Uşaqların “ulduz xəstəliyi”: Bu müdaxilə bəzən psixoloji istismar həddinə qədər gedə bilir

Elə bir dövrdə yaşayırıq ki, məşhurluq arzusu böyüklərin deyil, balacaların çiyninə yüklənir. Valideynlər və böyüklər tərəfindən sosial şəbəkələrdə, efirlərdə önə çıxarılan uşaqlar sanki "məşhur uşaq" brendinə çevrilir. Bu uşaqların təbii inkişafı, oyun oynamaq haqqı, öz tempində böyümək azadlığı artıq kamera qarşısında qurulan “səhnələrə” qurban gedir.

Bəs körpə yaşlarından olan məşhurluq gələcəkdə uşaqlara necə təsir edir?

Şərəbanu Abbasova: Uşaqla bağlı verilən hər qərar, atılan hər addım onun gələcəyinə təsir edə bilər

Mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a açıqlama verən psixoloq Şərəbanu Abbasova bildirib ki, bu yaş dövrü uşaqlar üçün oyuncaqlarla oynamalı, azad şəkildə davranmalı, həyatın təbiiliyini yaşamalı dövrdür. Kamera arxasında vaxt keçirmək, böyüklərin dediyini etmək, süni pozalar vermək isə bu təbiiliyi bir növ pozur.

Onun sözlərinə görə, bəzən valideynlər “uşağım istedadlıdır”, “hamı bəyənir”, “bir xatirədir”, “nə ziyanı var ki?” deyə düşünür:

"Hər uşağın istedadı, parıltısı və potensialı var. Onu kamera qarşısına çıxarmaqla yox, onun rahat, xoşbəxt və təzyiqsiz bir mühitdə böyüməsini təmin etməklə bu istedadlar daha sağlam şəkildə üzə çıxa bilər. Uşaqlığın öz gözəlliyi, öz dadı var. Oynamaq, qaçmaq, səmimi gülmək, özünü istədiyi kimi ifadə etmək - bunlar heç bir fotosessiyada, heç bir televiziya çəkilişində əvəz edilə bilməz".

Psixoloq vurğulayır ki, bu həyat tərzi uşaqların rejiminə, psixoloji durumuna da təsir edir:

"Uşaq yuxudan vaxtsız oyadılır, uzun çəkilişlərdə yorulur, davranışlarını böyüklər yönləndirir. Bəzən səhv etsə, “kamera qarşısındasan, düz dur!” deyə təzyiq görür".

"Əgər uşağınızı efirə, reklama, ya da sosial şəbəkəyə çıxarmaq istəyirsinizsə, öncə bu sualları özünüzə verin: Bu, uşaq üçün zövqdürmü, yoxsa mənim istəyimdir?

Əgər bu suallara səmimi şəkildə “yox” deyə cavab verirsinizsə, demək uşağınızın maraqlarını qoruyursunuz. Amma cavabınızda tərəddüd varsa, bir az dayanın və düşünün. Körpə yaşdan efirə çıxmaq, model olmaq, sosial şəbəkələrdə tanınmaq bir uşaq üçün həm maraqlı təcrübə ola bilər, həm də onun təbii inkişafına mane ola biləcək bir yükə çevrilə bilər. Burada əsas məsuliyyət valideynlərə düşür. Uşaqla bağlı verilən hər qərar, atılan hər addım onun gələcəyinə təsir edə bilər",- deyə sonda Ş.Abbasova bildirib.

Yusif Nəbiyev: Uşağın ictimai sferada tez tanınması, fərdi zona və məxfiliyin itməsi deməkdir

Məsələ ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a danışam sosioloq Yusif Nəbiyev də vurğulayıb ki, bu sualın cavabı, təbii ki, "o uşaq çox istedadlıdır" romantikasından daha dərinə gedir:

"Çünki məsələ əslində uşağın istedadı yox, valideynin ambisiyası və kapitalist sistemin doymaq bilməyən iştahasıdır. Uşaq yaşda televiziyaya və ya reklama çıxmaq sadəcə bir təcrübə deyil, çox zaman şəxsiyyət formalaşmasına müdaxilədir. Və təəssüf ki, bu müdaxilə bəzən psixoloji istismar həddinə qədər gedə bilir".

"Sosiologiyada Ervinq Qoffmanın “dramaturji yanaşması” ilə təsvir etməyə çalışsaq, deyə bilərik ki, insanlar sosial həyatda müəyyən rolları ifa edirlər. Amma bu "keys"-də rolları 4-5 yaşında uşaq özü seçmir - onun yerinə "rejissorluq" edənlər valideynləri və media qurumlarıdır. Belə olan halda uşaq real şəxsiyyətini yox, cəmiyyətin və valideynin ondan gözlədiyi rol modelini mənimsəyir".

Sosioloq qeyd edib ki, uşağın ictimai sferada tez tanınması, fərdi zona və məxfiliyin itməsi deməkdir:

"İllərin təcrübəsi göstərir ki, çox erkən yaşlarda ən etibarən məşhurlaşan uşaqlar gələcəkdə özlərini tanınmış bir sima kimi yox, "tanınan obyekt" kimi hiss edə bilirlər. İctimai rəyə görə yaşamaq, sosial media "feedback"-inə bağlı böyümək isə özünü qiymətləndirmə qorxusu, stress və hətta kimlik böhranına belə səbəb ola bilir".

"Jean Baudrillard bu fenomeni "simulyakr" adlandırardı. Yəni uşaq öz həqiqi şəxsiyyətini yox, televiziyada və reklamlarda gördüyümüz versiyasını yaşamağa başlayır.

Unudulmamalıdır ki, uşaqlar üçün efir "sadəcə bir oyun" deyil. Uşaqlar reytinq üçün deyil, böyümək üçün yaşayırlar. Bu böyümə yolunda onlara qeyri-sağlam, qeyri-real hisslər, davranışlar təcrübə etdirmək qəti faydalı deyil",- deyə Yusif Nəbiyev bildirib.

Nuriyyə Musayeva