Tramp dünyanı necə dəyişəcək?

Donald Trampın ABŞ prezident seçkilərində qələbəsi 2024-cü ildə beynəlxalq hadisəyə çevrilib. Analitiklər növbəti dörd il üçün ehtiyatlı proqnozlar verirlər. Tramp dünyanın ən gözlənilməz siyasətçilərindən biri olaraq qalır. "Öncə Amerika" ideyasından irəli gələrək ABŞ-ın seçilmiş prezidenti formalaşmaqda olan dünya nizamına əhəmiyyətli təsir göstərə bilər. Nüfuzlu “Financial Times” qəzeti yaxın gələcək üçün beş geosiyasi ssenari təqdim edib. Onlardan biri həyata keçəcək, yoxsa beşinin hamısı səhv olacaq? Bunu zaman göstərəcək.

AzNews.az "FT"-ın dərc etdiyi ssenariləri təqdim edir.

1. Yeni böyük güc sövdələşməsi

Tramp xatırlatmağı xoşlayır ki, o, heç bir müharibəyə başlamamış yeganə Amerika lideridir. Bu bəyanata əsasən, ehtimal etmək olar ki, ABŞ Rusiya və Çinə təsir dairələrini bölmək üçün böyük sövdələşmə bağlamağı təklif etmək iqtidarındadır. Üç ölkənin hər biri öz regionunu alacaq. Beləliklə, ABŞ Meksika və Kanadaya təzyiqlərini davam etdirərək, Qrenlandiya və Panama kanalı üzərində nəzarətə nail olaraq Qərb yarımkürəsində cəmləşəcək. Trampın şəxsi yardımı ilə Ukraynadakı münaqişəyə son qoyulacaq. Sülh sazişi Kiyev üçün heç bir təhlükəsizlik zəmanəti olmadan bağlanacaq. Anti-Rusiya sanksiyaları yumşaldılacaq, bundan sonra Vaşinqtonla Moskva arasında münasibətlərin əriməsi mümkündür.

ABŞ və Çin arasında münasibətlərdə də müsbət irəliləyiş mümkündür. Böyük razılaşmanın bir hissəsi olaraq Vaşinqton Çin mallarının idxalına qoyulan bir sıra məhdudiyyətləri və rüsumları aradan qaldıracaq və Pekin də analoji addım atmalı olacaq. Tramp Tayvan üzərində döyüşməkdə maraqlı olmadığını da göstərəcək. Bundan sonra Amerikanın Avropa və Asiyada müttəfiqləri müstəqil şəkildə öz müdafiə imkanlarını və təhlükəsizliyini gücləndirməli olacaqlar.

2. Ehtiyatsızlıqdan müharibə

Qərb dünyası hamının hamıya qarşı ticarət müharibəsi aparır. Avropanı siyasi qeyri-sabitlik bürüyüb, Vladimir Putin və Donald Trampa rəğbət bəsləyən qüvvələr geniş xalq dəstəyi qazanır. Ukraynada atəşkəslə bağlı razılıq əldə olunub, lakin heç kim döyüşlərin bitdiyinə əmin deyil. Tramp isə öz növbəsində ABŞ-ın müttəfiqlərini qorumaq istəyindən şübhələnir. Bu fonda əsas beynəlxalq oyunçuların, o cümlədən Çin, Rusiya və ABŞ-ın cəlb olunduğu Asiya və Avropada hərbi əməliyyatlar başlayır.

3. Lidersiz dünyada anarxiya

ABŞ, Çin, Rusiya və Avropa İttifaqı qırmızı xətləri keçməməyə və bir-biri ilə birbaşa münaqişəyə girməməyə üstünlük verir. Donald Trampın “Öncə Amerika” siyasəti qlobal iqtisadi artıma zərbə vurur. Amerika liderinin mütəmadi olaraq müraciət etdiyi sevimli alətlər ticarət müharibələri, digər dövlətlərə qarşı rüsum və sanksiyaların tətbiqidir.

Eyni zamanda, dünya qaynayır, orda-burda vətəndaş müharibələri başlayır. Cənub-Şərqi Asiya, Afrika və Karib hövzəsində toqquşmalar baş verir. Zəifləmiş BMT artıq dünya münaqişələrini dayandıra bilmir. Dünyada baş verən iğtişaşlar və iğtişaşlar nəticəsində on minlərlə qaçqın Avropa və ABŞ-a axışır ki, burada da öz növbəsində antimiqrant əhval-ruhiyyəsi güclənir.

4. Amerikasız qloballaşma

ABŞ xarici malların idxalına tariflər və rüsumlar tətbiq edir və Ümumdünya Ticarət Təşkilatından çıxır. Bu da ölkədə qiymətlərin qalxmasına, malların keyfiyyətinin pisləşməsinə gətirib çıxarır. Buna cavab olaraq Avropa Birliyi Latın Amerikası ölkələri, Hindistan və Çinlə ticarət sazişi imzalayır. Avropa Çinlilərin Aİ-də öz fabriklərini işə salması müqabilində öz bazarını Çinin elektrik avtomobillərinə və yaşıl texnologiyalara açır. Qlobal Cənubun Çin iqtisadiyyatı ilə inteqrasiyası dərinləşməkdə davam edir, BRICS daha çox təsir və yeni iştirakçılar qazanır. Dollar dünya valyutası kimi mövqeyini itirir.

5. "Əvvəlcə Amerika"nın uğuru

Donald Trampın “Amerikanı yenidən möhtəşəm et” planı ən yaxşı şəkildə həyata keçirilir. Ştatlara investisiyalar axır, Amerika şirkətləri maliyyə və texnologiya sahəsində liderdir. Amerikanın tətbiq etdiyi tariflər Çin iqtisadiyyatına ağır zərbə vurur və onu böhrana sürükləyir. İran hərbi narazılıq və siyasi və iqtisadi böhrandan irəli gələn hakimiyyət dəyişikliyini yaşayır. Avropalılar və yaponlar öz təhlükəsizliklərinə fəal şəkildə sərmayə qoyurlar.

Tramp həm Amerikada, həm də xaricdə qeyd-şərtsiz səlahiyyətə malikdir. Amerika prezidentini tənqid edənlər ya həbsxanaya düşür, ya da kölgəyə düşür.

AzNews.az