Rəqəmsal məktəbə keçid nə üçün vacibdir? RƏY

"Rəqəmsal məktəb anlayışı müasir dövrdə təhsilin keyfiyyətini artırmaq, tədris prosesini daha çevik və effektiv etmək üçün əsas mexanizmlərdən birinə çevrilib. Dünyada rəqəmsal transformasiya sürətlə getdiyi halda, təhsil sistemində bu dəyişikliklərin adekvat şəkildə tətbiqi hələ də problem olaraq qalır. Azərbaycanda rəqəmsal məktəb modelinə keçidə cəhdlər edilsə də, bu sahədə çoxsaylı çətinliklər mövcuddur. Təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasının zəifliyi, müəllimlərin rəqəmsal bacarıqlarının yetərsizliyi, internet infrastrukturunun qeyri-bərabər paylanması və rəqəmsal idarəetmənin tam tətbiq olunmaması ciddi problemlər arasındadır".

News24.az bildirir ki, bu sözləri Demokrat.az-a açıqlamasında təhsil məsələləri üzrə ekspert Kamran Əsədov deyib.

"Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununun 32-ci maddəsinə əsasən, təhsil sahəsində informasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi, distant və rəqəmsal tədris metodlarının inkişafı dövlətin strateji məqsədlərindən biridir. Həmçinin Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı ildə təsdiq etdiyi “Təhsilin İnkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nda rəqəmsal texnologiyaların təhsilə inteqrasiyası əsas prioritetlərdən biri kimi göstərilib. Lakin bu siyasət sənədlərinə baxmayaraq, ölkədə rəqəmsal məktəb modelinin tam tətbiq edildiyini demək çətindir. 2023-cü ilin statistikasına görə, Azərbaycanın ümumi təhsil müəssisələrinin yalnız 40%-i interaktiv texnologiyalarla təmin olunub, halbuki bu göstərici inkişaf etmiş ölkələrdə 80-90% arasındadır".

O bildirib ki, rəqəmsal məktəb sisteminin üstünlükləri danılmazdır:

"İlk növbədə, bu model fərdiləşdirilmiş öyrənmə imkanları yaradır. Süni intellekt və analitik sistemlər vasitəsilə şagirdlərin fərdi bacarıqları qiymətləndirilir və onların öyrənmə sürətinə uyğun tədris proqramları təklif edilir. Ənənəvi məktəb sistemlərində bütün şagirdlərə eyni metodla dərs keçilir, bu isə fərqli bilik və bacarıq səviyyəsinə malik olan şagirdlər üçün əlverişsiz olur. Məsələn, Finlandiyada tətbiq edilən rəqəmsal məktəb modeli sayəsində zəif şagirdlərə fərdi öyrənmə planları təqdim edilir, güclü şagirdlər isə sürətlə irəliləmək imkanı əldə edirlər. Bu yanaşma nəticəsində Finlandiya şagirdləri beynəlxalq PISA testlərində daim yüksək nəticələr göstərirlər. Azərbaycanda isə fərdiləşdirilmiş rəqəmsal öyrənmə yanaşması hələ də geniş tətbiq olunmur və şagirdlərin hamısı eyni standart proqramla tədris alır.

Rəqəmsal məktəblər həmçinin dərs prosesində interaktivliyi və kreativliyi artırır. Müasir təhsil sistemində şagirdlərin passiv dinləyici olmaq əvəzinə, aktiv iştirakçı olması vacibdir. Elektron lövhələr, virtual laboratoriyalar, simulyasiyalar və interaktiv tədris proqramları vasitəsilə şagirdlər təhsilə daha maraqla yanaşırlar. Dünya Bankının 2021-ci ildə apardığı bir araşdırmaya görə, interaktiv öyrənmə metodları tətbiq edilən məktəblərdə şagirdlərin dərsə marağı 35% artır. Azərbaycanda isə məktəblərin əksəriyyətində bu cür texnologiyalardan məhdud istifadə edilir. Üstəlik, bir çox müəllimlər interaktiv texnologiyalarla işləməkdə çətinlik çəkir və ənənəvi metodlarla dərs keçməyə üstünlük verirlər".

