Peşə seçərkən diqqətli olun: Yaxın vaxtlarda bu ixtisaslar ləğv olunacaq KONKRET

Dünyada texnologiyaya meylin sürətlə artması fonunda bir çox ixtisaslara həvəs və tələbat azalır. Yaxın illərdə Azərbaycanda hansı peşələrə tələbat azala və həmin ixtisaslar ləğv oluna bilər?

Mövzu ilə bağlı KONKRET.az-a açıqlama verən təhsil üzrə ekspert Kamran Əsədov bildirib ki, texnologiyanın sürətli inkişafı və avtomatlaşma prosesi bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycanda da əmək bazarını ciddi şəkildə dəyişdirir:

“Ənənəvi peşələrdən bəzilərinə olan tələbat azalır, bəzi ixtisaslar isə tamamilə yox olma təhlükəsi ilə üz-üzə qalır. Son illərdə süni intellekt, avtomatlaşdırma və rəqəmsal texnologiyaların yayılması bir çox sahələrdə insan faktoruna ehtiyacı azaldıb. Beynəlxalq Əmək Təşkilatının araşdırmalarına görə, yaxın 10 il ərzində mövcud iş yerlərinin təxminən 40%-i avtomatlaşdırmanın təsiri altında qalacaq. Azərbaycanda da bu tendensiya özünü göstərir və bəzi ixtisasların ya tamamilə sıradan çıxacağı, ya da ciddi transformasiyaya uğrayacağı gözlənilir. Rəqəmsal texnologiyaların inkişafı ilə ən çox zərər görən ixtisaslardan biri mühasibatlıqdır. Ənənəvi mühasibat xidmətlərinə tələbat azalır, çünki süni intellekt əsaslı mühasibat proqramları xərcləri optimallaşdıraraq insan əməyini əvəz edir. Hazırda dünya miqyasında iri şirkətlərin 70%-dən çoxu mühasibat işlərini avtomatlaşdırılmış sistemlər vasitəsilə idarə edir. Azərbaycanda da bank sektoru və özəl şirkətlər rəqəmsal mühasibatlıq xidmətlərinə üstünlük verir. Bu tendensiya gələcəkdə klassik mühasibatlıq ixtisasının əhəmiyyətini azaldacaq və yalnız analitik düşüncə bacarığı olan mühasiblər əmək bazarında qala biləcək. Bank sektorunda da ciddi dəyişikliklər gözlənilir. İnternet bankçılığın inkişafı və mobil tətbiqlərin geniş yayılması nəticəsində banklarda operator və kassir vəzifələri getdikcə azalır. Azərbaycan Mərkəzi Bankının 2023-cü il statistikasına görə, ölkədə nağdsız ödənişlərin həcmi son 5 ildə 3 dəfədən çox artıb. Əgər əvvəllər insanlar gündəlik bank əməliyyatlarını kassirlər vasitəsilə həyata keçirirdisə, indi bu proseslər tamamilə avtomatlaşdırılmış sistemlərə həvalə edilir. Eyni zamanda, süni intellektin tətbiqi ilə bankların kredit mütəxəssislərinə olan ehtiyac da azalır, çünki artıq risklərin qiymətləndirilməsi və kredit qərarlarının verilməsi avtomatik analiz sistemləri vasitəsilə həyata keçirilir.

Jurnalistika sahəsi də ciddi şəkildə transformasiya olunur. Çap mediasının oxucu auditoriyası azaldıqca və onlayn platformalar genişləndikcə, ənənəvi jurnalistlərə tələbat azalır. Süni intellektin yazı yazmaq qabiliyyətinin inkişafı jurnalistikanın bəzi sahələrində insan əməyini əvəz edir. Böyük media qurumları artıq avtomatik məqalə yazan sistemlərdən istifadə edir. Bu tendensiya Azərbaycanda da müşahidə olunur. Son 5 il ərzində çap mediasının tirajı 50%-dən çox azalıb və jurnalistlər üçün iş imkanları əsasən rəqəmsal platformalara yönəlib. Ənənəvi jurnalistikanın yerini data jurnalistika, süni intellektlə işləyə bilən media mütəxəssisləri və sosial media kontent yaradıcıları tutur”.

