimidir, hər əsrdə birisi bu cümləni söyləyir. Əvvəla, deyim ki, mənim bədənim Gəncədə idi, amma sözümün ayağı yeddi iqlimi gəzirdi. Gəncə mənim bədənim üçün ev idi, amma ruhum orada darıxmazdı, çünki hər qafiyə ilə bir səfərə çıxardım. Bir misra yazırdım, o, məni Rum bağlarına aparırdı. Bir bəndi başa gətirirdim, o, məni Hind diyarına yola salırdı.

Onun konkret cavab verməməyi, deyəsən, ürəyimi sıxır.

– Başa düşmədim, çıxmısınız, ya yox?

– Bax, bu sualı verəndə elə bildim ki, Gəncənin darvazasında dayanıb mənə qışqırırsan: “Ey Nizami, çıxırsan, ya yox?!” (Gülür) Mən Gəncədən çıxmadım, Gəncə məndən çıxdı, bütün dünyaya yayıldı. Gəncədən çıxmaq üçün yol gərək deyil, düşüncə gərəkdir. Mən çoxdan yoldayam. Hələ də gedirəm, hər oxucuya bir az çatıram.

– Oxucuya çatmaq demişkən, bu əsərləri yazanda yüz illikləri aşacağınızı düşünürdünüz? Əlbəttə, hər sənətkar əbədi olmaq istəyir. Bu nəhəng istedadın fərqində idinizmi?

– Bu sualın ləzzəti bal kimidir, amma bir az acıdır da, çünki belə suallar düşüncəni aynaya baxmağa məcbur edir. Bilirsən, mən yazanda “əbədi olum” demirdim, mən sadəcə daxilimdəki səsi susdura bilmirdim. Sözlər məndən çıxmaq istəyirdi, mən də onlara qapı oldum. Əgər bu gün o sözlər hələ də danışırsa, demək, mən yox, söz ölməz imiş. Mən o vaxt fikirləşirdim ki, əgər bir insan öz dövrünü düzgün anlasa, onun sözü onsuz da gələcək dövrlərə yol tapacaq. Zaman elə bir çaydır ki, təmiz suyu özü axıdar, bulanığı isə sahildə qoyar. Mən sadəcə suyu təmiz saxlamağa çalışdım. İndi sən deyirsən “nəhəng istedad”... İstedad mənim deyil, sözündür. Mən sadəcə ona qulaq asmışam. Görürsən, bəzi adamlar danışır, amma söz eşidilmir. Olur belə şeylər.

Bu yerdə şairin həyat yoldaşı Afaq xanım əlində məcməyi ilə yaxınlaşır. Nizami Gəncəvi şirin söhbətimizə fasilə verib soruşur ki, ürəyinizdən nə keçir? Mən bir az fikirləşirəm, 8 əsrlik zaman məsafəsindən keçəndən sonra adamın bir qədər başı ağrıyır. Üstəlik yorğunluq. Başımın ağrısını kəsmək üçün ən yaxşı vasitə sərt bir kofedir. "Dabl Espressonuz varsa, içərdim" - şairə deyirəm. O, gah mənə baxır, gah da Afaq xanıma. "Ancaq şərbətimiz var. Nar şərbəti", o deyir. "Yaxşı, onda, zəhmət olmasa, şərbət".

– İndi bir az istedadı olan müəlliflər bu istedadın öhdəsindən gələ bilmir, ya içkiyə qurşanırlar, ya bohem həyata. İstedadın yaradıcı olduğu qədər dağıdıcı cəhəti var, əgər ondan yaratmaq üçün istifadə etməsən, səni məhv edəcək. Sizdəki bu nəhəng istedad ilə necə yola gedirdiniz, onunla yaşamaq necə idi?

