Tanınmış rejissordan ciddi tənqid: “Hökumətin pulunu götürürlər, film çəkirlər, bunun adı…”

Bu gün Azərbaycanda kino sənayesi, həmçinin cizgi filmi, uşaq filmlərinin istehsalı ürəkaçan səviyyədə deyil.

Bunun səbəbi kimi isə maliyyə, peşəkar rejissor və aktyor çatışmazlığı göstərilir. Lakin hər il Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti yüzlərlə kadr yetişdirir. 

Eyni zamanda, bu gün ölkədə animasiya, nağıl və uşaq filmlərinin çəkilişi də çox zəifdir. Uşaqlar cizgi filmlərinə əsasən rus, ingilis və türk dilində baxır. Halbuki, uşaqların tərbiyəsi və dünyagörüşünün formalaşmasında cizgi  və uşaq filmləri mühüm rol oynayır. Belə çıxır ki, biz uşaqlarımızın taleyini yalnız telefon və xarici cizgi filmlərinin ümidinə buraxmışıq. 

Bundan başqa, yerli kino sənayesində ciddi bir irəliləyişin müşahidə olunmaması, cizgi və uşaq filmlərinin yoxluğu , həmçinin peşəkar rejissor, aktyor çatışmazlığı bu sahəyə diqqət və maliyyə ayrılmaması fikrini ortaya qoyur. 

Mövzu ilə bağlı “Cebheinfo.az”-a açıqlamasında rejissor, rəssam, ssenari müəllifi və animator Elçin Hami Axundov bildirib ki, Azərbaycanda animasiya sənayesinin inkişafı ilə bağlı ciddi problemlər var. 

Onun sözlərinə görə, ölkədə animasiyanın zəif inkişaf etməsinin əsas səbəblərindən biri maliyyələşmənin olmamasıdır:

"Mən artıq 30 ildir animasiya sahəsində mübarizə aparıram. Müstəqillik əldə etdikdən sonra bu sahədə maliyyələşmə zəiflədi. SSRİ dövründə "Qoskinofond" adlı qurum bütün respublikalara maliyyə ayırırdı və animasiya filmləri çəkilirdi. 1980-ci illərdə biz ildə 7-8 cizgi filmi istehsal edirdik. 1995-ci ilə qədər bəzi zəngin şəxslər kinonu maliyyələşdirsə də, sonradan bu sahəyə maraq azaldı. 

2001-ci ildə "Azərkinovideo" İstehsalat Birliyi Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tabeliyinə keçdi və nazirlik ildə cəmi bir filmi maliyyələşdirməyə başladı. Maliyyələşmə zəif olduğuna görə mütəxəssislər, animatorlar və rejissorlar hamısı dağıldı və özlərinə başqa sahələrdə iş tapdılar. 2002-ci ildən Mədəniyyət Nazirliyi animasiya sahəsini maliyyələşdirməyə başladı və mən Azərbaycan animasiyasının inkişafına dair bir layihə hazırladım. Lakin genişmiqyaslı işlər görülmədi. Bura animator və rəssamlar cəlb etməli idik. Onlarla biz gələcəkdə gözəl işlər görə bilərdik”.

Elçin Hami Axundov vurğulayıb ki, animasiya sahəsinin inkişafı üçün layihələr həyata keçirilməli, yeni kadrlar hazırlanmalıdır:

“Animasiya filmləri xüsusilə uşaqların dünyagörüşünün formalaşmasında mühüm rol oynayır. Animasiya ucuz sahə deyil. Məsələn, “Disney” studiyaları bir filmə milyonlarla dollar sərf edir. Burada tammetrajlı filmlərdən söbət gedir, 5-10 dəqiqəlik filmlərdən yox. Ötən il Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə 44 günlük Vətən müharibəsinə həsr olunmuş bir film ərsəyə gəldi. İndi az da olsa, bu sahədə dirçəliş var. Hazırda animator və rəssamlar üçün kurslar açılıb. Kurslar tamamlanandan sonra ola bilsin ki, bizdə də mütəxəsislər olacaq. Ancaq yenə də bu sahənin tam inkişafı üçün maliyyələşmə lazımdır”.

