Vaxtından əvvəl doğulan körpələri necə qorumalı? Həkimlə müsahibə

Noyabrın 17-si Beynəlxalq Vaxtından Əvvəl Doğulmuşlar Günüdür. Beynəlxalq gün 2009-cu ildə Yeni Doğulmuş Uşaqlara Nəzarət üzrə Avropa Fondunun təşəbbüsü ilə təsis edilib. Noyabrın 17-nin seçilməsi heç də təsadüfi deyil. Həmin gün yeni doğulmuş uşaqlara beynəlxalq qayğı fondunun banilərindən biri üçün xüsusi məna və əhəmiyyət daşıyır. 2006-cı ilin dekabrında vaxtından əvvəl doğulmuş üçəm körpələrin ölümündən sonra 2008-ci il noyabrın 17-də həmin ailədə sağlam qız doğulub.

Lent.az Səhiyyə Nazirliyi Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutunun həkim-neotaloqu Mehriban Səlimovanın mövzu ilə bağlı müsahibəsini təqdim edir. 

– Mehriban xanım, hansı körpələr vaxtından əvvəl doğulmuşlar hesab olunur?

– Hamiləliyin 37-ci həftəsindən əvvəl (tam 259 gündən əvvəl) doğulan uşaqlara prematur, yəni vaxtından əvvəl doğulmuş uşaq deyilir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, hər il təxminən 15 milyon körpə vaxtından əvvəl doğulur.

– Vaxtından əvvəl doğulan körpənin inkişafı vaxtında doğulan uşaqlardan fərqlidirmi?

– Erkən doğuş yalnız körpənin dünyaya gəlmə vaxtını dəyişmir, eyni zamanda onun sonrakı inkişafına da təsir göstərə bilər. Belə uşaqların fiziki, zehni və emosional inkişafı bəzən yaşıdlarından bir qədər fərqli ola bilər. Bunun əsas səbəbi onların bəzi orqan və sistemlərinin hələ tam formalaşmamasıdır. Lakin bu fərq çox vaxt müvəqqəti xarakter daşıyır və düzgün qayğı ilə aradan qalxır.

Vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrin normal inkişaf etməsi üçün onlara erkən dövrlərdən etibarən xüsusi diqqət və dəstək göstərilməsi çox vacibdir. Bu, həm fiziki, həm də zehni inkişafın düzgün istiqamətdə getməsi üçün əsas şərtdir. Məsələn, uşağın hərəkət bacarıqlarını dəstəkləmək üçün sadə gündəlik məşqlər, masaj və oynaq hərəkətləri faydalıdır. Bu tədbirlər körpənin əzələlərini gücləndirir, hərəkət koordinasiyasını və bədən tarazlığını yaxşılaşdırır. Eyni zamanda, uşağın danışıq və ünsiyyət bacarıqları da xüsusi diqqət tələb edir. Körpə ilə tez-tez danışmaq, ona səs tonlarını tanıtmaq, nağıllar oxumaq və sadə səslərlə oynamaq onun nitq inkişafına müsbət təsir göstərir.

Əgər danışıqda gecikmə müşahidə olunarsa, bu zaman mütəxəssis dəstəyi almaq vacibdir. Psixoloji və sosial inkişaf da bu uşaqlar üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Körpə ailənin qayğısını və sevgisini hiss etməli, özünü təhlükəsiz və rahat bir mühitdə görməlidir. Ana və atanın uşağa yaxın münasibəti, onunla emosional təmasda olması, səmimi ünsiyyət uşağın emosional sabitliyini möhkəmləndirir.
 

Qidalanma və vitaminlərlə bağlı düzgün yanaşma da inkişafın vacib hissəsidir. Uşağın çəki artımı, iştahı və ümumi vəziyyəti daim izlənməlidir. Lazım gələrsə, həkim tərəfindən əlavə dəstəklər təyin oluna bilər. Valideynlər bu prosesdə məlumatlı olmalı, uşağın hər inkişaf mərhələsini diqqətlə izləməlidirlər. Maarifləndirici məlumatlar, təlimlər və həkimlərlə sıx əlaqə valideynlərə bu dövrdə böyük kömək göstərir.