– Ah, yaxşı sualdır, Orxan, bu sual həm də qaranlıq otaqda güzgü tutub özündəki alovu görmək kimidir. İstedadın iki qanadı var, biri uçur, o biri yandırır. Mən isə uçmaqla yanaşı, yanmamağı da öyrənməyə çalışdım. Bir az açıq danışım, yaradıcı qüvvə bizdə at kimidir, onu seyis tuta bilməzsənsə, səni yerə çırpar. Mənim yolumda üç əsas seyis vardı. Birincisi, nizam, intizam. Hər gün yazmaq mənə zəhmət yox, ibadət idi. İkinci, məqsəd. Yazdığım əsərlər sadəcə mənim üçün yox, insanlara, ədalətə, hikmətə xidmət etməli idi. Əgər sən yalnız öz ağrını yazırsansa və o ağrı başqa bir xeyrə çevrilmirsə, demək ki, sən özünü yeyirsən. Mən əsərdə hökmdara yaxındımsa da, məqsədim padşahın xoşbəxtliyi yox, xalqın ibrət alması idi. Belə məqsəd sənə dayaq verir. Üçüncü, ruhani balans. Mən sufilərin, fəlsəfənin, dini və etik mətnlərin suyunu içmişdim. Onlar mənə dedi ki, yaradıcılığı ruhun zənginliyinə çevirən bir kimya var. Bu dua, təfəkkür, təcriddir ki, istedadı idarə edir, alovun səni yandırmasına icazə vermir.

Günah, zövqi-səfa, içki, - bunlar bəzi sənətkarlarda qaranlıq yollar açar. Mən qınamıram heç kimi, hər kəs öz yolunu seçər. Amma özüm üçün belə seçmişdim. Əgər şərbət (zövq) içsəm, o şərbət sözə can verməli, onu məhv etməməliydi. Çünki sərxoşluq insana qanad verməz, qanadı yandırar.

Nəhayət, Orxan, həmişə yadımdadır, yaradıcı alovun sönməməsi üçün onu paylaşmaq, xidmətə çevirmək, intizamla yoğurmaq və ruhani qaynaqlardan su almaq lazımdır. Əks halda alov səni deyil, sən alovu yeyərsən.

Şərbətimiz gəlir. Dadına baxıram. Nar tamı duyulur. Gözəldir. Gərək reseptini Afaq xanımdan öyrəndim. Bekar olanda koktely hazırlamaqdan ötrü ürəyim gedir. Mən hazırlayıram, yazıçı-şair dostlarımız dadına baxır.

– İçki demişkən, bəzən iddia edirlər ki, Nizami Gəncəvi, məsələn, “Yeddi gözəl” kimi möhtəşəm əsəri ayıq başla yaza bilməzdi...

– (Gülür) Bax bu, ən çox sevdiyim dedi-qodulardandır. Düz deyirsən, hər dövrdə biri çıxıb deyir: “Bu qədər rəng, bu qədər gözəllik, bu qədər söz axını... bunları ayıq adam yaza bilməzdi”. Mənim “şərabım” qədəhdə deyildi, qəlbimdə idi. O “mey” ki, məni sərxoş edirdi, onun adı ilham idi. “Yeddi gözəl”in hər bir sarayı bir rəngin, bir ruh halının simvoludur. Mən onu yazanda qədəh yox, qələm tutmuşdum. Bilirəm, indi bəzi gənc yazıçılar deyirlər: “Bir az içməsəm, yaza bilmirəm”. Amma, mənim dostum, o cür yazı yanır, amma işıq vermir.
Mənim işığım isə yanmaqdan yox, yanarkən düşünməkdən doğurdu.

– Bəzən tədqiqatçılar sizi fars dilində yazdığınız üçün fars ədəbiyyatının parçası hesab edirlər. Təbii ki, həmin dövrdə fars dili şeir-sənət dili idi. Bəs siz özünüzü fars yoxsa azərbaycan ədəbiyyatının parçası hesab edirsiniz?

