Yeni elmi töhfə: Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi ilə bağlı dərs vəsaiti işıq üzü gördü

Ölçülü, düzgün biçilmiş, dəqiq, faktlara əsalanmış təhlili bir alim kimi onun ən vacib xüsusiyyətidir.

Müasir Azərbaycan ədəbiyyatının dəyərli araşdırmaçılarından biri Sumqayıt Dövlət Universiteti Filologiya fakültəsi, Dil və Ədəbiyyat kafedrasının dosenti Törə Məmmədovanın yaradıcılığı çoxşaxəli və məzmunu ilə seçilir. Onun İlyas Əfəndiyevin nəsrindəki psixologizmlə bağlı apardığı tədqiqat həm müxtəlif məqalələrdə, həm də monoqrafiyada geniş şəkildə öz əksini tapıb. Azərbaycan nəsrinin bu günü, romanlarının üslub və forma xüsusiyyətləri, məzmun baxımından əhatə etdiyi areal, romanlarımızın xarici ölkə yazarlarının əsərələri ilə tipoloji müqayisələrin əks olunduğu məqalələr həm ölkə daxili, eləcə də, yüksək  beynəlxalq indeksli jurnallarda çap olunub və özünə oxucu kütləsi toplayıb.

Törə Məmmədovanın elm və təhsilə bağışladığı yeni töhfə “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” adlı dərs vəsaiti ilə bağlıdır. Minlərlə tələbənin yararlana biləcəyi, böyük oxucu kütləsinin marağına səbəb olacaq bu dərs vəsaiti öz elmi məziyyətləri ilə fərqlənir.

Bu, böyük həqiqətdir ki, qədim mədəniyyətə malik Azərbaycan ərazisi tarix boyunca müxtəlif proseslər və hadisələrin qaynar nöqtəsi kimi seçilib. Müxtəlif keşməkeşlər burulğanında daim öz müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq istəyi və apardığı mübarizə yurdumuzu hər mənada və bütün formalarda ayıq sayıq olmağa, ayaqda durmağa sövq edib. Ölkəmizin hüdudlarının qorunması təkcə sərhədlərdə keşik çəkməklə deyil, onun mədəni nemətlərinə sahib çıxmaq, öyrənmək və yüksək şəkildə  təbliğ olunmaqla da  özünü göstərir. Bu mənada böyük zəhmət hesabına ərsəyə gələn bu dərs vəsaitinin dəyəri kitabın həcmindən qat-qat böyükdür.

Dərs vəsaiti XIX-XX əsrləri əhatə edir. Müəllif kitabda XIX əsrin ictimai-siyasi hadisələri sadəcə nəql etmir, həmçinin əhatəli şərh edir, sosial-psixoloji səbəblərini araşdırır, maarifçilik toxumlarının ilkin cücərtilərinin bəhrəsindən danışır. Diqqəti cəlb edən əsas xüsusiyyətlərdən biri odur ki, XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatını Türk- İslam mədəniyyəti başlığı altında təqdim etməklə bərabər, təriqət ədəbiyyatından söz açır, xüsusilə, yaradıcılığı bu dövr üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən Mir Həmzə Seyid Nigari haqqında ətraflı məlumat verir.

Dərs vəsaitinin digər özəl cəhətlərindən biri də odur ki, bir çox məqamlarda kitab sadəcə vəsait rolunu yerinə yetirmir, bu hüdudları aşaraq, tədqiqatçılar üçün lazımi mənbə rolunu oynayır, həmçinin, yeni elmi araşdırmalar üçün əhatəli ideya verə bilir.

Müəllif yeri gəldikcə Azərbaycan ədəbiyyatında müxtəlif ədəbi cərəyanları inkişaf trayektoriyasına nəzər salır, onun əsas cəhətlərini təhlil edir və görkəmli nümayəndələrinin yaradıcılığındakı izləri axtarır və təhlillər aparır. Bu zaman XIX əsrin ortalarından XX əsrin əvvəllərinə qədər mövcud olan ədəbi məktəbləri də unutmur, araşdırmaya cəlb edir.

Eləcə də, müasir dövr Azərbaycan ədəbiyyat haqqında söz açarkən T.İ.Məmmədova modernizm barədə məlumat verir və onun nümayəndələrini analiz edir.

Oxucuların öhdəsinə verilən dərs vəsaitinin elmi məziyyətləri və faydası haqqında nə qədər danışılsa, azdır. Əminliklə, bu vəsaiti əldə edən və oxuyan hər kəsin alacağı böyük zövqün zəmanətini bəri başdan verməklə kitaba uzun və mənalı oxunaqlı ömür, müəllifinə isə iti qələm, aydın zəka arzulayıram.

Sevinc Həmzəyeva,

Sumqayıt Dövlət Universitetinin dosenti