Ekspertin sözlərinə görə, turizm sektorunda da ənənəvi tur operatorları və səyahət agentlikləri rəqəmsal transformasiyadan təsirlənir:

“İnternetdə səyahət planlaşdırma və bilet bronlama xidmətlərinin geniş yayılması turistlərin tur şirkətlərindən asılılığını azaldıb. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən turizm agentliklərinin əksəriyyəti artıq klassik tur paketləri ilə deyil, fərdi və rəqəmsal səyahət məsləhətçiliyi xidməti ilə müştəri cəlb etməyə çalışır. Ənənəvi tur operatorlarının gələcəkdə bazarda yerini qorumağı çətin olacaq. Tərcüməçilik sahəsində də ciddi dəyişikliklər baş verir. Süni intellekt əsaslı tərcümə proqramları və dil modelləri sadə mətnlərin tərcüməsini yüksək dəqiqliklə yerinə yetirə bilir. Hazırda dünyanın ən böyük korporativ şirkətləri tərcümə işlərinin 60%-dən çoxunu avtomatlaşdırılmış sistemlər vasitəsilə həll edir. Azərbaycanda da dövlət və özəl qurumların süni intellekt əsaslı tərcümə sistemlərinə keçidi sürətlənir. Bunun nəticəsində sadə mətn tərcüməçilərinə olan tələbat azalır və yalnız texniki və akademik tərcümə sahəsində ixtisaslaşanlar iş tapmaqda çətinlik çəkməyəcək.

Kitabxanaçılıq və arxiv idarəçiliyi sahəsində də dəyişikliklər qaçılmazdır. Rəqəmsal kitabxanaların və onlayn arxivlərin inkişafı fiziki kitabxanalara olan tələbatı azaldır. Azərbaycanda kitabxanalara üzvlüyün və mütaliə səviyyəsinin azalması bu sahədə çalışanların iş imkanlarını məhdudlaşdırır. Təhsil sektoru da texnologiyaların təsiri altında dəyişir. Süni intellekt əsaslı öyrənmə platformaları, fərdi tədris sistemləri və onlayn kurslar müəllimlərə olan tələbatı dəyişir. Aşağı səviyyəli müəllimlərin yerini interaktiv və texnologiya əsaslı tədris metodlarını mənimsəmiş mütəxəssislər tutur. Beynəlxalq təhsil araşdırmalarına görə, 2030-cu ilə qədər ənənəvi müəllimlərin yerini süni intellekt əsaslı fərdiləşdirilmiş öyrənmə sistemləri 30%-ə qədər əvəz edə bilər.

Azərbaycanda da STEAM, rəqəmsal pedaqogika və süni intellekt əsaslı tədris metodlarını bilən müəllimlərə üstünlük veriləcək. Bütün bu dəyişikliklərin fonunda bəzi sahələrdə isə əksinə, kadr çatışmazlığı yaranacaq. Süni intellekt və data analitika, kiber təhlükəsizlik, biotexnologiya, bərpa olunan enerji mühəndisliyi, rəqəmsal psixologiya kimi sahələr gələcəyin ən çox tələb olunan ixtisasları sırasına daxildir. Azərbaycanda əmək bazarının bu dəyişikliklərə uyğunlaşması üçün universitetlərdə və kolleclərdə yeni ixtisasların yaradılması, mövcud kadrların isə yeni bacarıqlar əldə etməsi üçün təlim proqramlarının təşkili vacibdir. Əks halda, köhnəlmiş ixtisaslara sahib minlərlə insan işsizlik riski ilə üzləşə bilər. Yeni dövrün tələblərinə uyğunlaşmaq üçün texnologiya biliklərinə sahib olmaq, analitik düşünmək və adaptasiya qabiliyyətini artırmaq əsas faktor olacaq.

Vəli Həsənoğlu,

KONKRET.az