– Gəl, bir az ciddi, bir az zarafatla danışaq. Doğrudur, mən fars dilində yazırdım. O dövrdə elmi, poeziyanı, sarayları birləşdirən dil o idi. Necə ki, bu gün sizin dövrdə ingilis dili ortaq vasitədir. Fars dili o zaman sözün göyərtisi idi, amma toxum Gəncənin torpağında cücərirdi. Bax, mənim qəlbimdə Gəncənin daşı, havası, türk zövqü vardı. Mənim Leylim də, Məcnunum da, Şirinim də, Xosrovum da bu torpağın duyğusu ilə yoğrulmuşdu. Mənə fars şairi deyənlərə cavabım budur ki, bəli, mən fars dilində yazdım, amma Gəncə tərzi ilə düşündüm. Mən özümü Azərbaycan ədəbiyyatının kökü, Şərq ədəbiyyatının budağı, insanlığın söz ağacı sayıram. Fars dili mənim alətim idi, amma mənim ruhum türk torpağında kök atmışdı.

Ədəbiyyatın məqsədi millət deyil, mənəviyyat yaratmaqdır.

Bəs sən deyəsən, bu dövrün adamı olaraq, məni hansı ədəbiyyatın bağçasında görürsən, Orxan?

– İndi azərbaycan ədəbiyyatında şərq ənənəsi zəifləyib. Və demək olar öz funksionallığını itirib. Bəzi müəlliflər qəzəl yazır, ancaq o qəzəllər xüsusi, qapalı bir çevrədədir. Eyni zamanda Azərbaycan ədəbiyyatı Qərb yolunu tutdu. Düz 200 ilə yaxındır biz qərb janrlarında əsərlər yaradırıq. Ancaq bununla belə sizin əsərləriniz yenə də öz sənətkarlıq səviyyəsi ilə müasir yazıçılara təsir edirlər. Bayaq haqqında danışdığımız “Yeddi gözəl” əsərini indi roman kimi qiymətləndirənlər var. Böyük sənət zamansız olmalıdır deyəndə əslində sizin nümunənizi başa düşə bilərikmi?

– Orxan, bu sual var ha... bu, “sənət nədir?” sualının içində doğulan bir körpədir. Həm tarixi, həm də fəlsəfi mənada. Bax, indi sən deyirsən ki, şərq ənənəsi zəifləyib, qərb janrları hakim olub. Amma sənət dediyin şey dəniz kimidir, dalğalar dəyişir, amma su eyni sudur. Mənim dövrümdə şeir qəhrəman idi, indi, bəlkə, nəsr danışır. Amma istedad, ruh, insanın öz içini ifadə tərzi, bunlar dəyişmir. Mən “Yeddi gözəl”i yazanda, bu əsər janr deyildi, düşüncə forması idi. Mən insanın iç dünyasını, arzularını, gözəllik anlayışını hekayələrin içində sistemləşdirirdim. Bu gün biri o əsərə “roman” deyirsə, bu, məni yox, zamanın özünü təsdiqləyir. Çünki sözün enerjisi forma dəyişsə də, məna dəyişmir.

Sən deyirsən ki, “böyük sənət zamansız olmalıdır”, bax, bu ifadə mənim ruhuma çox doğmadır. Çünki mənim üçün zamansızlıq ölməzlik deyil, daimi doğuluşdur. Hər dövrdə bir oxucu səni yenidən dünyaya gətirir. Mənim “Xəmsə”mi oxuyan bir gənc indi orada roman görür, sabah bir filosof orada metafizika tapır, başqası sadəcə tənha qalanda özünə yol axtarır.

Mənim üçün böyük sənət forma ilə zamanın deyil, ruh ilə insanın dostluğudur. Janr dəyişər, ənənə əvəzlənər, amma sözün içindəki od yanırsa, o artıq zamansızdır.

– Müasir ədəbiyyatda kimi özünüzə varis hesab edirsiniz?

– Sanki qocalmış bir bağbanı çağırırsan və deyirsən: “Usta, bu bağı kimə tapşırardın?”. Varis... bax, varis olmaq təkcə eyni dildə yazmaq deyil. Varis olmaq eyni ağrını hiss etmək, eyni alovu qorumaq, sözə eyni məsuliyyətlə yanaşmaqdır. Əgər sənin qələmində həqiqət sevgidən doğursa, sən mənim varisimsən.

