Pedaqoji əməyə mənəvi baxış Allahverdi Eminov YAZIR

Bu anlayış pedaqogikada birtərəfli traktovka olunmuşdur. “Sistemləşdirilmiş biliklərin, bacarıq və vərdişlərin, habelə, mənəvi keyfiyyətlərin adamlar tərəfindən, məqsədyönlü, planlı və mütəşəkkil mənimsənilməsidir”.

Tərifdə (əgər demək mümkünsə) hər şey vardır: həqiqətən də “pedaqoji proses” son dərəcə geniş, hər-tərəfli anlayışdır. Lakin ona lazım olan, digər yaradıcı məhsullardan fərqli şəkildə ehtiyac duyulan pedaqoji mühitin bir komponenti kimi pedaqogikanın müxtəlif sa-hələrindən yazılan, pedaqoqun zehni təfəkkürünün məhsulları – əsərləri kənarda qalmışdır. Digər sahəyə adlasaq, təhsil müstəvisində hərəkət edən, məktəbə xidmət göstərən pedaqoji hadisələr, münasibətlər, pedaqoq şəxsiyyətinə və onun yaradıcı-lığına yanaşma meyarı kimi daha başqa məsələlər də müncərdir. Mən bu problemə toxunmaq ovqatını özümdə aşılamamışdım, təbii ki, bir sıra yazılarımda pedaqoqi-ka elminin şaxələrinin, gənc nəslin, eləcə də yaşlı insanların təhsilinə və tərbiyə-sinə birbaşa təsirinin müasir elmlər kontekstində araşdırılmaması zərurətini yeri gələndə qeyd etmişdim. Eyni zamanda pedaqoqların yaradıcı əməyinin stimullaşdı-rılmamasının, bu elmə istedadsız alimlərin çəkinmədən, ətrafına nəzər salmadan, pisi – yaxşını saf  – çürük etmədən axınının, habelə aidiyyatı olan qurumun nəza-rətindən çıxdığının intizarını büruzə vermək təşəbbüsündə olmuşam. Gizlin deyil ki, təhsilə aid cəmiyyətlər, mətbuat orqanları, nüfuzlu pedaqoqlar da susurlar, sə-lahiyyətlilərsə görünür, şəxsi qayğıları haqqında daha rasional düşünməyə üstünlük verirlər. Mən çox istərdim, “çağdaş pedaqoji proses”ə – pedaqoji əməyə yalnız çap – yaradıcılıq məhsulları gözündə baxmaqla yanaşı, istər Elm və Təhsil nazirliyinin, istərsə ali pedaqoji müəssisələrin yetkililəri maraqlansınlar. Əlbəttə, tərtib olunan pedaqoji ensiklopediyalar, lüğətlər, yazılan əsərlər, məqalələr subyektiv şəxsi mo-tivlərlə zəngin olsa belə, əsl pedaqoqun yaradıcı nüfuzuna, elmi ictimaiyyət tərə-findən müsbət qarşılanmasına dəlalət etmir. Ədəbiyyat bu cür rakurslarda obyektiv və təmkinlidir. Orta məktəbə gətirilən söz sənətkarları “kimsəsizlik” ucbatından sı-xışdırılıb kənara atılsalar da, vaxt yetişir, oxucu məhz onları oxuyur. Təəssüf ki, müasir pedaqoji prosesdə belə bir mənfi tendensiya at oynatmaqdadır. Şübhəsiz, bu mürəkkəb, dərin elmdə baş verən peripetik və pedantçılıq, rezentor və spektiklik kimi ikrah doğuran fərdi meyllər pedaqoji prosesin nüfuzunu aşağı salır.

