Türkiyə üçün çətin vəziyyət: 35 min əsgər göndərilib İsrail əngəlləyə bilər

“Şimali Kipr Türk Respublikasının (ŞKTR) dövlətçilik iddiası tamamilə Türkiyənin himayəsinə əsaslanır. Təxminən 35 min türk əsgəri orada yerləşdirilib. Yəni  diplomatik baxımdan tanınmayan ölkə Ankaradan dəstəklənir”.

Bu sözləri Globalinfo.az-a politoloq Rüstəm Tağızadə deyib.

O, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın son bəyanatlarında səsləndirdiyi fikirlərə diqqət çəkib:

“Ərdoğan çıxışlarında Ankaranın öhdəliyini vurğulayır. Ümumiyyətlə, Şimali Kiprin müstəqilliyi yeni bir millətin meydana çıxması deyil, bu, onun Türkiyənin güc proyeksiyasından ayrılmaz olduğuna dair bir baxışıdır”.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) himayəsi altında göstərilən səylər, o cümlədən, Kiprin türk liderləri tərəfindən rədd edilən Cenevrə danışıqları, Yunan Kipri və Avropa İttifaqı (Aİ) tərəfindən bəyənilən federasiya ideyası və ŞKTR-nın iki dövlətli nəticə variantları arasında seçim üzərində qurulub.

Müstəqil Şimali Kiprin Türkiyənin nəzarətdən imtina istəyi, həmçinin Yunan Kipri ilə Aİ-nin razılığı olmadan BMT və ittifaqa üzvlük yolu etibarlı deyil. Praktiki baxımdan, ŞKTR-nin “müstəqilliyi” məsələsi sadəcə Ankara tərəfindən dəstəklənir, beynəlxalq səviyyədə isə “qanuni uydurma” kimi görülür. Şimali Kiprin həqiqi suverenliyə doğru hər hansı bir addımı Türkiyənin öz strateji hesabında dramatik dəyişiklik tələb edir. Buraya Yunan Kipri də daxildir.

Paralel olaraq Cənubi Kipr Respublikası İsraillə təhlükəsizlik əlaqələrini dərinləşdirib, radar qurğularına, birgə təlimlərə ev sahibliyi edir. Məlumata görə, adanın yunanlarda olan hissəsi İsrailin hava və dəniz əməliyyatları üçün logistika mərkəzi rolunu oynayır. Cənubi Kiprin bu “militarizasiyası” Ankaranın nöqteyi-nəzərindən bir sıra problemlər yaradır”.

Rüstəm Tağızadə

Politoloq əlavə edib ki, Türkiyənin Şərqi Aralıq dənizində hərəkət edən enerji və ticarət gəmiləri Kipr limanlarının əhatə dairəsindən keçir:

“İsrailin orada müşahidə radarları və raket batareyaları var. Nəticədə Türkiyə dəniz qüvvələrinin hərəkətlərini izləyə və potensial olaraq əngəlləyə bilər. Ankaranın özünün strateji “hinterlandı” hesab etdiyi sularda hərəkət azadlığına xələl gəlməsi ehtimalı var.

İsrail-Kipr hərbi əməkdaşlığı, cənub hökumətinin federal birləşmə təkliflərinə müqavimət göstərməyə olan inamını gücləndirir. Yunan Kipri İsraillə, hətta ABŞ-la təhlükəsizlik göyərtəsini birləşdirməklə, danışıqlardakı mövqeyini sərtləşdirə bilər. Beləliklə, ŞKTR-na daha geniş muxtariyyət verə biləcək hər hansı bir nizamlanma ehtimalı daha da azalacaq. Həmçinin, Böyük Britaniyanın Cənubi  Kiprə olan dəstəyini də unutmamaq lazımdır. İsrail üçün Cənubi Kipr çox önəmlidir. Çünki Livandakı “Hizbullah” qruplaşmasına nəzarət etmək Təl-Əvivə geosiyasi cəhətdən fayda verir.

Kipr-İsrail əlaqələri, Türkiyənin dəniz ambisiyalarını və karbohidrogen kəşfiyyatlarını məhdudlaşdırmağa çalışan Yunanıstan və Misir də daxil olmaqla, Şərqi Aralıq dənizi təhlükəsizlik arxitekturasının bir hissəsini təşkil edir. Ankara üçün bu, diplomatik mühasirəyə bərabərdir. İsrailin Kiprdəki mövcudluğu koalisiyanı möhkəmləndirir. Nəticədə Türkiyənin öz enerji hüquqlarını müdafiə etmək və ya Kipr türkləri üçün əlverişli şərtlərlə nizamlanmaya nail olmaq prosesində vasitəçi rolu oynamaq səyləri çətinləşir”.

Politoloqun sözlərinə görə, hazırkı rəqabət Şimali Kiprin müstəqilliyi məsləsini və Türkiyənin Şərqi Aralıq dənizindəki vəziyyətini tezliklə dəyişməyəcək:

“Şimali Kipr beynəlxalq aləmdə daha genişmiqyaslı tanınmaya nail olmadan türk ordusundan və subsidiyalarından asılı vəziyyətdə qalacaq. İsrailin cənubdakı dayağı Lefkoşa və Qüdsün qarşılıqlı fayda gördüyü, həmçinin Vaşinqtonun Kiprə regional strategiyasının dayağı kimi baxdığı müddətdə proses belə davam edəcək.

Türkiyə Şimali Kiprin müstəqil olmasına çalışır, lakin bu istiqamətdə aparılan müzakirələr davam edəcək. Müşahidə olunan yüksək “stavka”lı bu oyunda Kipr həm simvol, həm də şahmat parçası olaraq qalır. Onun bölünməsi, geosiyasətdə suverenliyin çox vaxt xarici güclərin hesablamalarının cəmindən daha az hüquqi fakt olduğunu xatırladır”.

Qeyd edək ki, Şimali Kipr Türk Respublikasının müstəqlliyi 1983-cü ildə elan edilib.

Turan Rzayev
Globalinfo.az