Rejissorun fikrincə, animasiya sahəsindəki bu gerilik milli dəyərlərin qorunması baxımından ciddi fəsadlara səbəb ola bilər:

"Biz artıq bir neçə nəsli itirmişik. Nəyə görə? Çünki yerli cizgi filmləri çəkilmir. Animasiya filmləri uşaqları tərbiyələndirir. Uşaqlar gözlərini açandan animasiyadan çox şey götürürlər. Animasiya filmləri çəkilmədiyi üçün biz milli dəyərlərimizi uşaqlarımıza aşılaya bilmirik.

Yerli istehsal olmadığı üçün uşaqlar xarici cizgi filmlərinə rus və ingilis dillərində baxırlar. Bunun nəticəsində onlar xarici mədəniyyəti formalaşdırırlar və biz öz milli dəyərlərimizi, mədəniyyətimizi, mənəviyyatımızı, folklorumuzu, nağıllarımızı itiririk. Bizə bədii filmlərdən daha çox animasiya filmləri lazımdır. Bu filmlər silsilə və ya tammetrajlı şəkildə çəkilməli, uşaqların maariflənməsinə yönəldilməlidir. Yalnız bu yolla biz öz milli kimliyimizi gələcək nəsillərə ötürə bilərik”.

E. H. Axundov kino sahəsində mütəxəssis hazırlığının zəif olduğunu vurğulayıb:

“Əlbəttə ki, kinoya da fikir vemək, mütəxəssislər hazırlamaq lazımdır. Mən öz şəxsi fikrimi deyirəm, Azərbaycanda kino sahəsində mütəxəssis hazırlığı istənilən səviyyədə deyil. Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti hər il yüzlərlə məzun versə də, onların çoxu peşəkar rejissor və aktyor kimi formalaşa bilmir. Universitet hər il yüzlərlə tələbə buraxır, amma keyfiyyət o qədər də yaxşı deyil. Onların arasında yetərincə savadlı rejissor və aktyorlar yoxdur. Bu, ciddi problemdir. Gərək biz mədəniyyət şəxsiyyətləri formalaşdıraq, böyüdək”. 

O açıqlamasında, “Universitetdə dərs deyənlər peşəkar sənətkarlardır, lakin dərs metodikası lazımi səviyyədə deyil”, - deyib:

"1964-cü ildə mərhum Adil İsgəndərov "Azərbaycanfilm" kinostudiyasına, bizə direktor təyin olundu. O dövrə qədər aktyorlarımız və rejissorlarımız əsasən yaşlı nəsil idi. Cavan aktyorları, fakültəni bitirənləri Moskvaya ikiillik kino aktyorluğu və rejissorluq kurslarına göndərirdik.

Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin. Onunla bizim kinomuz dirçəldi, yaxşı filmlər çəkilməyə başladı. Moskva o vaxt kinoya ən səviyyəli mütəxəssislər hazırlayırdı. Eyni zamanda, dublaj studiyası yaradıldı və kinostudiya canlandı. İndiki yaşlı aktyorların çoxu ordan keçmiş, Moskvada təhsil almış mütəxəssislərdir. Maliyyələşmə vardı deyə iş də gedirdi. 

Kino təhsilinin səviyyəsinin aşağı olması sektorun inkişafına mane olur. Universitetlərimizdə kino sahəsində təhsil səviyyəsi çox aşağıdır. Ola bilsin ki, bir-iki nəfər yaxşı rejissor var və onlar keyfiyyətli dərs keçirlər. Lakin ümumi sistemdə ciddi problemlər var. Rejissor və aktyor hazırlığı gücləndirilməli və kino üçün peşəkar mütəxəssis yetişdirməliyik”. 

