Icma.az
close
up
RU
Yeni dünya düzəni üçün türk modeli

Yeni dünya düzəni üçün türk modeli

Icma.az, Bizimyol portalına istinadən məlumat verir.

Türkiyə Cümhuriyyəti Prezident Administrasiyasının Kommunikasiya İdarəsinin və “Stratcom Public Forum”un təşkil etdiyi "Daha ədalətli bir dünya mümkündür" mövzusunda tədbirə mən də getmişdim. Dəvət üçün təşkilatçılara təşəkkür edirəm.

Doğrusu, tədbirdə fikirlərimizi bildirmək imkanımız olmadığından, öz mülahizə və təkliflərimi ayrıca yazıda ifadə edəcəm.

Adil dünya axtarışı təbiidir və indiki proseslərin məntiqindən doğur.

Bəs nədir bu axtardığımız adil dünya?

Qısaca desək, bu deməkdir: hər kəsin haqqını özünə verəcəksən və öz haqqını da kimsəyə yedirtməyəcəksən. Başqa sözlə, həm özünə qarşı, həm özgəyə qarşı ədalətli olacaqsan.

Əlbəttə, ətalətin hökm sürdüyü bir sistemdə ədalət axtarmaq doğru deyil. Dünya quruluşları, ilk növbədə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı ətalət içindədir. Gerilikçi bir yanaşma ilə irəliyə getmək mümkün deyil. Biz Azərbaycanın öz acı təcrübəsində də bunu gördük: Ermənistanın işğalına son qoyulması üçün BMT Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü ildə dörd qətnamə qəbul etmişdi. Ancaq bu qurum 27 il ərzində özünün qəbul etdiyi qətnamələri icra etdirə bilmədi. Azərbaycan özü öz Konstitusiyasının tələblərini və bu dörd qətnaməni öz əsgəri gücü və diplomatik imkanları ilə, eləcə də, Türkiyənin misilsiz və danılmaz siyasi-mənəvi dəstəyi ilə özü həyata keçirdi; torpaqlarını işğaldan azad etdi. Əgər BMT-yə qalsaydı, bu problem hələ ən azı 27 il də kağız üzərində qalacaqdı. Yaxın Şərqdəki münaqişəyə dair 1967-ci ildən bəri qəbul olunan saysız-hesabsız qətnamələr havada qaldığı kimi, bu sənədlər də formal xarakter daşıyardı. Ancaq Azərbaycan bu problemi özü həll etdi.

Azərbaycan öz nümunəsində əslində ədalətin nə olduğunu, niyə vacib olduğunu və necə əldə oluna biləcəyini hamıya göstərdi. Bu prosesin ən önəmli və ən uğurlu nəticələrindən biri Azərbaycanla Türkiyə arasında birliyin, qardaşlığın və tərəfdaşlığın daha da möhkəmlənməsidir.

Qardaş olmaq hələ hər şey deyil. Qardaşlar arasında da savaş çıxır və bəzən ən azı tərəflərdən biri məğlub olur. Əslində qardaş qırğınının qalibi yoxdur. Azərbaycan-Türkiyə- Türküstan (Mərkəzi Asiya) birliyi məhz Azərbaycanın haqlı və tutarlı qələbəsindən inanılmaz güc aldı. Yeni, daha adil dünya modeli türk coğrafiyasında sınaqdan keçirilir.

Amma Dünyaya baxsaq, sanki hamı ədalət yaratmaq deyil, ədavət yaratmaq üçün çalışır. Haqsızlar haqlı çıxarılır, ədalətsizliklər ədalət kimi qələmə verilir. Belə bir dünya yaşamaq üçüm təhlükəsiz bir yer deyil.

Adil bir dünya quruculuğuna təşəbbüsü Türkiyənin göstərməsi, eləcə də, Azərbaycanın bunu dəstəkləməsi tamamilə təbiidir. Hər ölkənin belə bir mənəvi haqqı yoxdur. Azərbaycanın və Türkiyənin isə haqqı var. Həm özləri ədalətsizlikdən zərərçəkən olduqları üçün, həm də özləri olduqları yerə və əlləri çatan hər yerə ədalət gətirdikləri üçün.

