“Tramp marşrutu” Moskva və Tehran təzyiqi altında: Paşinyan bu təzyiqlərə dözə biləcəkmi? KONKRET

Vaşinqtonda əldə olunan razılaşmalar hələ uzun müddət beynəlxalq gündəmin əsas mövzularından biri olaraq qalacaq. Xüsusilə “Zəngəzur dəhlizi” layihəsinin reallaşdırılması məsələsi diqqət mərkəzindədir və artıq bu layihə “Tramp marşrutu” kimi də adlandırılır. Rəsmi məlumatlara və medianın verdiyi xəbərlərə görə, bu nəqliyyat infrastrukturu ABŞ-a 99 illik icarəyə veriləcək, Azərbaycan əsas torpağı ilə Naxçıvan arasında tranzit əldə edəcək və Ermənistanın suverenliyi təmin olunacaq.

KONKRET.az xəbər verir ki, bu böyük layihənin həyata keçirilməsi üçün hüquqi və texniki məsələlərin həlli zəruridir. Ən mürəkkəb məsələlərdən biri də mülkiyyət hüquqlarıdır. Ermənistan Dəmir Yolları Rusiya Dəmir Yollarının “qızı” olan YUKJD-nin koncesiya idarəsinə verilib. Sovet dövründə isə Ermənistan ərazisindən keçən 42 km-lik dəmir yolu hissəsi Azərbaycan Dəmir Yollarına aid idi. Bu xəttin böyük hissəsi artıq əvvəlki dövrlərdə sökülüb və İranya satılıb. İndi isə Ermənistanın Baş Naziri Nikol Paşinyan həmin yolu bərpa etməlidir, ancaq bu işin maliyyələşdirilməsi ABŞ tərəfindən təmin olunmayacaq və bu məsələ Ermənistanın öz üzərinə düşür.

Zəngəzur dəhlizi mövzusu 2020-ci ilin noyabrında imzalanan üçtərəfli bəyanatdan sonra yaranıb. Əvvəlcə bu dəhlizin təhlükəsizliyinin Rusiyanın təmin edəcəyi gözlənilirdi, lakin ötən 5 il ərzində bu layihə Rusiyanın rəhbərliyi altında reallaşmayıb və indi ABŞ ön plana çıxıb.

Bununla belə, Rusiya sərhəd qoşunları Ermənistan-İran sərhədində qalmaqdadır və Moskva bu mövqeyini açıqlayıb. Rusiya sərhədçilərinin Ermənistan ərazisində tətbiq etdiyi sərt nəzarət rejimi də var. Bu da sual yaradır ki, ABŞ-ın bu bölgədə iştirakı Rusiyanın mövqeyi ilə necə uzlaşacaq. Tarixi təcrübə göstərir ki, Rusiya sərhədçiləri bölgədə ciddi təsirə malikdir və onların mövcudluğu Vaşinqton razılaşmalarının icrasına maneə törədə bilər.

İran tərəfi də Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyində parçalanmış vəziyyətdədir. İslam Respublikası daxilində “mülkətilər” və “pragmatiklər” arasında fikir ayrılığı mövcuddur. İranın bəzi yüksək vəzifəli şəxsləri layihənin qarşısını almaq üçün təhdidlər səsləndirib, digərləri isə konstruktiv yanaşma göstərir. Buna görə də, İranda bu məsələnin gələcəkdə necə inkişaf edəcəyi hələ qeyri-müəyyəndir.

Paşinyan isə Ermənistanda ənənəvi müttəfiqlərdən uzaqlaşmağa çalışsa da, ölkənin onlardan asılılığı hələ də davam edir.

Azərbaycan üçün isə əsas məsələ Naxçıvanla bağlı maneəsiz tranzitin təmin olunmasıdır. Bu tranzitin təhlükəsizliyini ABŞ, Rusiya, İran və ya başqa qüvvələrin təmin edəcəyi hələ aydın deyil. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan artıq öz ərazi bütövlüyünü bərpa edib və regionda özünün xarici siyasət təhlükəsizliyi sistemini qurub. İndi geosiyasi mübahisələrin mərkəzi Ermənistan ərazisinə köçürülüb və onun həlli Nikol Paşinyanın üzərinə düşür.

Vaşinqton razılaşmaları Ermənistanın suveren qərarıdır və onların icrası zəruridir. Lakin Moskva və Tehran təzyiqləri altında Paşinyanın bu öhdəlikləri yerinə yetirməsi böyük sınaq olacaq.

Natiq Səlim,
KONKRET.az