Türk dünyasının qəlbi Alma Atada vurur RAKURS

Alma-Ata estafeti Azərbaycanın Lənkəran şəhərindən aldı

Alma-Ata "Türk Dünyasının Gənclər Paytaxtı - 2025" statusuna layiq görülüb. Bu il türk xalqlarının gəncliyi və birliyi ilə yadda qalacaq. Prezident Qasım-Jomart Tokayev təbrik teleqramında bu tədbirin ölkənin gənclər siyasətinin inkişafı və türk dövlətləri arasında əlaqələrin möhkəmləndirilməsi baxımından əhəmiyyətini qeyd edib. Bayram tədbirlərinə bir gün əvvəl Qazaxıstanın cənub paytaxtında Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Beynəlxalq Gənclər Festivalının açılışında start verilib.
“Alma-Ata müstəqilliyimizin qızıl beşiyi, yaradıcı gənclərin cazibə mərkəzidir” – festivalın açılışında mədəniyyət və informasiya naziri Aida Balayevanın oxuduğu Prezident Qasım-Jomart Tokayevin təbrik teleqramındakı bu sözlər şəhərin ruhunu dəqiq əks etdirir. Dövlət başçısı vurğulayıb: “Alma-Ata sadəcə mədəniyyət xəzinəsi deyil, bütün türk dünyasının mənəvi mərkəzidir”. Estafeti Azərbaycanın Lənkəran şəhərindən təhvil alan Alma-Ata “Türk Dünyasının 2025-ci il Gənclər Paytaxtı” seçilib.

Qeyd edək ki, müasir Türk Dövlətləri Təşkilatının başlanğıcında Qazaxıstanın da adı var: 1993-cü ildə Alma-Atada Türk Mədəniyyəti və İncəsənətinin Birgə İnkişafı Təşkilatının yaradılması haqqında saziş imzalanıb. Son illərdə TDT əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalıb. Bu gün təşkilatın strategiyası humanitar və mədəni dialoqdan kənara çıxır, getdikcə daha fərqli siyasi və iqtisadi əhəmiyyət kəsb edir. Burada Samuel Hantinqtonun ortaq dil, dini və tarixi köklərə görə birləşən dövlətlərin türkdilli birlik və mədəni birlik, mədəni birlik tapmaq daha asan olması fikrini xatırlatmaq məqsədəuyğun görünür. Bu, yeni əməkdaşlıq mexanizmlərinin formalaşması üçün əsas olub.

Yada salaq ki, Budapeştdə keçirilən sammitdə Qasım-Jomart Tokayev əsas çağırışları – sənaye əməkdaşlığından tutmuş rəqəmsallaşmaya qədər birgə səylər tələb edən əsas problemləri qeyd edib. Aydındır ki, Qazaxıstan bu təşkilatda əməkdaşlığın inkişafında əsas rollardan birini oynayır. Bu, daha çox prezident Tokayevin həyata keçirdiyi fəal xarici siyasət strategiyası ilə bağlıdır. Onun rəhbərliyi ilə respublika təkcə mədəni-humanitar əlaqələri gücləndirmir, həm də iqtisadi konsolidasiyaya fəal kömək edir: logistik marşrutların yaradılması, Türk İnvestisiya Fondunun formalaşması, informasiya texnologiyaları və maliyyə qarşılıqlı fəaliyyəti sahəsində innovasiyaların inkişafı. Qazaxıstan həmçinin təşkilatın müşahidəçi dövlətlər və maraqlı qurumlarla qarşılıqlı fəaliyyətə açıqlığının artırılmasının tərəfdarıdır. Bu, birləşmiş ərazi birliyinin beynəlxalq çəkisini artırır və ona öz siyasi gündəmini formalaşdırmaqla “maraqlar klubu”nun hüdudlarından kənara çıxmağa imkan verir. Ekspertlər qeyd edirlər ki, bu transformasiya Avrasiyada geosiyasi qeyri-sabitlik və digər inteqrasiya təşəbbüslərinin ləngiməsi fonunda baş verir ki, bu da Tokayevin səylərini bütün türk regionu üçün xüsusilə əhəmiyyətli edir.

