Son iki ildə qeydə alınan rekord istilərə nə səbəb olub?

Alimlər son illərdə qlobal temperaturun sürətlə artmasını narahatlıqla izləyirlər. 2023 və 2024-cü illər sənaye dövründən əvvəlki orta göstəricilərlə müqayisədə təxminən 1,5 dərəcə daha isti keçib. Bu rekord istilər gözlənilən idi, çünki elm adamları El Nino hava hadisəsinin və hava çirkliliyinin azalmasının temperaturu artıracağını proqnozlaşdırırdılar. Lakin bu amillər təkbaşına bu rekord istiləri tam izah etmək üçün yetərli deyil.

Qaynarinfo xəbər verir ki, dünyanın enerji balansı da pozulmağa davam edir. Planetin qəbul etdiyi və yaydığı istilik arasındakı fərq getdikcə artır ki, bu da alimləri ciddi şəkildə narahat edir. 

Enerji balanssızlığı qlobal istiləşməni sürətləndirir və bu tendensiya davam etdikcə temperaturun daha da yüksələcəyi gözlənilir.

İki yeni araşdırma bu vəziyyətə başqa bir izah gətirir: daha az bulud. Alimlər bulud örtüyünün azalmasının qlobal istiləşməni gücləndirən bir "geri qidalanma dövrü" yarada biləcəyini bildirirlər. Almaniyadakı Alfred Veqener İnstitutunun iqlim fiziklərindən və araşdırmanın həmmüəllifi Helqe Qösslinq verdiyi açıqlamada "Getdiyimiz istiqamətlə bağlı tapmacaya yeni bir parça əlavə etdik" deyə qeyd edib.

Alimlər uzun illərdir ki, buludların iqlim modellərinə təsirini dəqiq şəkildə daxil etməyə çalışırlar. Çünki buludlar planetin iqlim sisteminə iki fərqli şəkildə təsir göstərə bilər:

Günəş işığını əks etdirərək soyutma – Buludların ağ səthi günəş işığını kosmosa geri yansıdaraq Yer səthinin istiləşməsinin qarşısını ala bilər.

İstiliyi saxlayaraq qızdırma – Sera qazları kimi buludlar da infraqırmızı şüalanmanı Yer səthinə geri qaytararaq istilik təsiri yarada bilər.

Buludların bu təsirlərdən hansına daha çox malik olması onların növündən və yerləşdiyi hündürlükdən asılıdır. Məsələn, yüksəkdə yerləşən nazik sirrus buludları daha çox istilik effekti yaradır, alçaq irtifadakı kümülüs buludları isə daha çox soyutma təsiri göstərir.

Koloradodakı Boulder Universitetindən iqlim alimi Endryu Gettelman deyib: "Buludlar iqlim sistemi üzərində güclü bir tənzimləyici rol oynayır. Onların kiçik bir dəyişikliyi belə qlobal temperaturda böyük fərq yarada bilər".

Tədqiqatçılar qlobal istiləşmə davam etdikcə bulud örtüyündə hansı dəyişikliklərin baş verdiyini daha yaxşı başa düşməyə başlayıblar. Qösslinqin 2023-cü ilin dekabr ayında "Science" jurnalında yayımlanan araşdırmasına görə, son on ildə alçaq irtifadakı bulud örtüyü əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Bu da planetin işığı əks etdirmə qabiliyyətini (albedo) azaldıb. 2023-cü il, sənaye dövründən əvvəlki orta göstəricidən 1,48 dərəcə daha isti olmaqla yanaşı, 1940-cı ildən bəri ən aşağı albedoya sahib il olub. Başqa sözlə, Yer kürəsi getdikcə daha az işıq əks etdirir və qaranlıqlaşır.

Qösslinq və komandası hesablayıb ki, bu albedo azalması 2023-cü ilin rekord istilərinə təxminən 0,2 dərəcə töhfə verib. Bu isə indiyə qədər açıqlanmayan qlobal istiləşmə ilə demək olar ki, üst-üstə düşür: "Təxminən 0,2 dərəcəlik bu göstərici "itkin istiləşməni" izah etmək üçün kifayət qədər uyğun görünür".

Lakin bu albedo azalmasının dəqiq səbəbi hələ tam müəyyən edilməyib. Bəzi alimlər bunun hava çirkliliyinin azalması ilə əlaqəli ola biləcəyini düşünürlər. Çünki havadakı hissəciklər su damcılarının ətrafında toplanaraq bulud əmələ gəlməsinə kömək edir. Daha az hava çirkliliyi isə daha az bulud demək ola bilər.

Bundan başqa, bulud örtüyünün azalmasının bir başqa mümkün səbəbi istiliyin yaratdığı geri qidalanma dövrü ola bilər. Buludların əmələ gəlməsi üçün müəyyən dərəcədə nəmlik lazımdır və alçaq stratokümülüs buludları təxminən 1,5 km yüksəklikdə quru hava qatının altında yerləşir. Temperatur artdıqca, aşağıdan gələn isti hava bu quru qatı pozaraq onunla qarışa bilər və nəticədə buludların əmələ gəlməsi çətinləşər.

Buludların azalması qlobal istiləşməni sürətləndirə bilər

NASA-nın Goddard Kosmik Araşdırmalar İnstitutunun iqlim alimi Corc Tselyudis dekabr ayında təqdim edilən başqa bir araşdırmada, son 20 ildə dünyanın ən buludlu bölgələrinin kiçildiyini bildirib. NASA alimləri müəyyən ediblər ki, ekvatorial bölgədə və Şimal-Cənub yarımkürələrinin orta enliklərində yerləşən üç əsas bulud zonası 2000-ci ildən bu yana daralaraq planetin işıq əks etdirmə qabiliyyətini azaldıb və istiləşməni artırıb.

Ümumiyyətlə, bu bölgələrdə bulud örtüyü hər on ildə təxminən 1,5 faiz azalır ki, bu da planetin daha çox qızmasına səbəb olur. Tselyudis qeyd edib ki, buludların azalması Yerin enerji balanssızlığının son 20 ildə niyə artdığını izah edə bilər.

Gələcək üçün ssenarilər və alimlərin narahatlığı

Tselyudis və digər alimlər, bulud örtüyünün azalmasının qlobal istiləşməni sürətləndirə biləcəyindən narahatdırlar: "Buludların iqlimə təsirinin müsbət (istiləşdirici) olduğunu həmişə bilirdik və bu təsir olduqca güclü ola bilər".

Əgər buludlardakı bu dəyişikliklər geri qidalanma dövrünün bir hissəsidirsə, alimlər bunun nəticəsində istiliyin daha da artacağını və milyardlarla insanın həddindən artıq yüksək temperaturla qarşılaşacağını xəbərdar edirlər. Hər yeni rekord istilik bəzi araşdırmaçılar tərəfindən irəli sürülən fərziyyəni gücləndirir: qlobal istiləşmə, mövcud iqlim modellərinin proqnozlaşdırdığı ən yüksək hədlərə çata bilər. Bu isə o deməkdir ki, planet bu onillik ərzində sənaye dövründən əvvəlki dövrlə müqayisədə 1,5 dərəcəlik kritik istiləşmə həddini keçə bilər.

Alimlər, Yer kürəsi istiləşməyə davam etdikcə bu təsirləri daha yaxşı anlamaq üçün tədqiqatlarını sürətləndirirlər. Qösslinq son olaraq belə qeyd edib: "Biz artıq dönüş nöqtəsinə yaxınlaşırıq. İqlim dəyişikliyi siqnalı getdikcə daha güclü hiss olunur və bu tendensiya ildən-ilə artır".

Aydın