Sosial xoşbəxtlər fərdi bədbəxtlərdir Layk uğrunda insanlıqdan İMTİNA

Virtual qəhrəmanlar real qorxaqlardır

Nəyinsə yaxşı olması üçün sən ona yaxşı gözlə baxmalısan. Dəyişən dünyamızda bəzən insanlarımız bacara bilmədiklərinə, pis bir şey kimi baxırlar. Yaşlı nəslin sosial şəbəkəyə baxdığı kimi.

Sosial media həyatımıza sürətlə daxil oldu və onu tamamilə dəyişdi. Bütün dünya ilə əlaqə yaratmaq, fikir bildirmək, kreativlik sərgiləmək üçün nəzərdə tutulmuş bu platformalar zamanla fərqli bir funksiyanı da üzərinə götürdü. Yalançı xoşbəxtliyin vitrini olmaq.

Instagram-da gülümsəyən üzlər, TikTok-da rəqs edən bədənlər, X-də cəsarətli fikirlər, Facebook-da şirin ailə fotoları, nələr, nələr…

Bunlar, çox zaman real həyatın deyil, görünmək istənilən həyatın təcəssümüdür. Araşdırmalara görə, sosial mediada paylaşım edənlərin 60%-i real emosiyalarını gizlədir və sosial platformada özlərini daha xoşbəxt göstərməyə çalışır. Bu isə psixoloji təzyiqə, depressiyaya, sosial təcridə yol açır.

FB, X, TikTok, Instagram qəhrəmanları

Sosial medianın “qəhrəmanları” artıq cəmiyyətin yeni nüfuz sahibləridir. Amma bu qəhrəmanlıq çox zaman təhsillə, zəhmətlə və ya dəyərlə qazanılmır. Əksinə, qısa videolarda diqqət çəkmək, sərt və ya kobud danışmaq, qalmaqallı mövzularda “fikri” ifadə etmək kifayət edir.

ABŞ-da bu qəhrəmanlar “influencer economy”nin bir parçasıdır. Orada şəffaflıq, hüquqi tənzimləmə və reklam etikası mövcuddur.

Avropada bu “qəhrəmanlıq” daha çox kreativlik, təhsil və ictimai dəyərlərlə ölçülür.

Türkiyədə isə sosial media qəhrəmanları gündəmi dəyişdirə, siyasi təsir gücünə malik ola bilirlər. TikTok və X xüsusilə fikir azadlığının sərhədində oynayan bir sahədir.

Azərbaycanda isə sosial medianın qəhrəmanları çox zaman səs salanlar, söyüşlü danışanlar, hay-küy yaradanlar olur. Ən acınacaqlısı odur ki, savadlı danışan, əxlaqlı fikir bildirən, dəyərlər üzərində duran insan daha az görünür.

Sosial media günümüzdür, həyat tərzimizdir

İnsanlar artıq günə sosial mediada “göründü” yazısı ilə başlayır, gecəni “son status”la bitirirlər. Həyat tərzimiz dəyişib, yeməkdən əvvəl şəkil, tətil zamanı video, ailə görüşlərində “story”…

Artıq real həyat, virtual həyata xidmət edir. Bu vəziyyət insanları getdikcə daha çox təqdimat mərkəzli olmağa məcbur edir. Hiss etmədiyini hiss edir kimi göstərmək, yaşamadığını paylaşmaq kimi bir norma formalaşır.

Fərdi qəhrəmanlıq meydanı

Sosial media, bir növ, fərdi qəhrəmanlıq meydanına çevrilib. Hər kəs öz kanalının rejissoru, aktyoru və montajçısıdır. Bu, bir tərəfdən ifadə azadlığını gücləndirsə də, digər tərəfdən “özünü olduğundan artıq göstərmək” ehtiyacını doğurur.

TikTok və Instagram real bacarıqlardan çox vizual təqdimatla dəyər verir.

