Sovet İttifaqının qələbəsini yaxınlaşdırmış Azərbaycan Dəmir Yolları FOTO

Bu gün Alman faşizmi üzərində qələbənin 80 ili tamam olur. Bu qələbədə Azərbaycan xalqının da danılmaz rolu olub.

Uzun illərdir Bakının 1941-1945-ci illərdə sovet ordusunu geyim, silah və neftlə təchiz etyməsindən gen-bol danışılır. Lakin bir sual da ortaya çıxır: logistika olmadan bu materiallar cəbhəyə necə çatdırılacaqdı? 

Azərbaycanda istehsal olunmuş hərbi təyinatlı məhsulların ön cəbhəyə çatdırılmasında əsas yük dəmir yolu və dəniz nəqliyyatının üzərinə düşürdü. Burada dəmir yolu xüsusilə seçilirdi. 

Avtosfer.az xəbər verir ki, hərbi şəraitin tələbi əsasında nəqliyyatın işi yenidən quruldu. Hərbi hissələrin hərəkəti, onlara silah, sursat, ərzaq daşınması, habelə əhalinin, müəssisələrin köçürülməsi, sənayenin xammala tələbatının ödənilməsi nəqliyyatın ahəngdar işləməsi sayəsində vaxtında təmin olunurdu. Respublika dəmir yollarında qatarların müntəzəm hərəkətini təşkil etmək məqsədilə 1941-ci il iyunun 24-dən xüsusi hərbi cədvəl tətbiq olunmuş, vağzalların hava hücumundan müdafiəsi, işıq və səs siqnalları olmayan xüsusi qatarlar təşkil edilmiş, sərnişin vaqonları hərbi-sanitar vaqonlarına çevrilmişdi.
Bakı dəmir yolu əsasən yanacaq daşınması ilə məşğul idi; 1941-ci ilin iyul ayında 1560 sistern daşınmışdısa, avqustda bunun sayı 2325-ə çatmışdı. 1941-ci ilin avqustundan Bakı dəmir yolu şəbəkəsinə Rostov, Xarkov, Odessa, Taqanroq, Novorossiysk və digər şəhərlərin 450-dən çox müəssisəsindən köçürülmə yüklər daxil olmuşdu.

Faşist Almaniyasına qarşı mübarizədə SSRİ ilə birgə əməkdaşlığa dair 1941-ci il oktyabrın 1-də bağlanmış üçtərəfli sazişlə, habelə ABŞ-ın "Lend-Liz" qanununun həmin ilin noyabrında SSRİ-yə də şamil edilməsi ilə bağlı Böyük Britaniya və ABŞ İran körfəzi, habelə İran ərazisindəki dəmir yolları, sonra isə quru və dəniz yolları vasitəsilə müxtəlif təyinatlı yüklər göndərməyə başlamışdılar. Müharibə illərində ABŞ və İngiltərədən, sonralar isə Kanadadan SSRİ-yə 400 min avtomobil, 2,6 mln ton neft və neft məhsulları, 9,6 min top, 10,8 min tank və 18,7 min təyyarə göndərmişdilər ki, bunlar da Azərbaycan dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsilə təyinat yerlərinə çatdırılmışdı.

Azərbaycan dəmir yolu cəbhəni yanacaq və döyüş ləvazimatı ilə təchiz edən xətlərdən idi. Azərbaycan dəmiryolçuları 1500 parovoz təmir edərək, ölkənin müxtəlif dəmir yolu xətlərinə göndərmiş, o cümlədən təmir olunmuş 925 parovoz Xəzər dənizi vasitəsilə şərqə yola salınmışdı.

Azərbaycanda yeni dəmir yol xətləri çəkilir, əlavə ikinci yollar inşa edilirdi. Culfa-Mincivan dəmir yolu yenidən qurulmuş, Osmanlı-Astara, Salyan-Neftçala, Papanino-Ağcaqabul yolu çəkilmiş, Yevlax-Xankəndi darxətli dəmiryol hissəsi inşa olunmuş, Bakı və Biləcəri stansiyalarında dairəvi dəmir yol xətləri istifadəyə verilmişdi. Azərbaycanda dəmir yol xətlərinin ümumi istismar uzunluğu 1645,5 km-ə, çatdırılmışdı.

Azərbaycan dəmir yolunda növbə planını yerinə yetirənlər -"ikiyüzçülər" və "beşyüzçülər" hərəkatı geniş yayılmışdı. 1943-cü ildə Zaqafqaziya dəmir yolu Bakı şöbəsinin bir qrup işçisi orden və medallarla təltif olunmuşdu. Bakı lokomotiv deposunun qatar sürücüsü Firudin Ağayevə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı verilmişdi.  

Dəmiryolçulardan 36 nəfəri orden və medallarla, 116 nəfər isə SSRİ Dəmir Yolları Komissarlığının Şərəf nişanı ilə təltif edilmişdi. 1941-1945-ci illərdə Zaqafqaziya dəmir yolunun Bakı şöbəsi dəmiryolçuların fədakar əməyi nəticəsində cəbhəyə və xalq təsərrüfatının ehtiyacları üçün 1 mln 600 min vaqon, o cümlədən 480 min vaqona qədər quru yük və 500 min sistern neft məhsulları göndərmişdi.

Azərbaycan dəmiryolçuları azad olunmuş rayonların dəmiryolçularına da köməklik göstərirdilər. Depo və yol emalatxanalarının kollektivləri bu rayonların stansiyalarına avadanlıq və alətlər göndərmişdilər.

Bakı və Biləcəri depolarından Stalinqrad, Tixoretski, Minvod, Qafqaz və başqa stansiyalar üçün mindən çox alət, iki kompleks "Bekker" qaldırıcı kranı, şpalları qaldırmaq üçün avadanlıq, üç elektrik mühərriki, dörd çilingər dəzgahı, Gəncə deposundan Şimali Qafqaz dəmiryolçularına beş dəst çilingər aləti, 100-dən çox parovoz borusu, on dəst ressor və s. materiallar yola salınmışdı. 

Göründüyü kimi Azərbaycan Dəmir Yolları istər müharibə, istərsə də sonrakı dövrdə böyük işlərə imza atıb. Bu gün, erməni faşizmi aradan qaldırıldıqdan sonra də dəmir yollarımız dünyaya açılır. Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə polad magistralımız Şimalı Cənuba, Şərqi Qərbə birləşdirəcək. 

Yazıldakı fakt və rəqəmlər “Azərbaycan tarixi 7-ci cild” kitabından götürülüb.

Vüqar Yaşaroğlu