Vaxtında dəstək alan və düzgün istiqamətləndirilən uşaqların əksəriyyəti 2–3 yaşdan etibarən yaşıdlarına tam şəkildə çata bilirlər. Belə uşaqlar normal həyata asanlıqla uyğunlaşır, sağlam böyüyür və sosial mühitə problemsiz inteqrasiya olunur. Əsas məsələ onların inkişafına səbr, diqqət və sevgi ilə yanaşmaqdır.

– Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda hansı sağlamlıq riskləri daha çox olur?

– Vaxtından əvvəl dünyaya gələn körpələrdə bəzi sağlamlıq problemlərinə rast gəlmək ehtimalı olur. Bu uşaqlarda ilk növbədə nəfəs alma ilə bağlı çətinliklər müşahidə oluna bilər. Bunun səbəbi onların ağciyərlərinin hələ tam inkişaf etməməsi və nəfəs prosesini tənzimləyən mexanizmlərin tam formalaşmamasıdır. Bəzən belə körpələr doğuşdan sonra əlavə oksigen və ya xüsusi tənəffüs dəstəyi tələb edə bilirlər.

Qidalanma da bu uşaqlarda ən çox diqqət tələb edən məsələlərdən biridir. Erkən doğulan körpələrin əmmə və udma bacarığı tam formalaşmadığı üçün onlar bəzən qidanı qəbul etməkdə çətinlik çəkirlər. Bu, onların çəki artımını ləngidə və böyümə tempinə təsir göstərə bilər. Belə hallarda həkim nəzarəti altında xüsusi qidalanma rejimi tətbiq olunur. İmmunitet sisteminin zəif olması da vaxtından əvvəl doğulan uşaqlar üçün mühüm risk amilidir. Onların orqanizmi infeksiyalara qarşı kifayət qədər müdafiə qabiliyyətinə malik olmadığından, bu uşaqlarda tez-tez xəstəliklər baş verə bilər. Buna görə də onlar daha çox qorunmalı və təmiz, steril şəraitdə saxlanılmalıdır.

Bəzi hallarda bu uşaqlarda görmə ilə bağlı problemlər də meydana çıxa bilər. Bunun əsas səbəbi göz dibindəki damarların tam inkişaf etməməsidir. Görmə zəifliyi riskini azaltmaq üçün belə uşaqlar doğuşdan sonrakı ilk həftələrdə mütləq göz həkimi tərəfindən yoxlanılmalıdır. Sinir sistemi ilə bağlı pozğunluqlar da vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrdə daha çox rast gəlinə bilər. Bu, bəzən əqli inkişafın bir qədər ləng getməsi, hərəkətlərin koordinasiyasının zəif olması və ya digər nevroloji əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Belə hallarda uşağın hərəkət və nitq bacarıqlarının inkişafı üçün erkən reabilitasiya proqramları mühüm rol oynayır. Həmçinin, bu uşaqların bədən temperaturunu sabit saxlama qabiliyyəti zəif olur. Onlar tez üşüyür və bəzən istilik itkisindən qorunmaq üçün xüsusi istilik aparatlarının köməyinə ehtiyac duyurlar.

Məhz bu səbəblərə görə vaxtından əvvəl doğulan körpələr çox vaxt doğuşdan sonra xüsusi tibbi nəzarət altında saxlanılır. Onların bir müddət reanimasiya və intensiv müşahidə şəraitində qalması vacibdir. Evə buraxıldıqdan sonra isə bu uşaqlar mütəmadi olaraq pediatr, göz və sinir sistemi üzrə həkimlər tərəfindən izlənməli, inkişafları mərhələli şəkildə qiymətləndirilməlidir.

– Vaxtından əvvəl doğulan uşaq nə qədər müddətlə izlənməlidir?

– Vaxtından əvvəl doğulan uşaqların inkişafı adətən iki yaşına qədər mütəmadi olaraq həkim nəzarətində saxlanılmalıdır. Bu dövrdə uşağın çəkisi, boyu, hərəkət və danışıq bacarıqları izlənir, inkişafında hər hansı gecikmə və ya fərqlilik aşkar edilərsə, vaxtında tədbir görülür. Bəzi uşaqlarda bu nəzarət müddəti beş yaşa qədər uzana bilər, xüsusilə də çox erkən doğulan və ya az çəkili körpələrdə bu izləmə daha vacib sayılır.