Gənclərin türk dünyasının inkişaf proseslərinə cəlb olunmasına gəlincə, həm müsbət, həm də potensial mübahisəli aspektlər mövcuddur. Bir tərəfdən, ötən müstəqillik illəri Qazaxıstana öz dəyər və prioritetlər sistemini formalaşdırmağa imkan verib ki, bu da təbii olaraq onun xarici siyasət istiqamətlərini müəyyən edir. Bu baxımdan gənclərin türk dünyası daxilində inteqrasiya təşəbbüslərini qavrayışı tarixi yaddaşa və ya geosiyasi ideyalara əsaslanan gözləntilərdən fərqli ola bilər. Açıq dünyada tərbiyə olunan gənc nəslin maliyyə baxımından praktiki olaraq yönləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Onlar hər zaman öz ölkələrinin “əsarətinə” və ya “müstəmləkələşdirilməsi” ilə bağlı narahatlıqları büruzə verir, bir daha kimsənin təsiri altında yaşamağı qəbul etməyəcəklərini öz fəaliyyətləri ilə göstərirlər.
Qazaxıstanda rus dili Konstitusiyaya görə rəsmi statusa malikdir, dövlət dili səviyyəsində istifadə olunur və qorunmağa ehtiyac yoxdur. Lakin getdikcə öz mövqeyini itirir. Bir tərəfdən, doğum səviyyəsinə görə yerli əhali artır, ölkənin rusdilli vətəndaşları respublikanı tərk edirlər. Və bunda dil-mədəni fərqlər, siyasi faktorlar da müəyyən rol oynayır. Buna görə də, digər tərəfdən, Rossotrudniçestvo-nun postsovet respublikalarında, o cümlədən Qazaxıstanda uğursuzluğu qeyd edilir. İkitərəfli Rusiya-Qazaxıstan münasibətlərində iş iqtisadi nailiyyətlərə və formal göstəricilərə qədər azaldılıb ki, bu da insanların, xüsusən də gənc nəslin “ağlı və ruhu” ilə işləməyin əhəmiyyətini artırıb.

Eyni zamanda, Türkiyənin və digər Türkdilli ölkələrin mədəni-maarifləndirmə sahəsində daha incə və effektiv iş apardığını qeyd etmək yerinə düşər. Türk dəyərlərinin, dilinin və mədəniyyətinin fəal şəkildə təbliği, eləcə də Mərkəzi Asiya ölkələrindən olan gənclər üçün təhsil imkanlarının yaradılması bizə türk dünyasının müsbət imicini formalaşdırmağa və onun regionda mövqeyini gücləndirməyə imkan verir. Bu baxımdan, postsovet respublikalarında “rus dünyası”nın təbliği ilə bağlı yanaşmaları yenidən nəzərdən keçirmək lazımdır. Bəzi rusdilli ekspertlər düşünürlər ki, cəmiyyətdəki dəyişmiş geosiyasi reallıqları və əhval-ruhiyyəni nəzərə almaq, eyni zamanda düz və qarşıdurma xarakterli bəyanatlardan qaçmaq vacibdir. Bunun əvəzinə hörmət, bərabərlik və milli maraqların nəzərə alınması prinsipləri əsasında qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın inkişafına diqqət yetirmək lazımdır.

Etiraf etmək lazımdır ki, türk inteqrasiyası mövzusu bu gün Mərkəzi Asiya ölkələrində "Rus dünyası" mövzusundan daha müsbət qəbul edilir. Bu, həm mədəni, həm dil yaxınlığı kimi obyektiv amillərin, həm də Rusiya siyasətindəki yanlış hesablamaların nəticəsidir. Rusiyalı ekspertlərin fikrinə görə, Türk dünyası mövzusunun "yayılması" Rusiya üçün zərərsiz deyil. Buna görə də bu, Rusiya tərəfdən Mərkəzi Asiya ölkələri ilə etimadın və əməkdaşlığın gücləndirilməsinə, eləcə də regionda öz maraqlarının təşviqinə yönəlmiş daha fəal və balanslaşdırılmış mövqe tələb edir.

Qırğızıstanı misal gətirənlər bunu belə əsaslandırırlar ki, guya bu ölkə digər geosiyasi oyunçuların əlində alətə çevrilib, Britaniya proqramına və Britaniya dərsliklərinə görə, “Qərb Mərkəzi Asiya ölkələrində də Böyük Britaniyanın “proxy”sidir. Onlar yanlış olaraq düşünürlər ki, “TDT Avropa Birliyinin prototipidir, onun vasitəsilə Avropa dövlətləri müstəqilliklərini itirdikləri kimi, region ölkələri də müstəqilliklərini itirəcəklər. Bu gün dövlət başçılarını Brüsseldən təyin etdiyi kimi, Mərkəzi Asiya respublikalarını da siyasətçilərin deyil, Londondan təyin olunacaq məmurların idarə edəcəyi saat uzaqda deyil. Sonuncunun bariz nümunəsi Moldova və Rumıniyadır. Eyni şey Mərkəzi Asiyanı da gözləyir. Bunun fərqli olacağını düşünmək sadəlövhlükdür.

V.VƏLİYEV