Hələ 16-cı əsrdə Almaniyada Reformasiya hərəkatının lideri Martin Lüter Qanuni Sultan Süleymanın yürüşləri haqqında bunları demişdi: "Türkləri Avropaya buraxın. Onlar ədalət gətirir".

Müasir zamana da baxsaq, artıq onillərdir, Türkiyəni Avropa İttifaqına buraxmırlar. Niyə? Çünki ədalət gətirir. Ədalət isə Qərbin sisteminə uyğun deyil; orada əsas olan maraqlardır. Bunu məşhur "dəmir ledi" Marqaret Tetçer çox qısa və dəqiq ifadə etmişdi: "İngiltərənin dostları və düşmənləri yoxdur, maraqları var". Ancaq Azərbaycan və Türkiyə kimi ölkələr öz nümunələrində göstəriblər ki, maraqlardan öndə dəyərlər var.

Müsəlman ölkələrinə dünyada, xüsusilə, Qərbdə münasibət çox hallarda yanlış klişelərə söykənir. Müsəlman ölkələrinə hətta aşağılayıcı münasibətlər var. Ancaq cəmiyyətləri müsəlmanlar olan Azərbaycanla Türkiyənin türk qardaşlığına da baxın, ikisi də pravoslav müsəlman olan Rusiya ilə Ukraynanın slavyan qardaşlığına da baxın. Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri dünya üçün əslində hazır və mükəmməl model kimi götürülə bilər. Bu, hazır formuldur. Azərbaycanla Türkiyə necə tək millətin iki dövlətidirsə, dünya da olsun, tək millətin iki yüz ölkəsi. Hərənin öz maraqları yenə olacaq, ancaq hamı eyni beynəlxalq birgəyaşayış prinsiplərinə və qaydalarına əməl edərsə, o zaman maraqları da uzlaşdırmaq asan olar.

Türkiyə prezidenti cənab Tayyib Ərdoğan heç də təsadüfən demir ki, dünya beşdən böyükdür. Dünyada 5 min millət, xalq, etnik qrup var. Bu beş min toplumun taleyini beş dövlət həll edə bilməz. Düzgün, yəni ədalətlə həll edə bilməz (ki, həll edə də bilmir).

Bəli, BMT Təhlükəsiz Şurasının beş daimi üzvü var. Bunlardan üçü - ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya özlərini klassik demokratiya quruluşları, Rusiyanı avtoritar, Çini totalitar rejimlər adlandırırlar. Doğrudan da, elədirsə,

demokratiyanın prinsipi onlara yaxşı məlumdur: "çoxluğun səlahiyyəti, azlığın hüququ".

Həmin o demokratiyalarda - ABŞ-da, Böyük Britaniyada, Fransada qərarlar necə qəbul olunur? Səs çoxluğu ilə, eləmi? Bəli. Çoxluğun iradəsi hakim olur. Onda niyə həmin BMT-də azlığın iradəsi hakimdir? Vaxtilə Jvanetski bu duruma ironiya ilə: "Əzici azlıq" demişdi.

BMT-də məhz "əzici azlıq" hpkmramdır. Bu təşkilatın mənzil-qərargahı da ABŞ-da - Nyu York şəhərindədir. Demokratik ölkədı yerləşən bu təşkilatda demokratiyanın prinsipləri niyə indiyə qədər bərqərar deyil?!

Sual ritorikdir, cavabı özündədir.

Deməli, dünya beş dövlət arasında heç də həmişə mümkün olmayan konsensus mexanizminin girovluğundadır. Dünyanın taleyini beş dövlət həll edir (ya da, göründüyü kimi, həll edə bilmir). TŞ üzvü olan həmin bu beş dövlət hansı məsələlərdə konsensusa, yəni ortaq məxrəcə gələ bilirsə, problem yoxdur. Harda ortaq dil, orta yol tapa bilmir, orda mütləq münaqişə olur, müharibə olur.