Məni bu yazımda daha çox düşündürən pedaqoji prosesin – əməyin mövcud-luğuna və inkişafına xidmətdə bulunan pedaqoqların nəzarətindən çıxması zə-minində onlara olan mənəvi “repressiya”lardır. Şükürlər, nə Sovet hakimiyyəti qal-mışdır, nə də onun kommunist funksionerləri, tam azad respublikayıq, demokratik strukturlara malikik. Amma həmən “strukturlar”dakı səlahiyyət sahibləri, konkret təhsili idarə edənlər üçün “pedaqoji proses” sadəcə populizm və ritorikadan doğan eyforik mənbədir, vasitədir, ulitarlıq, işin axarlı getməsi, kənar dövlətin ev qayğı-larını özününküləşdirilməsi psixologiyası daha önəmlidir. Pedaqoji məsələləri özü-müzün milli təhsil – məktəb ənənələrindən götürmək, faydalanmaq, daha doğrusu, bu gün tarixi köklərindən, müasirləşdirmək imkanlarından uzaqlaşmaqla stinatik yanaşmaya – hər hansı bir problemin həlli üçün qeyri – mütəxəssislərin (xaricilər də bizim milli təhsil ənənələrimizə münasibətdə belə mövqedə dayanırlar) yazdıq-larını yeni redaktədə, dediklərini ideallaşdırmada pedaqoji prosesin bir atributu nəzərində yetişdirirlər. Maraqlıdır ki, təhsilin mərkəzi idarəetmə aparatında işlə-yənlərdən bəlkə də bir çoxuna furyeristik həyat daha sərfəlidir. Yəni, oturduğu kresloda əl uzatdığı məkan dinc sistemdir, gözəldir, zərifdir, beləliklə onu məftun edir. Lakin təhsilin inkişafına, gənc nəslin yüksək intellektə və təmiz əxlaqa sahib kəsilməsi üçün bir xeyli pedaqoji mühitə, məktəbdə bir 45 dəqiqəni ağır qantellər sayağı ürəyində daşıyan müəllimlərin yanında olmaq gərəkdir. Məsələ ondadır, bir ortabab qiymətində dərs deməyi bacarmayan belə funksionerlər məktəb islahatına rəhbərlik iddiasındadır və müəllim taleyini həll etmək əzmindədir. Pedaqoji prose-sin mahiyyətindən xəbərsizdirlər, ona görə ki, bəzisinin pedaqoji baza təhsilləri də yoxdur! Tarixçi sosioloq, geoloq, iqtisadçı və digər peşə müəllifləridir. Konkret da-nışaq (Elm və Təhsil Nazirliyində bu ixtisaslardan bir funksioner vardı və səlahiy-yət dairələrinin bütün həlqələrini barmaqlarına keçirmişdir. Bu barmaqlar asanlıqla lap yuxarıya qədər uzanırdı. İş o yerə çatmışdı respublikanın pedaqoqlarına, təhsil fanatlarına “dərs” söyləyirdi. Bu sətirlərin müəllifi yaxşı ki, rəsmi məktubla naziri agah etmiş və onun səlahiyyəti dairəsindən çıxdığını bildirmişdi.

Pedaqoji prosesin nəzəri mətləblərini, strateji konturlarını istiqamətləndirən məhz pedaqoq – alimlərdir. Lakin son illərdə təhsil sistemində “yeni pedaqoqlar” nəsli yetişir. Bir binanın içərisindən kənara çıxmayana (məktəblərdə olmaq, müşa-virə (konfrans) keçirmək, statistik rəqəmləri toplamaq, arayışlar hazırlamaq və s. hələ pedaqoji prosesin yaradıcısı sayılmır), lazım gəlir sıravi müəllim – pedaqoq səriştəsində iştirakçı olsun, bir “kontrol” dərs versin, bir neçə dərsi dinləyib təhlil etsin. Əgər bir zavodun direktoru, baş mühəndisi istehsalatda fəhlənin işini gör-məyi bacarmırsa, onu dərhal uzaqlaşdırırlar. Təhsildə isə əksinə, istər məktəb direk-toru, istər inspektor, şöbə rəisi və s. olsun – yaxınlaşdırırlar. Pedaqoji prose-sin nəzəri və praktik qanadlarına yalnız keçmişdə olduğu kimi “payedralar” – təh-sildə yoğrulmuşlar çalışmalıdır. Və bu baxımdan mən onunla da razılaşmıram ki, bütün tənqidlər Elm və Təhsil Nazirinə ünvanlansın! Şübhəsiz, nazirin “gücü çat-madığı” proseslər yox deyil və bu proses Pedaqoji əməyə bəzən qalib gəlir...

Pedaqoji prosesin mənəvi – sosial konteksti subyektiv amillərlə şərtlənmiş-dir. Və maraqlıdır, sadəlövhlükdənmi, bilməməkdənmi, qəsdənmi pedaqoji prose-sin canlı qüvvələri: həm pedaqoq alimlərin, həm də müəllim – öyrədənlərin haqqı lazımi (bir qədər yumuşaq səsləndi) dərəcədə qiymətini almır. Bəzilərinin üzərində dayanmaq istərdim. Birincisi, pedaqoq – alimlərin, ömrünün 40-50 və daha çoxunu milli təhsilimizin inkişafına bağlamışların, bir məqaləsində enerjisini itirmişlərin fəxri adlardan uzaq salınmasıdır. Bu iki vasitə təminatı maddiləşdirir: əməkdar müəllim və Prezident təqaüdü – hər ikisini də layiq görülənin mənəvi və maddi du-rumu önəmlidir. Sovet vaxtı bu (mənəvi və maddi), sual şəklində mukafatlandırılan şəxsə verilsəydi birmənalı cavab beləydi: Mənəvi tərəfi. İndi də həmin cavab qüv-vədədir. Lakin mövcud vəziyyətdə maddi durumun normallığı və əksinə olması mənəviyyatın statusunu həll edir. Çünki pedaqoqların, alimlərin dərsindən qaçan milis serjantı qat-qat onlardan yüksək maaşa qol çəkir. Professional pedaqoqlar isə sağlamlığı hesabına başa gələn qonorarsız əsərlərinə imza (qol) atır! Ona görə də cəmiyyətdə, xüsusilə, pedaqoji prosesdə pedaqoqun, müəllimin elmi və şəxsi nüfu-zu aşağı düşür.

(Ardı var)