Penitensiar xidmətin rolu isə amnistiya qərarının faktiki icrasında xüsusilə ağır və məsuliyyətlidir

Amnistiya qərarı cinayət-hüquq siyasətində dövlətin humanist yanaşmasının ən bariz ifadələrindən biri olmaqla, onun real dəyəri yalnız qəbul edilməsi ilə deyil, tətbiqinin nə dərəcədə dəqiq, ədalətli və qanunun tələblərinə uyğun aparılması ilə ölçülür. Bu mürəkkəb və çoxşaxəli proses isə bir qayda olaraq prokurorluq orqanlarının gərgin əməyi, Penitensiar xidmətin məsuliyyətli və dəqiq icra fəaliyyəti, eləcə də məhkəmələrin operativ və yüksək peşəkarlıq tələb edən qərarları hesabına mümkün olur. Amnistiyanın hüquqi və ictimai əhəmiyyəti məhz bu üç əsas institutun koordinasiyalı, vicdanlı və fədakar fəaliyyəti nəticəsində tam şəkildə reallaşır.
Amnistiya aktlarının hüquqi əsası Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, Cinayət Məcəlləsi, Cinayət-Prosessual Məcəlləsi və Cəzaların İcrası Məcəlləsi ilə müəyyən edilsə də, bu normativ bazanın canlı mexanizmə çevrilməsi ilk növbədə prokurorluq orqanlarının üzərinə düşür. Prokurorluq bu prosesdə təkcə nəzarət edən qurum kimi deyil, eyni zamanda böyük həcmdə hüquqi və təşkilati yük daşıyan əsas iştirakçı kimi çıxış edir. Amnistiya qərarının tətbiqi zamanı minlərlə məhkumun şəxsi işi, məhkəmə hökmü, cəza müddəti, çəkilmiş və çəkilməmiş cəza hissəsi, mülki iddiaların icra vəziyyəti, eləcə də amnistiya aktında nəzərdə tutulan istisnalar prokurorlar tərəfindən ayrı-ayrılıqda və ciddi diqqətlə araşdırılır. Bu işlər çox vaxt vaxt məhdudiyyəti şəraitində, böyük məsuliyyət və hüquqi risklər fonunda həyata keçirilir. Prokurorluq əməkdaşlarının əziyyətli və prinsipial fəaliyyəti nəticəsində amnistiya nə qanunsuz genişləndirilir, nə də əsassız şəkildə məhdudlaşdırılır ki, bu da qanunun aliliyinin real təminatıdır.
Penitensiar xidmətin rolu isə amnistiya qərarının faktiki icrasında xüsusilə ağır və məsuliyyətlidir. Məhz bu qurum amnistiya tətbiq ediləcək şəxslərin ilkin siyahılarını hazırlayır, məhkumların şəxsi işlərini tam şəkildə formalaşdırır, hüquqi məlumatların düzgünlüyünü yoxlayır və onları aidiyyəti üzrə prokurorluğa və məhkəmələrə təqdim edir. Bu proses texniki baxımdan sadə görünsə də, əslində son dərəcə dəqiq, diqqətli və səhvə yol verilməyən iş tələb edir. Çünki bir sənəddəki xırda uyğunsuzluq belə insan taleyinə birbaşa təsir göstərə bilər. Penitensiar xidmət əməkdaşları bu ağır məsuliyyəti dərk edərək gecə-gündüz çalışır, amnistiyanın icrasında həm qanunun tələblərinə, həm də insan ləyaqətinə maksimum hörmətlə yanaşırlar. Azadlığa buraxılan şəxslərin sənədlərinin hazırlanması, onların hüquqlarının təmin edilməsi və prosesin şəffaf şəkildə həyata keçirilməsi bu xidmətin peşəkarlığını və əziyyətini aydın şəkildə nümayiş etdirir.
Məhkəmələrin fəaliyyəti isə amnistiya qərarının hüquqi taleyini müəyyən edən əsas mərhələdir. Cinayət-Prosessual Məcəllənin tələblərinə uyğun olaraq amnistiyanın konkret şəxsə şamil edilməsi yalnız məhkəmə qərarı ilə mümkündür. Bu mərhələdə hakimlər üzərinə düşən yük xüsusilə ağırdır. Çünki qısa müddət ərzində çoxsaylı materiallara baxmaq, hər bir işi fərdi qaydada təhlil etmək, həm humanizm, həm də ictimai təhlükəsizlik arasında düzgün balans yaratmaq tələb olunur. Məhkəmələr amnistiya dövründə operativlik nümayiş etdirərək, eyni zamanda qərarların hüquqi əsaslılığını və ədalətliliyini təmin edirlər. Hakimlərin gərgin, əziyyətli və yüksək məsuliyyət tələb edən işi nəticəsində amnistiya subyektiv yanaşmalardan uzaq, yalnız qanun və vicdan əsasında tətbiq olunur.
Xüsusilə vurğulanmalıdır ki, amnistiya qərarlarının uğurlu icrası bu üç qurumun, prokurorluğun, Penitensiar xidmətin və məhkəmələrin qarşılıqlı etimad və koordinasiya şəraitində çalışmasının nəticəsidir. Hər bir qurum öz səlahiyyətləri çərçivəsində üzərinə düşən işi yüksək peşəkarlıqla yerinə yetirdikdə, amnistiya aktı kağız üzərində qalan siyasi qərar deyil, real hüquqi və sosial ədalət mexanizminə çevrilir.
Nəticə etibarilə, amnistiya qərarının tətbiqi prosesi yalnız hüquqi prosedur deyil, eyni zamanda dövlət qulluqçularının vicdanının, peşəkarlığının və fədakarlığının göstəricisidir. Prokurorluq orqanlarının prinsipial və əziyyətli nəzarəti, Penitensiar xidmətin dəqiq və məsuliyyətli icra fəaliyyəti, məhkəmələrin operativ və ədalətli qərarları sayəsində amnistiya aktları cəmiyyətdə humanizmə, ədalətə və dövlətə inamı gücləndirir. Bu baxımdan hər üç qurumun fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilməli və hüquqi dövlət quruculuğunda mühüm töhfə kimi dəyərləndirilməlidir.
Əli İbrahimov