Zahid Məmmədov: “Elmi tədqiqatlar ölkənin inkişafına xidmət etməlidir”

Martın 27-si Azərbaycanda Elm Günüdür. Prezident İlham Əliyevin 2018-ci il 9 aprel tarixli Sərəncamına əsasən Azərbaycanda Elm Gününün təsis edilməsi bu sahəyə dövlət səviyyəsində qayğı göstərilməsinin bariz nümunələrindən biridir. 

Ölkəmizdə Elm Günü, eyni zamanda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının yaradıldığı günə təsadüf edir.

1945-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyası təsis olunduqdan sonra respublikada elmin mükəmməl təşkilati strukturu formalaşıb, elmi araşdırmaların həyata keçirilməsi sistemli xarakter alıb.

Elm günü ilə bağlı iqtisad elmləri doktoru, professor Zahid Məmmədov “Cebheinfo.az”-a açıqlamasında bildirib ki, cəmiyyət inkişaf etdikcə elmi-tədqiqat işləri də genişlənir:

“Elm sahəsində hazırkı vəziyyəti qiymətləndirmək üçün geniş müzakirələr aparılmalıdır. Ümumilikdə, bu gün dünyada elmə münasibət köklü şəkildə dəyişib. Əvvəllər elmin inkişafı strateji prioritet kimi dövlətin diqqət mərkəzində idi.

İndi isə elmin inkişafında yalnız dövlət deyil, özəl sektor da maraqlı olmalıdır. Məsələn, bu gün ABŞ-də elmi tədqiqatların 80 %-i şirkətlər tərəfindən həyata keçirilir. Bununla yanaşı, elmi fəaliyyətlər üçün müxtəlif qrantlar və maliyyə dəstəyi proqramları mövcuddur. Məhz Çin Xalq Respublikası bu sahəyə fəal sərmayə yatırır.

Cəmiyyətdə mövcud problemlərin həllini məhz elmi tədqiqatlar təmin edir. Belə ki, sənayenin və texnologiyanın inkişafına kim qiymət verməlidir? Əlbəttə ki, elm qiymət verməlidir. Buna görə elmə ayrılan vəsait birbaşa inkişafı sürətləndirir.

Əvvəllər ən yaxşı avtomobil Sovet avtomobilləri hesab edilirdi. Lakin bu gün onların yerini daha müasir modellər tutub. Hər dövrün tələblərinə uyğun olaraq yeniliklərə ehtiyac yaranır.  Cəmiyyət inkişaf etdikcə elmi-tədqiqat işləri də genişlənir. Bir müddət öncə aparılan elmi tədqiqatlar bu gün cəmiyyətdə bir dəyişiklik yaradıb. Dönəmin şərtlərinə uyğun olaraq hər şey dəyişir”.

O qeyd edib ki, təhsilin, elmin dəyəri artırılmalı, eləcə də dünyanın ən yüksək reytinqli universitetlərində təhsil alan şəxslər layiqincə qiymətləndirilməlidir:

“Elm sahəsində gənclərin rolu ilə bağlı müxtəlif tədbirlər həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi hər il konfranslar təşkil edir və burada gənc tədqiqatçılarla bağlı statistik məlumatlar paylaşılır.

Lakin elmi dərəcələr üzrə müdafiə edənlərin sayı kifayət qədər deyil. Bu özü bizi maraqlandırmalıdır ki, niyə bu say azdır? Gənclərin elmə cəlb olunması ilə bağlı hansı addımlar atılmalıdır? Təcrübə göstərir ki, gənclərə şərait yaradılır.

Məsələn, gənc universitetlərə işə dəvət edilir, amma daha sonra ondan yüksək maaş təklif olunanda iş yerini dəyişir. Belə k, bakalavr təhsili olan bank və ya özəl sektorda çalışan şəxs elmi dərəcəsi olan bir professorla müqayisədə daha çox maaş alır. Necə olar bilər ki, bankda işləyən bakalavr təhsili olan şəxsin maaşı dokturantura təhsilli, elmi dərəcəsi olan şəxsdən daha çox olsun? Bu, düşündürücü bir məsələdir.Yəni öyrədən öyrədiləndən az maaş ala bilməz. Gömrükdə çalışanın maaşı elmi dərəcəyə malik bir olan professorun əməkhaqqısından yüksək olmamalıdır. Bu çox vacib məsələdir. Bunlar araşdırılmalı və həll yolları tapılmalıdır”.

