Psixi xəstəlikləri buz parçası ilə “müalicə edən” həkim: Volter Friman

Bəzən həkim sadəcə yaxşılıq etmək istəyir... Amma işlər planlaşdırıldığı kimi getməyə bilər. Volter Friman da ruhi xəstəlikləri müalicə etmək istəyirdi, lakin onun metodu tam bir fəlakətə çevrildi. Onun “müalicə” cəhdlərindən yüzlərlə insan ya həyatını itirdi, ya da heç sağalmadı. Təəssüf ki, bu gün lobotomiya deyiləndə ağıla ilk gələn ad hələ də Volter Frimandır.

Sfera.az bu dəfə sizə tarixin və tibbin qaranlıq səhifələrindən biri hqqında çox maraqlı yazı təqdim edir. 

1895-ci ildə Filadelfiyada anadan olan II Volter Cekson Friman çoxdankı həkim ailəsindən çıxıb.

Yale Universitetini bitirdikdən sonra nevrologiya üzrə təhsil almış və 1920-ci illərdə Vaşinqtonda ilk nevroloq kimi işləməyə başlamışdı. Friman "Sent Elizabets" adlı ruhi xəstəxanada işləyərkən xəstələrin çəkdiyi əzabların yaxından şahidi olub. Bu vəziyyət onu psixi pozğunluqlara qalıcı həll yolları axtarmağa vadar edib. 1935-ci ildə portuqaliyalı həkim Eqas Moniz tərəfindən “leykotomiya” adlı yeni beyin əməliyyatı haqqında məlumat aldı və bu texnikanı inkişaf etdirərək ABŞ-da tətbiq etməyə başladı.

1936-cı ildə cərrah Ceyma Uotts ilə birlikdə ilk lobotomiya əməliyyatını həyata keçirdi. Məqsəd beynin ön hissələrindəki əlaqələri kəsərək davranış pozuntularını düzəltmək olub.

Bəs lobotomiya nə idi və niyə bu qədər təhlükəli idi?

Lobotomiya, beyin toxumasına müdaxilə edərək xəstələrin zehni simptomlarını aradan qaldırmağı hədəfləyən cərrahi əməliyyat idi. Başlanğıcda kəllə sümüyünün qazılması ilə həyata keçirilən bu prosedur zamanla Friman tərəfindən hazırlanmış “transorbital lobotomiya”ya çevrildi. 1946-cı ildən başlayaraq Friman xəstənin göz yuvasına yerləşdirilmiş buz yığımına bənzər alətdən istifadə edərək bu proseduru həyata keçirməyə başladı.

Heç bir anesteziya belə istifadə edilmədi və xəstələrin elektrik cərəyanı ilə huşunu itirirdilər. Saniyələr ərzində davam edən bu prosedur zamanı beynin ön hissəsi sözün əsl mənasında parçalanıb. Friman bu texnikanı "asan və sürətli həll" kimi tanıtmaq üçün ölkəni gəzib. Mətbuata verdiyi pozalar, nümayişlərlə həyata keçirdiyi əməliyyatlar onu medianın diqqət mərkəzinə çevirib. Ancaq eyni dövrdə bir çox xəstə ya öldü, ya da daimi ziyan gördü.

Frimanın ən məşhur xəstələrindən biri ABŞ prezidenti Con Kennedinin bacısı Rozmari Kennedi idi.

O, 23 yaşında “aqressivliyə” görə Frimanın yanına aparılıb. Lobotomiyadan sonra onun əqli qabiliyyəti uşaq səviyyəsinə geriləyib və ömrünün sonuna qədər bir baxım evində yaşamalı olub.

Friman təkcə böyüklərlə deyil, uşaqlarla da işləyirdi. 12 yaşlı Hovard Dulli lobotomiya əməliyyatı keçirən xəstələrdən biridir. Friman bu uşağın “sevgiyə və ya cəzaya cavab vermədiyini” deyərək əməliyyata haqq qazandırdı.

Ümumilikdə Friman 3500-dən çox lobotomiya edib.

Əməliyyatlardan 500-ə yaxını ölümlə nəticələnib. Hətta bir dəfə o, fotosessiya zamanı cihazı beyninə çox sıxaraq xəstənin ölümünə səbəb olmuşdu. 1967-ci ildə onun son xəstəsi Helen Mortensen lobotomiyadan sonra beyin qanamasından ölüb.

Bu hadisə Frimanın tibbi cəhətdən sonlandırılmasına səbəb oldu. İndi lobotomiya qadağan edilib və Friman 1972-ci ildə təklikdə öldü. Bu gün antipsikotik dərmanların meydana çıxması ilə lobotomiya tarixə çevrilib. Bununla belə, Frimanın buraxdığı zərər hələ də tibb tarixinin ən qaranlıq səhifələrindən biri kimi yadda qalıb.

Xanım