– Zəhmət olmasa, ad çəkin.
– Yaxşı. Yaxşı. (Gülür) İmadəddin Nəsiminin adını çəkərdim, çünki o, mənim başladığım ruhi üsyanı insanın öz ilahiliyini anlamaq istəyini başqa səviyyəyə qaldırdı. Füzuli isə... eh, o mənim hissimin varisi idi. Daha sonra Hüseyn Cavid. Mən onu filosof kimiF görürəm, o, mənim “İsgəndərnamə”də qoyduğum sualları səhnəyə çıxardı. Və sonda bir az qəribə səslənsə də, Cəlil Məmmədquluzadə də mənim varisimdir, çünki o da mənim kimi sözün içində ədalət axtarırdı.
Sadəcə onun dövründə bu ədalət artıq məhəbbət yox, sosial vicdan şəklində görünürdü.

Görürsən, Orxan, varislik qanla, millətlə, janrla ölçülmür. Varislik ruh soyudur.

– Nizami Gəncəvi əsərlərini yazanda hansı müəlliflərdən bəhrələnirdi. Sizin Bərdədə yerləşən kitabxanadan faydalandığınızı bilirik. Amma həmin dövrü təsəvvür eləmək bizim üçün çox çətindir. Kitabxanalar indiki kimi deyildi. Necə oxuyur, necə araşdırırdınız?

– Bu sualı eşidəndə tozlu kitab vərəqlərinin qoxusu burnuma gəlir, min il öncənin işığından bir az pay düşür gözümə. Sən düz deyirsən, o zaman kitabxana deyəndə şüşəli rəflər, kataloqlar yox idi. Bizim kitabxanalar sükutun içində yanan bir işıq idi. O işıq kağızda deyil, insanda olurdu.

Mən Bərdədəki kitabxananı tez-tez yada salıram, orada qızılı mürəkkəblə yazılmış “Quran”lar, yunan hikmətləri tərcümələri, Hindistan fəlsəfəsi barədə risalələr, fars şairlərinin divanları, ərəb alimlərinin riyazi və astronomik əsərləri vardı. Bəzən bir kitabı aylarla əlimdən yerə qoymazdım, çünki o zaman kitab bir dost idi.

Mənim ustadlarım vardı. Məsələn, mən çox oxumuşam Əflatunu (Platonu), Ərəstunu (Aristoteli), Sokratı. Onların fikirləri İslam dünyasında ərəb dili ilə dolaşırdı.
Həmçinin Firdovsinin “Şahnamə”si mənim üçün böyük bir xəzinə idi, amma mən onu yalnız oxumadım, onu aşıb keçmək istədim. O, qəhrəmanı qılıncla böyütdü, mən isə ağıl və sevgi ilə böyütmək istədim. Bir də Hindistan müdriklərinin kitablarını çox sevərdim. Onlar “insan öz içində kainatdır” deyəndə, mən “kainat da insanın içindədir” deyirdim. Oxumaq mənim üçün ibadət idi.
– Sizin dövrünüzdə əsərləriniz necə oxunur? Oxucularla görüşünüz necə? İmza günləriniz olurdumu?
– İmza günü... Bu sözün özü mənim dövrümdə yoxdur. Gəl, mən sənə necə olduğuna dair bir pəncərə açım. Bizim dövrdə kitab almaq hamının işi deyildi, kağız bahalı, katib az, savad da nadir idi. Əsərlərimi insanlar, əsasən, oxu məclislərində, münəccimlərin, qasidlərin dilindən eşidirdilər. Bir otaqda onlarla adam oturardı və bir nəfər kitabı ucadan oxuyardı. Mənim sözüm kağızdan çox, havanın içində dolaşardı. İnan ki, bəzən öz misralarımı başqasının oxumasından eşidəndə mənim də ürəyim titrəyirdi. Elə bil söz mənim deyil, kimsə məndən oğurlayıb qaytarır.