Professor vurğulayıb ki, hər şey, bütün elmi tədqiqatlar ilk növbədə milli iqtisadiyyatın inkişafına xidmət etməlidir:

“Elm sahəsində beynəlxalq uğurlara gəlincə isə, biz elə durmadan beynəlxalq rəqabətliliyinin artırılmasından danışırıq. Çox gözəl. Amma öncə daxildə tanınmaq lazımdır. İlk növbədə ölkənin daxili ehtiyaclarını ödəmək olmalıdır, daha sonra beynəlxalq səviyyədə tanınmaq. Mən anlamıram bizim məqsədimiz Azərbaycanın inkişafıdır, yoxsa xaricin? 

Ümumi bir beynəlxalq yanaşma mövcuddur. Ola bilsin ki, bu, düşünülmüş bir strategiyadır ki, aparılan elmi tədqiqatlar məhz elə xaricə getsin.

Lakin ərzaq təhlükəsizliyi, aqrar təsərrüfatın inkişafı və ölkənin milli iqtisadiyyatına aid olan məsələlərin beynəlxalq ictimaiyyətin müzakirəsinə çıxarılmasının nə mənası var? Əvvəlcə özümüzü, daxili inkişafı təmin etməli, əldə olunan nəticələri patentləşdirməli və daha sonra dünyaya təqdim etməliyik ki, beynəlxalq bazar bizim məhsulu alsın.

Bəzən alimlər deyir ki, mənim xaricdə məqalələrinin çap olunub. Ancaq deyəndə ki, sənin məqalən Azərbaycanda tədqiq olunubmu? Onun ölkənin inkişafına töhfəsi varmı? Yox. Elm Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı naminə olmalıdır”.

O bildirib ki, gənc alimlərin inkişafı üçün dayanıqlı sistem qurulmalıdır: 

Gənclərin elmə marağını artırmaq üçün bir sıra layihələr həyata keçirilir. Belə ki, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində “Gənc professorlar” layihəsi, “Gənc alimlər şurası” kimi proqramlar fəaliyyət göstərir.

Gənc tədqiqatçılar xaricə göndərilir, onların inkişafı üçün müxtəlif imkanlar yaradılır. Lakin burada əsas problem gənc alimlərə qoyulan investisiyaların geri qaytarılmamasıdır.

Məsələn, dövlət və universitetlər gənc alimlərin xaricdə təhsil almasına dəstək verir, lakin müəyyən müddət sonra həmin gənclər daha yüksək maaşlı iş təklifləri alaraq ölkəni tərk edirlər.

Bu problemin qarşısını almaq üçün mexanizmlər yaradılmalıdır. Dövlət tərəfindən maliyyələşən gənc alimlər müəyyən müddət ölkəyə xidmət etməlidir. Necə ki, dövlət tərəfindən maliyyələşən, xaricə gedən gənclər 5 il Azərbaycana xidmət etməlidir, işləməlidir. Mən hətta deyərdim 5 il azdır. 5 il nədir ki? Hələ 5 ilə o öyrənəcək. Bu müddət kifayət qədər effektiv deyil və artırılmalıdır.

Universitet və dövlət sənin təhsil alıb, müasir texnologiyaları öyrənməyin, dil və kompüter biliklərini inkişaf etdirməyin üçün xaricə göndərir.

Bir gün deyirsən ki, məni bağışlayın artıq mən xaricə gedirəm. onu dayandırmaq olmur. Baxın, bu cür problemlər var. Bu problemin həlli ilə bağlı hüquqi mexanizm tapmalıyıq. Ona görə də qoyulan vəsaitin qaytarılması mexanizmi olmalıdır”.

Əfsanə Rəcəb
“Cebheinfo.az”