Vaşinqtonda qurulan sülh masası və bölgədə pozulan səssizlik

Hərbi ekspert: “İran və Rusiyanın regiona olan təhdid və təzyiqi Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bitməyəcək”

ABŞ Prezidenti Donald Tramp avqustun 8-də  Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə Ağ Evdə ayrılıqda görüşəcək. Bu barədə “Reuters”in əldə etdiyi planlaşdırma sənədində qeyd olunub. Görüşlər Bakı vaxtı ilə təxminən 22:30-da başlayacaq, 4:00-da isə üç liderin birgə bəyanatla çıxış etməsi gözlənilir.

Danışıqlar Brüssel və Moskva müzakirələrindən sonra Cənubi Qafqazda sülhə nail olmaq istiqamətində mühüm diplomatik addım kimi qiymətləndirilir.

Hərbi ekspert Səxavət Məmməd sülh prosesi fonunda bölgədəki proseslər, gərginlik və region dövlətlərinin prosesə reaksiyasına toxunub. Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycanla Ermənistan liderlərinin Əbu-Dabi görüşündən sonra Vaşinqton görüşünün baş tutacağı iddiaları ortaya atılandan dərhal sonra uzun zaman idi səssiz qalan Azərbaycan və Ermənistan müdafiə nazirlikləri səssizliklərini pozublar. Onun sözlərinə görə, tərəflər bir-birini atəşkəsin pozulmasında, yalan informasiya yaymaqda ittiham etdilər.

“Əlbəttə, bu, gözlənilən idi. Son zamanların ən çox müzakirə mövzusu Zəngəzur dəhlizidir. Hətta dəhlizi Tampın adı ilə də bağlayırlar. Ümumiyyətlə, Zəngəzur dəhlizinin mahiyyəti nədir? Zəngəzur dəhlizi Azərbaycanla Naxçıvanı bir-birinə bağladığı üçün əhəmiyyətlidir? Qətiyyən! Az qala bütün dünyanın baş sındırdığı yer Azərbaycanla Naxçıvanı bir-birinə quru əlaqəsi yaratması üçündür? Təbii ki, yox. Əgər bu belə olsa idi, dünya üçün ən əhəmiyyətsiz bir problem olardı”, - deyə S.Məmməd vurğulayıb.

Ekspertin sözlərinə görə, Azərbaycan onsuz da İran üzərindən Naxçıvanla quru əlaqəsi qurur: “Əsas məsələ Çindən İngiltərəyə qədər uzanacaq "Bir kəmər - bir yol" layihəsi və o layihənin bir neçə kilometrinə (Zəngəzur) hansı dövlətin nəzarəti ələ almasıdır. Sanki hansısa bir güc bütün diqqəti bir nöqtəyə - yolun Ermənistandan keçəcək hissəsinə cəmləyib. Böyük ölkələr, böyük şirkətlər, siyasətçilər, analitiklər ancaq bura fokuslanıb. Bu günə qədər yüzlərlə variant ortaya atılıb. Azərbaycanın hərbi güc tətbiq edərək o yolu açmasından tutmuş, ən sonuncu ABŞ şirkətinin icarəyə götürməsinə qədər variantlar mövcuddur. Son baş verən proseslər onu göstərir ki, Zəngəzur dəhlizinin Rusiyanın nəzarətinə verilmə ehtimalı çox aşağıdır. Sual yaranır: Rusiya dəhlizdən kənarlaşdırılacaqsa, dəhlizə müdaxilə etmək imkanı sıfıra enəcək? Başqa bir sual: Rusiya üçün "Bir kəmər - bir yol" layihəsinə müdaxilə imkanını düşünsək, Zəngəzur dəhlizi "A" variantıdır, yoxsa "B"? Düşünürəm ki, müdaxilə imkanlarını hesablasaq Zəngəzur dəhlizi "B" varantıdır. "A" varantı və hər kəsin diqqətdən kənarda saxladığı istiqamət Xəzər dənizidir. “Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında” Konvensiya Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Rusiya və İran tərəfindən imzalanıb. Ancaq İran Parlamenti hələ də Konvensiyanı ratifikasiya etməyib. Bu o deməkdir ki, Konvensiya qüvvəyə minməyib. “Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında” Konvensiyanın 22-ci maddəsin isə deyilir: "Bu Konvensiya ratifikasiya edilməlidir. Ratifikasiya fərmanları saxlanmaq üçün Depozitari funksiyalarını həyata keçirən Qazaxıstan Respublikasına verilir. Bu Konvensiya beşinci ratifikasiya fərmanının Depozitari tərəfindən alındığı tarixdən qüvvəyə minir””.

“Rusiyanın Xəzər dənizində son zamanlar aktivliyi artıb. Bundan əlavə Rusiya tərəfindən xüsusilə, ötən ilin sonundan başlayaraq Xəzərin təhlükəsizliyi, Xəzərdən təhdid yönündə çıxışlara rast gəlirik. Hətta ötən ilin dekabrında Rusiya Prezidenti Təhlükəsizlik Şurasının iclasında Xəzərin təhükəsizliyi məsələsi ön plana çıxardı. Rusiya üçün Xəzər dənizində "Bir kəmər - bir yol" layihəsinə mane olmaq imkanları daha çoxdur. Xəzər dənizindəki 5 ölkənin hərbi gücünə baxıqda bunun asanlıqla edə biləcəyini deyə bilərik”, - S.Məmməd əlavə edib.

Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın hərbi gücünü quru, hava, su olaraq katiqoriyalaşdırsaq, ən zəif yer kimi donanma olduğu ortaya çıxır: “Azərbaycan 44 günlük müharibədən sonra köhnəlmiş hərbi təyyarələrini Pakistandan JF-17-lər alaraq yenilədi. Azərbaycanın döyüş gəmilərinin müasirliyi barədə danışmaq yersidir. Ola bilsin kimsə deyəcək ki, gəmi var, onun üzərinə müasir raketlər quraşdırmaq olar. Bunu düşünməyin özü belə bu sahə barədə bəsit anlayışın olmamasından xəbər verəcək. Azərbaycan Pakistanla strateji müttəfiqdir. Bunu hərbi təyyarələr almaqla daha da möhkəmləndirib. Hazırda Pakistan Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı Azərbaycanda səfərdədir. Bu istiqamətdə də hansısa əməkdaşlığın baş verəcəyi gözlənəndir. Pakistanın hərbi gəmilərin inşasını həyata keçirir, ancaq tam şəkildə özü bunu etmir. Pakistan hərbi gəmilərin inşasını Çin və Türkiyə ilə birgə həyata keçirə bilir. Hərbi gəmilərin inşası çox bahalı və uzun vaxt tələb edən bir layihədir. Görünən odur ki, İran və Rusiyanın regiona olan təhdid və təzyiqi Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bitməyəcək. Yeri gəlmişkən Rusiyada Qazaxıstana qarşı ritorika kəskin dəyişib. Zəngəzur dəhlizi düyünü açılacağı təqdirdə Xəzər düyünü ortaya çıxa bilər. Bunun işartılarını artıq görmək mümkündür”, - deyə qeyd edib. .