“Science” jurnalı 2025 ci ilin ən böyük elmi nailiyyətlərini açıqlayıb

Dünyanın nüfuzlu “Science” jurnalı bu ilin ən mühüm elmi kəşf və irəliləyişini açıqlayıb.
Yeniavaz.com xəbər verir ki, siyahının zirvəsində bütün planetin gələcəyini dəyişə biləcək tendensiya – bərpa olunan enerji istehsalının misilsiz yüksəlişi dayanır.
Bərpa olunan enerjinin qarşısıalınmaz yüksəlişi – ilin başlıca elmi hadisəsi
“Science”ın hesabatında qeyd olunur ki, son 15 ildə günəş, külək və hidroenerji texnologiyalarının dəyəri 70–90% azalıb və artıq bir çox bölgələrdə ənənəvi yanacaqdan daha ucuz başa gəlir. Bu sahədə əsas aparıcı qüvvə Çin olub. Dünya üzrə günəş panellərinin 80%-i, külək turbinlərinin isə 60%-i məhz burada istehsal olunur.
Pekin 2035-ci ilədək CO₂ emissiyalarını 7–10% azaltmağı hədəfləyir. Hazırda ölkənin enerji istehsalının təxminən 20%-i bərpa olunan mənbələrdən gəlir və son 18 ayda karbon emissiyaları artmayıb. Bu göstəricilər dünyanı “karbon zirvəsi”nə daha da yaxınlaşdırır.
Tibb sahəsində dönüş – fərdiləşdirilmiş gen terapiyası
Bu ilin ən çox müzakirə olunan tibbi irəliləyişlərindən biri ABŞ-də nadir gen mutasiyası olan körpənin CRISPR texnologiyası ilə uğurla müalicə edilməsi olub. Lipid nano hissəcikləri əsasında tətbiq edilən üç doza terapiya uşağın orqanizmini yaxşılaşdırıb, qida məhdudiyyətlərini yüngülləşdirib və dərman ehtiyacını azaldıb. Alimlər bu texnikanı gələcəkdə onlarla nadir xəstəlik üçün tətbiq etməyi planlaşdırır.
Donor çatışmazlığına son? – ksenotransplantasiyada irəliləyiş
Genetik modifikasiya olunmuş donuz orqanlarının transplanta uyğunlaşdırılması sahəsində də əlamətdar nəticə əldə edilib. 69 gen dəyişikliyi aparılmış donuz böyrəyi insan orqanizmində 9 ay fəaliyyət göstərə bilib və bu, ötənilki rekordu (4 ay) iki dəfədən çox üstələyir.
İqlimə davamlı düyü sortu
Çin alimləri QT12 adlı geni aşkar edərək istiliyə davamlı yeni düyü sortu yetişdiriblər. Yeni məhsuldar sort 78% daha çox məhsul verir və dənələrin zədələnmə payını azaldır. Bu yenilik, iqlim dəyişikliyi fonunda qida təhlükəsizliyinə böyük töhfə verə bilər.
Tarixi kəşf – denisov insanının DNT-si diş daşından əldə olunub
Paleogenetika sahəsində ilk dəfə olaraq “insan-əjdaha” kəlləsindən çıxarılan diş daşından Denisovan genomu müəyyən edilib. Bu üsul qədim insanların öyrənilməsində yeni səhifə açır.
Gonoreyaya qarşı yeni antibiotiklər
Dünyada hər il 80–100 milyon insanın yoluxduğu gonoreyaya qarşı iki yeni dərman – zoliflodasın və gepotidasin ABŞ-də təsdiqlənib. Onların tablet şəklində təsirli olması xəstəliyin müalicəsini daha əlçatan edir.
Nevronların xərçəng hüceyrələrinə təsiri
Tədqiqatlar göstərib ki, sinir hüceyrələri mitoxondriləri şiş hüceyrələrinə ötürərək onların daha sürətli yayılmasına şərait yaradır. Bu, xərçənglə mübarizədə yeni hədəflərin formalaşmasına səbəb ola bilər.
VERA Rubin rəsədxanasının işə düşməsi
Bu il 3,2 gigapiksellik kamerası ilə məşhur olan LSST teleskopu fəaliyyətə başlayıb. O, cənub səmasını hər üç gündən bir skan edərək bir ildə əvvəlki bütün teleskoplardan daha çox məlumat toplayacaq. Alimlər bununla kainatın ən dəqiq 3D xəritəsinin hazırlanacağını bildirirlər.
Süni intellekt elmdə – Olimpiada səviyyəsində nəticələr
Gemini və GPT-5 kimi böyük dillə modelləri 2025-ci ildə Beynəlxalq Riyaziyyat Olimpiadası tapşırıqlarını tələbələrdən daha yaxşı həll edib, antibiotik müqaviməti üzrə yeni hipotezlər təklif edib və kimyəvi reaksiyaların optimizasiyasında istifadə olunub.
Uğursuzluqlar da oldu
“Science” həmçinin etik pozuntuların, saxtalaşdırılmış elmi məqalələrin artmasını və ABŞ-də Tramp administrasiyası dövründə elmə ayrılan vəsaitin azalmasını ilin mənfi tendensiyaları kimi qeyd edib.
2025 – elmdə dönüş ili
Enerji, tibb və kosmos sahəsində əldə olunan irəliləyişlər göstərir ki, 2025-ci il dünyanın gələcəyini formalaşdıran kritik elmi sıçrayışlar ili olub. Bərpa olunan enerji sahəsində Çin liderliyində baş verən dəyişikliklər ekoloji davamlı gələcəyi bir addım da yaxınlaşdırıb, genetika və tibbdə olan uğurlar isə milyonlarla insanın həyatını xilas edə bilər.