X platformasında fikrin cəsarətli və qısa formada ifadəsi ön plandadır.

Facebook isə Azərbaycanda daha çox emosional rahatlaşmanını və ictimai gileyin məkanıdır.

Gerçək olmayan həyat, insanlar daha çox bacarmadıqları yerdə var olmaq istəyirlər

Araşdırmalar göstərir ki, sosial mediada istifadəçilərin əksəriyyəti özlərini ideal versiyada təqdim edirlər. Kasıb daha varlı görünməyə, tənha daha sosial görünməyə çalışır. Bu, insanın daxili narazılığının xarici vitrinlə kompensasiya cəhdidir.

Sosial media bir “filtrli yalanlar dünyası”dır. O dünyada hər kəsin həyatı rəngarəng, hər kəsin işi “prestiqli”, münasibətləri “sevgi dolu”, dərdləri isə… görünməzdir.

Yalan, illüziya və inandırmaq bazarı

Sosial media indi həm də kütləni inandırmaq bazarıdır. Burada ən çox iz qoyanlar yalanı inandırıcı danışanlardır. Həqiqət çox zaman maraqsız görünür, amma saxta “şoular” daha çox izlənilir.

Baxırsan, əxlaqsız əxlaq dərsi keçir, qorxaq qəhrəmanlıqdan danışır, heç vaxt əziyyət çəkməmiş insan zəhmətin qiymətindən yazır. Kimdə nə yoxdursa, məhz ondan danışır. Bu, bir psixoloji mexanizmdir, insan çatmadığı dəyərin reklamını çox edir.

Dilin, səviyyənin, mədəniyyətin deqradasiyası

Platformalarda söyüş adi hal alıb. Hətta bəzi şəxslər üçün bu, “şəxsiyyət imzası”na çevrilib. Cəmiyyət bu aqressiyaya öyrəşir. Tərbiyəsiz danışan daha çox izlənir. Savadlı danışan isə “darıxdırıcı” sayılır.

Təəssüf ki, bu hal təkcə Azərbaycana xas deyil. Dünyada da bu cür trendlər yayılır. Lakin normalda bu platformalarda etik davranış kodeksləri, məsuliyyət mexanizmləri və rəqəmsal maarifləndirmə proqramları tətbiq edirlər. Bizdə isə bu sahə ya nəzarətsizdir, ya da kobud senzura ilə tənzimlənməyə çalışılır.

Sosial medianın “güclü” illüziyası və “üz-üzə” həqiqəti

Bütün bu davranış formaları, qışqırmaq, təhqir etmək, maskalanmaq, sosial media mühitində mümkün olur. Amma bir anlıq təsəvvür edin, internet yoxdur. Hər şey realdır. Qarşınızda yazdığınız adam var. Sözlərinizi təkrarlaya bilərsizmi?

Əgər pərdə arxasında etdikləriniz sosial mediada, ˇ etdiyiniz hər hərəkət, real həyatın ortasında, canlı şəkildə, hamının qarşısında təkrar olunsa hələ də “qəhrəman” ola bilərsizmi?

Burada sual qoyuruq, insanlıq pozulub, yoxsa internet insanlığı maskadan çıxarıb?

Sosial media yaxşı platformadır, onu mundarlamayın

Sosial media doğrudur, bəzən yalançıdır, bəzən səs-küylüdür. Amma o həm də güclü bir vasitədir. Bilik yaymaq, haqsızlığa qarşı çıxmaq, fikir bildirmək, insanlara yol göstərmək üçün bir vasitə. Əgər bu platformanı vicdanla, savadla, dəyərlə istifadə etsək o zaman sosial media nəinki həyat tərzimiz olar, həm də cəmiyyətin tərəqqi alətinə çevrilər.

Yəni məsələ platformada deyil  insandadır.

Əgər insan dəyişməzsə, heç bir platforma da dəyişməz.

Elnur Əmirov