Vaxtından əvvəl doğulan uşaqların qidalanması və inkişafının izlənməsi xüsusi diqqət tələb edir. Prematur körpələr üçün ana südü ən yaxşı qida hesab olunur, həm infeksiyalardan qoruyur, həm də inkişafı dəstəkləyir. Eyni zamanda, əlavə vitamin və mineral dəstəyi də lazım ola bilər. Məsələn, dəmir, D vitamini və bəzən kalsium-fosfor əlavələri uşağın sağlam inkişafı üçün vacibdir. Qidalanma zamanı əmmə, udma və qida qəbulunda çətinliklər yaranarsa, nutrisiyent və ya qidalanma üzrə mütəxəssisin müdaxiləsi faydalı olur. Vaxtından əvvəl doğulan uşaq əlavə qidaya keçərkən isə korreksiya olunmuş yaşı əsas götürülür; adətən bu yaş 6 aydır, amma bəzi hallarda 5–7 ay arasında da ola bilər və hər zaman pediatrın məsləhəti vacibdir.

– Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda görmə, eşitməvə yerimə nə vaxt yoxlanılmalıdır?

– Belə uşaqlarda görmə və eşitmə yoxlanışı da erkən dövrlərdə aparılmalıdır. Görmə müayinəsi doğuşdan sonra təxminən 4–6 həftə ərzində həyata keçirilməli, bu zaman göz dibində hər hansı problem olub-olmaması qiymətləndirilməlidir. Eşitmə müayinəsi isə adətən ilk bir ay ərzində aparılır.

Bu sadə testlər uşağın gələcəkdə danışıq və öyrənmə bacarıqlarının normal inkişafı üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Vaxtında aparılan izləmə və müayinələr sayəsində erkən doğulan uşaqların çoxu tam sağlam böyüyür və normal inkişaf edir.

Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlar da normal şəkildə yeriməyi, danışmağı və digər bacarıqları öyrənə bilirlər. Sadəcə bu proses bəzən yaşıdlarına nisbətən bir qədər gec baş verir. Əgər uşağın beynində ciddi zədələnmə və ya ağır sağlamlıq problemi yoxdursa, o, müəyyən vaxt keçdikdən sonra bu bacarıqları tam şəkildə qazanır.

– Vaxtından əvvəl doğulan uşağın peyvəndləri nə zaman aparılır?

– Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlar da peyvəndlərini ümumi qaydalara əsasən almalıdırlar. Peyvəndlər uşağın xronoloji yaşına, yəni faktiki doğum tarixindən keçən vaxta görə tətbiq olunur. Başqa sözlə, bu uşaqlar da vaxtında doğulan körpələr üçün nəzərdə tutulan peyvənd cədvəli ilə eyni ardıcıllıqla peyvənd olunurlar. Yalnız körpənin sağlamlıq vəziyyəti və çəkisinə görə bəzi peyvəndlərin vaxtı həkim tərəfindən bir qədər dəyişdirilə bilər. Əsas məqsəd uşağın immunitetini gücləndirmək və onu yoluxucu xəstəliklərdən qorumaqdır. Hər bir peyvənd barədə qərar uşağın inkişaf vəziyyəti nəzərə alınmaqla pediatr tərəfindən verilməlidir.

Nəticə olaraq onu qeyd etmək istərdim ki, vaxtından əvvəl doğulmuş uşaqların sağlam və uğurlu inkişafı üçün mütəmadi tibbi izləmə, vaxtında müdaxilə və ailə dəstəyi böyük əhəmiyyət daşıyır. Erkən mərhələdə düzgün yanaşma sayəsində bu uşaqların qarşılaşa biləcəyi tibbi çətinliklər effektiv şəkildə idarə edilə bilər. Çox vaxt bu körpələr azacıq əlavə diqqət və xüsusi qayğı ilə həm fiziki, həm də zehni inkişaf baxımından tamamilə normal yaşamaq bacarığı qazana bilirlər.

Valideynlərin düzgün dəstəyi və sevgi dolu mühit, həmçinin neonatal və pediatrik baxım, onların gələcək həyat keyfiyyətinə mühüm təsir göstərir. Vaxtından əvvəl doğulan körpələrin inkişafı yalnız tibbi göstəricilərlə deyil, həm də ailənin psixoloji və emosional dəstəyi ilə birgə izlənildikdə daha uğurlu olur.