Telefon qadağası təhsildəki problemləri aradan qaldıracaq, yoxsa əksinə?

"Elm və Təhsil Nazirliyinin məktəblərdə şagirdlərin telefonlardan istifadəsini qadağan etməsi qərarı ilk növbədə, tədris prosesində diqqət yayındırıcı amilləri aradan qaldırmaq, dərs keyfiyyətini artırmaq və intizamı təmin etmək məqsədi güdür. Ancaq belə bir qadağanın nə dərəcədə təsirli olacağı, mövcud problemlərin həlli üçün kifayət edib-etməyəcəyi, həmçinin daha dərin sosial və təhsil problemlərinin üzərini ört-basdır etmək cəhdi olub-olmadığı müzakirə edilməlidir”.

Bunu Qaynarinfo-ya açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib. 

Ekspert hesab edir ki, Azərbaycanda məktəb təhsili ilə bağlı bəzi əsas problemlər – dərslərin keyfiyyətinin aşağı olması, şagirdlər arasında zorakılıq, məktəblərdə psixoloji xidmətlərin zəifliyi və sosial medianın mənfi təsirləri yalnız telefon qadağası ilə həll edilə bilməz:

"Statistik məlumatlar göstərir ki, 2023-cü ildə məktəblilərin iştirak etdiyi zorakılıq halları əvvəlki illərlə müqayisədə 12% artıb. Zorakılıq hallarının əsas səbəbləri arasında ailə mühitindəki problemlər, psixoloji dəstəyin çatışmazlığı və şagirdlər arasında sosial təzyiq göstərilir. Telefonların istifadəsinə qadağa qoymaq bu kimi halların köklü həllinə səbəb olmayacaq, çünki əsas problem telefonların özündə deyil, onların istifadəsindəki idarəsizlikdə və tədris mühitinin digər problemlərindədir. Dünya təcrübəsindən nümunələr göstərir ki, texnologiyanın təhsildə istifadəsi və ya qadağan edilməsi ilə bağlı yanaşmalar müxtəlif ölkələrdə fərqlənir. Məsələn, Fransa 2018-ci ildən etibarən 15 yaşdan kiçik şagirdlər üçün məktəblərdə telefon istifadəsini qadağan edib. Bu qərar sosial təzyiqlərin və yayındırıcı amillərin azaldılması məqsədi daşıyırdı. Fransa Təhsil Nazirliyinin məlumatlarına görə, telefon qadağası tətbiq edildikdən sonra sinifdəki diqqət səviyyəsi artıb, lakin şagirdlər arasında texnoloji bacarıqların zəiflədiyi müşahidə edilib. Digər tərəfdən, Finlandiya və Estoniya kimi ölkələr texnologiyanın tədris prosesinə inteqrasiyasını təşviq edir. Bu ölkələrdə telefonlardan dərs materiallarına giriş, qrup işləri və interaktiv tapşırıqlar üçün istifadə olunur. Bu yanaşma şagirdlərə texnologiyanı təhsil məqsədilə necə düzgün istifadə etməyi öyrədərək həm tədris keyfiyyətini, həm də rəqəmsal savadlılığı artırır”.

Ekspert əlavə edib ki, Azərbaycanda bu qərarı qiymətləndirərkən yerli qanunvericilik və təhsil sistemi nəzərə alınmalıdır:

"Təhsil haqqında” Qanunda tədris mühitində şagirdlərin hərtərəfli inkişafını təmin etmək məqsədi vurğulanır. Telefon qadağası bu məqsədə qismən xidmət edə bilər, çünki yayındırıcı faktorları azaldaraq dərs prosesində intizamı təmin edir. Lakin eyni zamanda texnologiyanın tədris mühitinə uyğun inteqrasiya edilməməsi şagirdlərin rəqəmsal bacarıqlarının inkişafına mane ola bilər. Rəqəmsal savadlılıq 21-ci əsrin təhsil tələblərinin əsas komponentlərindən biridir və telefonların tam qadağan edilməsi bu istiqamətdə ciddi maneə yarada bilər. Statistik təhlillər göstərir ki, texnologiyanın tamamilə qadağan edilməsi ilə onun idarə olunan istifadəsi arasında əhəmiyyətli fərq var. İngiltərədə 2019-cu ildə məktəblərdə telefon istifadəsi ilə bağlı tətbiq olunan müxtəlif yanaşmaların təsirini qiymətləndirən bir tədqiqatın nəticələrinə görə, texnologiyanın düzgün idarə olunduğu məktəblərdə akademik nəticələr 15%-ə qədər yaxşılaşıb. Lakin tam qadağa tətbiq olunan məktəblərdə bu göstərici yalnız 8% təşkil edib. Bu, texnologiyanın tədris prosesinə uyğun şəkildə inteqrasiyasının daha effektiv nəticələr verdiyini göstərir”.

Kamran Əsədov Azərbaycanın təhsil sistemində telefon qadağası qərarının tətbiqi ilə bağlı bəzi narahatlıqların mövcudluğunu önə çəkib:

"Məsələn, sosial şəbəkələrdə yayılan zorakılıq və aqressiv davranışların məhdudlaşdırılması üçün valideynlərin və məktəblərin birgə səyləri tələb olunur. Telefon qadağası, xüsusilə də regionlarda yaşayan şagirdlər üçün mənfi təsir yarada bilər, çünki bəzi hallarda telefonlar dərs resurslarına giriş üçün əsas vasitə kimi çıxış edir. Bu cür hallarda alternativ mexanizmlər hazırlanmalıdır ki, şagirdlər tədris prosesində texnologiyanın imkanlarından məhrum olmasın. Bundan əlavə, məktəblərdə telefon qadağasının tətbiqi zamanı digər problemlərin həllinə də diqqət yetirilməlidir. Təhsil sistemində psixoloji xidmətlərin keyfiyyətinin artırılması, müəllimlərin şagirdlərlə daha yaxından işləməsi üçün iş yükünün azaldılması və tədris proqramlarının müasirləşdirilməsi kimi tədbirlər həyata keçirilmədən, yalnız telefon qadağası ilə uzunmüddətli problemləri həll etmək mümkün deyil”.

Kamran Əsədov bildirib ki, telefon qadağası müəyyən qısamüddətli nəticələr verə bilər:

"Lakin bu qərar problemin köklü həlli üçün kifayət deyil. Dünya təcrübəsi sübut edir ki, texnologiyanın düzgün istifadəsi, valideyn-məktəb əməkdaşlığının artırılması və şagirdlərin sosial bacarıqlarını inkişaf etdirən proqramların tətbiqi daha təsirli ola bilər. Təhsil Nazirliyinin bu qərarı tətbiq edərkən kompleks yanaşma göstərməsi, texnologiyanı tədris prosesinə uyğunlaşdırması və ailə-məktəb əlaqələrini gücləndirməsi vacibdir. Yalnız bu cür yanaşma ilə məktəblərdə intizamı artırmaq və təhsil keyfiyyətini yüksəltmək mümkün olacaq”.

Bahar Rüstəmli