Quru sərhədlərin bağlı qalmasının əsl səbəbi: Azərbaycan hansı riskləri önləyir?

Azərbaycan 2020-ci ildə COVID-19 pandemiyasının yayılması ilə bağlı olaraq tətbiq etdiyi quru sərhəd məhdudiyyətlərini hələ də qüvvədə saxlayır. İlk dövrlərdə bu addım sanitar-epidemioloji zərurətdən doğsa da, indi daha geniş bir kontekstdə – regional təhlükəsizlik, milli sabitlik və strateji idarəetmə prizmasından qiymətləndirilir. Son beynəlxalq hadisələr və regionda artan gərginlik bu qərarın arxasında dayanan əsaslı səbəbləri bir daha gündəmə gətirir.
Bu sual son aylarda cəmiyyətdə daha çox səsləndirilsə də, cavab sadə deyil. Azərbaycanın yerləşdiyi coğrafi məkan onu Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və postsovet məkanındakı geosiyasi dalğalanmalara həssas edir. Son zamanlarda İran və İsrail arasında silahlı qarşıdurma, o cümlədən İsrailin İranın hərbi və nüvə obyektlərinə zərbələr endirməsi və Tehranın cavab hücumları bölgədə müharibə riskini artırıb.
Belə vəziyyətdə quru sərhədlərin açıq qalması Azərbaycanın təhlükəsizliyi üçün ciddi risk yarada bilər. Radikal qrupların bölgədə fəallaşması, müharibə zonalarından mümkün miqrasiya axını, kəşfiyyat və təxribat ehtimalları kimi faktorlar sərhəd nəzarətinin sərtləşdirilməsini qaçılmaz edir.
Prezident İlham Əliyev son çıxışlarında açıq şəkildə bildirib ki, quru sərhədlərin bağlı saxlanması ölkənin milli təhlükəsizlik maraqları baxımından müstəsna əhəmiyyət daşıyır.
“Mən tam əminliklə deyə bilərəm ki, son illər ərzində quru sərhədlərimizin bağlı olması bizi çox böyük fəlakətlərdən xilas etdi... Sərhədlərin bağlanması milli təhlükəsizliyə saysız-hesabsız xeyir verib”, - dövlət başçısı vurğulayıb.
Əslində bu yanaşma artıq təkcə COVID-19 tədbiri deyil, dövlət təhlükəsizliyi strategiyasının ayrılmaz hissəsidir.
Rusiya-Ukrayna müharibəsi səbəbilə şimal sərhəd istiqamətində sabitlik pozulmuş vəziyyətdədir. İran daxilində mövcud sosial və siyasi gərginlik, həmçinin İranın regional siyasətdəki aqressiv yanaşması ölkənin cənub sərhədlərində təhlükə yaradır. Qeyri-qanuni mühacirət və qaçqın axını ehtimalı – xüsusilə Yaxın Şərqdəki vəziyyətin daha da kəskinləşəcəyi təqdirdə bu risk artır. Radikal və silahlı dini qruplaşmaların sərhədlərdən sızma riski isə təkcə təhlükəsizlik deyil, həm də ictimai sabitlik üçün ciddi təhdiddir. Bu baxımdan, sərhədlərin nəzarətsiz şəkildə açılması Azərbaycanda sosial, demoqrafik və təhlükəsizlik böhranlarına səbəb ola bilər.
Əlbəttə, sərhədlərin uzun müddət bağlı qalması ailə əlaqələri, humanitar səfərlər, tələbə və işçi axını, ticarət fəaliyyətləri baxımından çətinliklər yaradır. Ən çox da Gürcüstanla sərhəd bölgələrində yaşayan əhali bu qərardan narazılığını zaman-zaman bildirir. Amma geosiyasi təhlükələr fonunda dövlətin ilk və əsas borcu vətəndaşlarının təhlükəsizliyini qorumaqdır. Bu, bəzi fərdi çətinliklər fonunda daha ağır və ümummilli əhəmiyyət daşıyan bir məsələdir.
Ekspertlər hesab edir ki, növbəti mərhələdə “idarəolunan açılma” modeli tətbiq edilə bilər. Bu modelə nəzarətlə qorunan keçid məntəqələrinin açılması, sərhəd-keçidlərdə biometrik nəzarət və təhlükəsizlik yoxlamalarının gücləndirilməsi, risksiz kateqoriyalara aid şəxslərə (tələbələr, müalicəyə gedənlər, iş adamları) xüsusi icazə əsasında giriş-çıxış imkanı kimi tədbirlər daxil ola bilər. Lakin bu mərhələyə keçid yalnız bölgədəki təhlükə səviyyəsinin azalması və sabitliyin bərpa olunması halında mümkün olacaq.
Azərbaycan regionda getdikcə mürəkkəbləşən təhlükəsizlik şəraitində sərhədlərini qapalı saxlayaraq strateji neytrallığını və daxili sabitliyini qoruyur. Bu, həm milli təhlükəsizlik, həm də sosial dayanıqlılıq baxımından düzgün mövqe kimi dəyərləndirilir. Sərhədlərin bağlı qalması bugünkü reallıqlar fonunda milli maraqların qorunmasına yönəlmiş ağıllı və düşünülmüş qərardır. Əldə olunan sabitlik, dayanıqlı inkişaf və təhlükəsiz mühit isə bu qərarın verdiyi dividendlərdir. Qonşuluqda müharibə, radikalizm və qeyri-müəyyənlik yaşanarkən sabitlik – açıq sərhəddən daha dəyərli sərvətə çevrilir.