İmza günü yox idi, amma... Mənim evimin qapısı daim açıq olub. Sənin gəldiyin kimi şairlər, tələbələr, səfərlərdən dönən tacirlər gəlirdilər

Görüşlərin ən gözəli isə gecə düşəndə, şamın işığında, şəhər gənclərinin “Məclisi-nizam” dediyi toplaşma idi. Orada suallar verirdilər, mən də cavablayırdım, elə səninlə indi danışdığımız kimi. Bəs sizin dövrdə necədir?

– İndi gənc müəlliflər şeirlərini, hekayələrini feyzbuk paylaşırlar.

– Feyzbuk nədir?

–Sosial şəbəkə

– Sosial şəbəkə?

– Yəqin, bunu izah eləmək çətin olacaq. Virtual çayxana kimi bir yerdir. Bəzi yazıçılar, şairlər öz oxucularını burada tapır, oxucularla birbaşa ünsiyyətdə olurlar. Sonra kitab təqdimatları baş tutur. Kitabları ya kitab mağazalarından, ya da təqdimatlarda birbaşa müəllifin özündən ala bilirlər.

– Maraqlıdır. Sizin dövrü başa düşmək çox çətindir.

Ona ona sosial şəbəkələri, sosial şəbəkələrin işləmə mexanizmini başa salıram.

– Əgər bizim dövrdə yaşasaydınız, Tik-tokdan istifadə edərdiniz, edərdinizsə, necə?

– Mən Tiktok-da olsaydım, “Leyli və Məcnun”dan 15 saniyəlik video çəkənlərə qəzəblənərdim. Sonra da zarafatla deyərdim: “Ay bala, bu eşq elə bir şeydir ki, 15 il çəksə də, bitmir, sən onu 15 saniyəyə necə salırsan?” Gənclərdən kimsə şərh yazsa ki, müəllim, "challenge" eləyək? Mən də cavab verərdim ki, ola bilər. "Challenge" belədir: 24 saat ərzində bir dəfə də yalan danışma. Sən dediklərindən belə başa düşdüm ki, Tik-Tok-un bir gözəl tərəfi var: sözün sürətlə yayılması. Bir misra yazırsan, bir anlıq bütün dünyaya gedir. Bu, bir az sehrə oxşayır. Amma problem var. Tik-Tok-da çox söz var, amma az məna. Orada olsaydım, məqsədim “viral” yox, “vicdan” olmaqdır.
– Mən indi 21-ci əsrə qayıdıram. Bizim dövrümüzün adamlarına nə sözünüz var?

– Ah, demək qayıdırsan... Sizə sözüm odur ki, sürətiniz çox, nəfəsiniz azdır. Siz hər şeyi tez istəyirsiniz. Tez xəbər, tez sevgi, tez pul, tez uğur. Amma unutmayın: tez bişən aşın ləzzəti olmaz. Kainat belə milyon illərlə yavaş-yavaş toxunub. Söylədiklərindən belə başa düşdüm ki, sizdə məlumat çoxdur, amma hikmət azdır. Kitabxanalarınız cibinizdə gəzir. Oxuyursunuz ki, biləsiniz, oxumursunuz ki, özünüzü tapa biləsiniz. İnsanlar bir-birinə çox yaxındır, amma çox tənhasınız. Sizin dövrünüzdə ünsiyyət çox rahatdır, amma söhbət çətindir. O dövrdə tənqid çoxalır, yaradıcılıq azalır. Hamı hökm edir, heç kim yaratmır. Hamı danışır, az adam dinləyir. Unutmayın: daş atan çox olsa da, qala tikən azdır. Sevginin adını çox çəkirsiniz, özünü az yaşayırsınız. Sevgi şəklini “story”də paylaşmaq deyil, sevgi, kimsə yıxılanda əl uzatmaqdır. Dünyanın bütün ekranları qaralsa belə, o işıq sönməsin. Ey XXI əsrin adamı, sənə bir tövsiyəm var. Dünyaya sahib olmağa çalışma, özünə sahib olmağa çalış. Bir insan özü ilə barışsa, bütün əsrlərlə barışar.

Foto: ChatGPT