Onun sözlərinə görə, dünyada rəqəmsal məktəblərin əsas üstünlüklərindən biri də istənilən yerdən təhsil almaq imkanının olmasıdır:

"Bu, xüsusilə kənd və ucqar bölgələrdə yaşayan şagirdlər üçün vacibdir. Norveç, İsveç və Kanada kimi ölkələrdə ucqar bölgələrdə yaşayan şagirdlər rəqəmsal məktəb platformalarına qoşularaq dərslərə onlayn şəkildə iştirak edə bilirlər. Azərbaycanda isə ucqar rayonlarda internet infrastrukturunun zəifliyi və texnoloji resursların azlığı səbəbindən bu imkanlar məhdud qalır. Dövlət Statistika Komitəsinin 2022-ci il məlumatlarına əsasən, Azərbaycanın kənd məktəblərinin yalnız 30%-i sürətli internet bağlantısına malikdir. Bu isə rəqəmsal təhsilin bütün ölkə üzrə bərabər səviyyədə tətbiq edilməsinə mane olur.

Rəqəmsal məktəblərin başqa bir üstünlüyü isə avtomatlaşdırılmış qiymətləndirmə və analitika sistemləridir. Ənənəvi qiymətləndirmə üsulları subyektiv ola bilər və müəllimlərin iş yükünü artırır. Rəqəmsal sistemlərdə isə qiymətləndirmə süni intellekt və avtomatik yoxlama mexanizmləri vasitəsilə aparılır, bu da nəticələrin daha obyektiv və dəqiq olmasını təmin edir. Cənubi Koreya və Yaponiya məktəblərində süni intellekt əsaslı qiymətləndirmə sistemləri geniş tətbiq olunur və bu model müəllimlərin üzərinə düşən qiymətləndirmə yükünü 40% azaldıb. Azərbaycanda isə qiymətləndirmə hələ də ənənəvi üsullarla aparılır və avtomatlaşdırılmış sistemlər geniş yayılmayıb".

Ekspert bildirib ki, bütün üstünlüklərə baxmayaraq, rəqəmsal məktəb modelinin tətbiqi ilə bağlı ciddi çətinliklər mövcuddur:

"Birincisi, müəllimlərin rəqəmsal bacarıqlarının yetərsizliyi problem yaradır. Azərbaycan Respublikası Təhsil İnstitutunun 2023-cü ildə apardığı araşdırmaya görə, müəllimlərin yalnız 45%-i rəqəmsal texnologiyalardan effektiv şəkildə istifadə edə bilir. Bu isə rəqəmsal məktəblərin uğurla fəaliyyət göstərməsi üçün müəllimlərin mütləq şəkildə əlavə təlimlərə cəlb edilməsini zəruri edir. İkincisi, məktəblərin texniki təchizatı kifayət qədər yüksək səviyyədə deyil. 2023-cü ildə ölkənin 5000-dən çox orta məktəbindən yalnız 1200-də müasir interaktiv lövhələr və texnologiyalar mövcuddur.

Problemlərin həlli üçün bir neçə əsas addım atılmalıdır. İlk növbədə, məktəblərin texniki bazası gücləndirilməli, internet infrastrukturu inkişaf etdirilməli və xüsusilə kənd məktəbləri üçün rəqəmsal resurslar əlçatan edilməlidir. İkincisi, müəllimlər üçün məcburi rəqəmsal savadlılıq proqramları təşkil olunmalı və onlar yeni texnologiyalarla işləməyə uyğunlaşdırılmalıdır. Finlandiyada bütün müəllimlər üçün illik rəqəmsal bacarıq sertifikasiyası məcburidir, bu model Azərbaycanda da tətbiq edilə bilər. Üçüncüsü, rəqəmsal məktəblərin idarəedilməsi və nəzarət sistemi gücləndirilməli, məktəblər üçün mərkəzləşdirilmiş onlayn platformalar yaradılmalıdır. Məsələn, Estoniyada bütün məktəblər “e-Kool” adlı vahid rəqəmsal təhsil platformasına qoşulub və tədris prosesinin 90%-i bu sistem üzərindən aparılır. Azərbaycanda isə bu cür vahid sistem hələ tam formalaşmayıb.

Nəticə etibarilə, rəqəmsal məktəb təhsil sisteminin inkişafı üçün qaçılmaz bir addımdır və onun effektiv tətbiqi gələcək nəsillərin daha keyfiyyətli təhsil almasını təmin edəcək. Lakin Azərbaycanda bu sistemin tam tətbiqi üçün ciddi islahatlara ehtiyac var. Əgər rəqəmsal məktəb konsepsiyası düzgün icra olunmasa, ölkə təhsil sistemi qlobal trendlərdən geri qala bilər və nəticədə yeni texnologiyalara uyğunlaşa bilməyən nəsil yetişə bilər. Bu səbəbdən, təhsil siyasətində rəqəmsal transformasiyaya xüsusi önəm verilməli və bu sahəyə daha çox sərmayə qoyulmalıdır".