Elçin Hami Axundovun sözlərinə görə, universiteti bitirəndən sonra həmin o gənc rejissor, aktyorlar və ssenaristlərə təcrübə lazımdır: 

"Universiteti bitirən tələbələrə təcrübə lazımdır. Sovet dövründə universiteti bitirənlər əvvəlcə rejissor assistenti kimi işləyir, istehsalat prosesinin bütün nüanslarını öyrənərək püxtələşirdilər. Çünki istehsalatın nüansları var, onu görməli idilər. Yalnız bundan sonra rejissorluq edə bilərdilər.

İndi isə təcrübəsiz gənclər birbaşa rejissor kimi fəaliyyətə başlayır. Nəticədə zəif filmlər çəkilir. İndi hər yerindən duran deyir ki, rejissoram. Amma rejissorluq sözlə deyil, gərək insanın canında ola. Gərək müəyyən praktika olsun. İndi həm praktika yoxdur, həm də istehsalatı yaxşı bilmirlər”. 

O, həmçinin qeyd edib ki, rejissorlar aktyorların üzərində işləməli, onları peşəkar şəkildə yönləndirməlidirlər:

"Əvvəllər görkəmli rejissorlar teatrlara gedib, aktyorların bacarıqlarını izləyirdilər. Onların səviyyəsini, potensialını qiymətləndirib, daha sonra filmlərə çəkirdilər. İndi isə rejissorlar teatrlara getmir, aktyor seçiminə kifayət qədər diqqət yetirmirlər. Nəticədə nəsə olanda xaricdən aktyor dəvət edirlər.

Halbuki, yerli aktyorlarla daha yaxşı işləmək mümkündür. Rejissor aktyorla işləməli, onun potensialını üzə çıxarmalıdır. Aktyor xammaldır, rejissor onu formalaşdırmalıdır. Xüsusilə də kinoda... Çünki kinonun özünəməxsus tələbləri var. Köhnədən bir-iki nəfər rejissor qalıb. Onların işlərindən çox xoşum gəlir”.

Elçin Hami Axundov qeyd edib ki, bu gün Azərbaycan kino sektorunda püxtələmə və profisionallıq çatmır: 

“Hazırda Azərbaycan kino sektorunda yetərincə püxtələşmə yoxdur. Peşəkarlığı da yalnız çalışaraq, təcrübə toplayaraq əldə etmək mümkündür. Peşəkarlığın artırılması üçün həm təhsil, həm də istehsalat sahəsində ciddi addımlar atılmalıdır. Həmçinin, bu sahəyə həqiqətən istedadlı və bacarıqlı şəxslər cəlb olunmalıdır. Hər gələnə işi vermək olmaz”. 

Axundov Azərbaycanda prodüser məktəbinin olmamasını ciddi problem kimi dəyərləndirib:

"Azərbaycanda prodüser məktəbi yoxdur, amma bu, mütləq lazımdır. Çəkilən filmlər festivallara çıxarılmalı, satılmalıdır ki, əldə edilən gəlirlə borclar qaytarılsın. Amma bunlar hökumətin pulunu götürürlər, film çəkirlər. Bunun adı prodüserlik deyil. Prodüser məktəbi inkişaf etməlidir. Televiziyada da özlərini prodüser adlandıran şəxslər var, amma onlar peşəkar prodüser deyillər”.

Rejissor Türkiyənin kino sənayesini nümunə gətirərək,  əvvəllər istehsalın zəif olduğunu, lakin zamanla təcrübə və peşəkarlığın artdığını qeyd edib:

"Düzdür, film sənayesində Türkiyə də ilk vaxtlar zəif idi. Amma sonradan püxtələşdilər və indi yüksək keyfiyyətli film və seriallar çəkirlər. Hazırda seriallar Türkiyənin brendinə çevrilib. Ümid edirəm ki, bizdə də zamanla bu inkişaf baş verəcək”. 

Əfsanə Rəcəb
“Cebheinfo.az”