Başqa sözlə, BMT Təhlükəsizlik Şurası qlobal təhlükəsizliyi təmin etməli olduğu halda, bunu etmir, əksinə özü qlobal təhlükəsizliyi təhdid edir. Təhlükəsizlik Şurası özü təhlükəli bir şuraya çevrilib. Nəinki münaqişələri aradan qaldırır, əksinə özü başqa dövlətlərin arasına münaqişə salır. Bu beş dövlət başqa ölkələrin ərazisini müharibə meydanına, əhalisini qurbana çevirib, başqa dövlətlərin ordusunu öz maraqları üçün bir-birinə qırdırırlar. Türkiyə prezidenti də məhz bu sistemi -bu yanaşnanı dəyişməyə çağırır. "Dünyanın taleyi beş dövlətin dodaqlarının arasından çıxan hökmə bağlı olmamalıdır" deyir.

Hazırkı dünya sistemi , bəli, ədalətli deyil, ətalətlidir. Buna görə nəinki dünyanı qoruyur, idarə edir, əksinə heç özü özünü qoruya və idarə edə bilmir. Ona görə də "daha ədalətli dünya!" çağırışı, ümumiyyətlə, daha ədalətli dünyanın qurulması bu cür qaçılmaz zərurətə çevrilib. Maraqlı və təbiidir ki, türk dövlətləri, xüsusilə, Türkiyə və Azərbaycan bu tarixi prosesin təşəbbüsçüsü və öncülü rolunu üzərinə götürüb. Çox xeyirli və daha da uğurlu olsun!

Bahəddin Həzi

Bahəddin Həzi,

Bizimyol.info

Hadisənin gedişatını izləmək üçün Icma.az saytında ən son yeniliklərə baxın.
seeBaxış sayı:60
embedMənbə:https://www.bizimyol.info
archiveBu xəbər 04 Mart 2025 18:17 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

Avropa ölkələrinin yeraltı anbarlarında qazın həcmi 71 mlrd. kubmetri ötüb

22 İyul 2025 14:02see202

Bu saatlarda gəzinti xərçəng riskini azaldır

23 İyul 2025 01:01see152

Zəngəzur dəhlizi: İrəvan fürsəti niyə əldən verir?

23 İyul 2025 10:01see140

Qızmar Günəş altında: İşçilərdən şikayət var?

22 İyul 2025 20:37see137

İşə getməyə həvəsi olmayanları müalicə edəcəklər

22 İyul 2025 19:29see136

ABŞ nin də iştirakı ilə Bakıda iki ölkə arasında danışıqlar aparılacaq

23 İyul 2025 10:50see134

Şörzingerin Azərbaycanca öyrəndiyi söz…

24 İyul 2025 01:29see134

AMB uçot dərəcəsini azaldıb

23 İyul 2025 10:14see134

Günün qoroskopu: ruhunuz narahat ola bilər

23 İyul 2025 00:02see133

Rusiyalı məşhur reper psixiatriya xəstəxanasına yerləşdirildi

22 İyul 2025 16:09see132

Bu kuba baş məsqçi təyin olundu

23 İyul 2025 16:25see132

reklamlarla satdıqları ehtiyat hissələrinin saxtalığını ört basdır edir EKSPERT VİDEO

22 İyul 2025 19:00see130

Şəmkirdə 15 yaşlı qızın ehtiyatsızlığı faciə ilə nəticələndi

24 İyul 2025 01:38see128

General Motors un mənfəəti Trampın tariflərinə görə üç ayda 1 milyard dollardan çox azalıb

23 İyul 2025 03:40see127

İllər əvvəl Vağzalı ilə gəlin köçən azərbaycanlı məşhurlar FOTO

23 İyul 2025 00:16see126

Kürdəmirdə 8 nəfər qidadan zəhərlənib

23 İyul 2025 03:45see126

Şimali Makedoniyada meşə yanğınları baş verib

22 İyul 2025 20:27see123

Qurban Qurbanov: Qələbəni unudub cavab oyununa ciddi hazırlaşacağıq

24 İyul 2025 01:30see121

Xankəndi şəhərində “Sarı gəlin” abidəsi belə ola bilər

23 İyul 2025 17:48see121

ABŞ da qırmızı ət qiymətləri rekord həddə çatdı

23 İyul 2025 20:13see115
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri