Zərifə xanım Əliyevanın tibb elminə həsr olunmuş ömrü ŞƏRH

Zərifə Əziz qızı Əliyeva 1923-cü il aprelin 28-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndində dünyaya gəlmişdir. Onun həyat yolu, Azərbaycan tibb elminin inkişafına müstəsna töhfələr vermiş, xüsusilə oftalmologiya sahəsindəki əvəzsiz işləri ilə yadda qalmışdır. Zərifə xanım, Azərbaycan tibb aləmində bir çox yeniliyə imza atmış və öz həyatını həm elmi, həm də praktiki fəaliyyətə həsr etmişdir. Zərifə Əliyeva, 1942-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutuna daxil olmuş və 1947-ci ildə bu ali təhsil ocağını böyük uğurla bitirmişdir. Onun tibb sahəsinə olan marağı və təhsili, həyatının ən önəmli mərhələlərindən biri olmuşdur. Məhz həmin dövrdə o, həkimlik fəaliyyətinə başlamış, ənənəvi tibbin yanında, daha müasir və elmi yanaşmalarla təkmilləşdirilmiş müalicə üsullarını tətbiq etməyə başlamışdır. Bu yanaşma, Zərifə xanımın gələcəkdə oftalmologiya sahəsindəki böyük kəşflərinə və nailiyyətlərinə zəmin yaratmışdır. Onun ən çox tanınan elmi işlərindən biri, traxoma xəstəliyinin müalicəsi ilə bağlıdır. 1940-cı illərin sonunda Azərbaycanda traxoma xəstəliyi geniş yayılmış və cəmiyyətin sağlamlığına ciddi təhdidlər yaratmışdı. Zərifə xanım bu məsələyə dərhal diqqət yetirərək, traxomanın müalicəsinə dair bir sıra araşdırmalar aparmış, bu xəstəliyin qarşısını almaq və müalicə etmək üçün yeni metodlar inkişaf etdirmişdir. Xüsusilə, sintomisin və digər antibiotiklərin tətbiqi ilə əlaqədar apardığı tədqiqatlar, traxomanın effektiv müalicəsi üçün inqilabi yeniliklər gətirmişdir. Bu işləri ilə Zərifə xanım, yalnız Azərbaycanda deyil, bütün Sovet İttifaqında tanınmış bir tibb mütəxəssisi olmuşdur. Zərifə Əliyevanın elmi fəaliyyətində yalnız bir praktik həkim və alim kimi deyil, həm də müəllim və tərbiyəçi kimi rolunu da vurğulamaq lazımdır. 1967-ci ildən başlayaraq, Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun göz xəstəlikləri kafedrasına dosent olaraq dəvət edilmiş və burada gənc həkimlər yetişdirmək üçün xüsusi kurslar keçmişdir. Həmçinin, bu institutda təhsil almış tələbələrə, müasir tibbin əsaslarını öyrətməklə yanaşı, onları etik və humanist dəyərlərlə də tərbiyə etmişdir. Elmi rəhbərliyi altında bir çox gənc həkimlər yetişmiş və Zərifə xanımın tətbiq etdiyi müalicə metodları digər həkimlər tərəfindən geniş şəkildə qəbul edilmişdir. O, həmçinin göz xəstəlikləri üzrə yazdığı elmi məqalələr və kitablarla da tibb dünyasında tanınmışdır. Zərifə xanımın hazırladığı dərsliklər, elmi əsərlər və müalicə metodları, yalnız Azərbaycanda deyil, bütün keçmiş Sovet İttifaqında tətbiq edilmiş və bu sahənin inkişafına müstəsna töhfə vermişdir. Zərifə Əziz qızı Əliyeva, Azərbaycan tibb elminə böyük töhfələr vermiş, öz ömrünü insanların sağlamlığına həsr etmiş bir alim və həkimdir. Onun apardığı elmi tədqiqatlar, xüsusilə oftalmologiya sahəsindəki uğurları, tibb tarixində əvəzsiz iz qoymuşdur. O, təkcə tibb sahəsində deyil, həm də cəmiyyətdə sağlamlıq məsələlərində maarifləndirmə işlərinə xüsusi diqqət yetirmiş, bu yolda çox sayda gənc həkim yetişdirmişdir. Elmi araşdırmalar nəticəsində Zərifə Əliyeva bir neçə monoqrafiya, o cümlədən “Şin istehsalında gözün peşə patologiyası”, “Xroniki yod intoksikasiyası ilə bağlı oftalmologiya”, “Yod sənayesində gözün peşə xəstəliyinin profilaktikası” monoqrafiyalarını çap etdirdi. Alimin bir sıra elmi işləri görmə orqanında bədxasiyyətli şişlərin diaqnostikasına və müalicəsinə həsr olunmuşdur. Z.Əliyevanın daktriologiyadan bəhs edən – “Göz sulanmasının fiziologiyası”, “Göz sulanmasının müasir cərrahiyə üsulları ilə müalicəsi” monoqrafiyaları təkcə oftalmoloqların yox, həm də fizioloqların diqqətini cəlb edib. Zərifə xanım Əliyeva fundamental “Terapevtik oftalmologiya” kitabının müəlliflərindən biridir. Bu kitab indi də hər bir oftalmoloq üçün stolüstü kitab olaraq qalır. Zərifə xanım Əliyeva 150-yə yaxın elmi əsərin, 12 monoqrafiyanın, dərslik və dərs vəsaitlərinin, 1 ixtira, 12 səmərələşdirici təklifin müəllifi və həmmüəllifi olmuşdur. 1981-ci ildə oftalmologiyanın inkişafına verdiyi böyük töhfəyə-görmə orqanının peşə patologiyası sahəsində apardığı elmi tədqiqatlara görə professor Zərifə Əliyeva oftalmologiya aləmində ən yüksək mükafata – SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının akademik M.İ.Averbax adına mükafatına layiq görüldü. Alim gənc həkimlərin tərbiyəsinə, onların peşə fəaliyyəti ilə bağlı problemlərinin öyrənilməsinə və həllinə xeyli zəhmət sərf etmişdir. Onun çoxsaylı məqalələri, çıxışları məhz bu məsələyə həsr olunmuş, “Yüksək etimad” kitabı isə cəmiyyətdə həkimin şəxsiyyət kimi formalaşması prosesinə dəyərli töhfə vermişdir. Zərifə Əliyeva səhiyyədə kadr hazırlığına və həkimlərin ixtisasının təkmilləşdirilməsinə gərgin əmək sərf etmişdir. Alimin birbaşa rəhbərliyi altında cavan alimlərin və həkim-oftalmoloqların böyük bir nəsli yetişmişdir. Zərifə xanım tələbələrinə zəngin həyat təcrübəsini öyrətmiş, onlara diqqət və qayğı ilə yanaşmışdır. Zərifə xanım heç zaman gərgin işdən usanmamış, ürəkdən və ilhamla çalışmışdır. Zərifə xanımın həkim kimi fədakarlığı, yüksək vətəndaşlıq məsuliyyəti, səmimiliyi və qayğıkeşliyi, insanlara və onların problemlərinə göstərdiyi diqqət, fəal həyat mövqeyi ona həmkarlarının, yetirmələrinin və xəstələrinin dərin hörmətini qazandırmışdır. Böyük xidmətlərinə, çoxillik elmi-tədqiqat işlərinə görə professor Zərifə Əliyeva 1983-cü ildə Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının akademiki seçilmişdir. Akademik Z.Əliyeva ömrü boyu böyük ictimai iş aparmış, keçmiş SSRİ-nin Sülhü Müdafiə Komitəsinin üzvü, Azərbaycan Sülhü Müdafiə Komitəsi sədrinin müavini, “Bilik” Cəmiyyəti İdarə Heyətinin üzvü və keçmiş İttifaqın Oftalmoloqları Elmi Cəmiyyəti İdarə Heyətinin üzvü olmuşdur. O, həm də “Oftalmologiya xəbərləri” jurnalının redaksiya heyətinin üzvü idi. Z.Əliyeva bir sıra orden və medallara layiq görülmüş, Azərbaycanın Əməkdar elm xadimi fəxri adını almışdır. Zərifə xanım Əliyeva ömrünün 62-ci baharında, 1985-ci il aprelin 15-də Moskva şəhərində dünyasını dəyişdi. 1994-cü ildə Zərifə xanım Əliyevanın cənazəsi Bakıya gətirilərək Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur. Ümumilli lider Heydər Əliyev Zərifə xanım Əliyeva haqqında demişdir: "Zərifə xanım, Azərbaycan tibb elminə öz töhfəsini vermiş, xalqımıza sağlamlıq baxımından mühüm işlər görmüş bir alimdir. O, həm praktik həkim, həm də təhsilini gələcək nəsillərə ötürməkdə önəmli rol oynamışdır. Zərifə xanımın tibb sahəsindəki fəaliyyətləri Azərbaycanın elm və səhiyyə tarixində öz layiqli yerini tutacaqdır." Cənab Prezident İlham Əliyev isə Zərifə Əliyeva haqqında söyləmişdir: "Zərifə xanım, həm tibb sahəsində, həm də cəmiyyətdə insanların sağlamlığı üçün göstərdiyi xidmətlərlə yadda qalacaq bir şəxsiyyət idi. Onun həyat yolunun hər bir addımı, Azərbaycanda səhiyyənin inkişafına böyük töhfələr vermişdir."

David İbramxəlilov,
YAP Qusar rayon təşkilatının sədri