2050 proqnozu qorxudur dünyanın yarısı göz eynəyi taxacaq Oftalmoloqdan İZAH

Planşet və telefon uşaqların gözlərini vaxtından əvvəl sıradan çıxarır

Texnoloji cihazların gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilməsi xüsusilə uşaqların sağlamlığı ilə bağlı yeni risklər yaradıb. Türkiyəli oftalmoloq Dr. Tahsin Erdal Kabadere göz problemləri, xüsusən də miopiyanın sürətlə artması ilə bağlı vacib xəbərdarlıqlar edib.

Mütəxəssis bildirib ki, erkən yaşlarda ekranlardan intensiv istifadə uşaqların göz sağlamlığına ciddi mənfi təsir göstərir və son illərdə miopiya daha gənc yaşlarda müşahidə olunmağa başlayıb. Dr. Kabaderenin sözlərinə görə, düzgün ekran vərdişləri və uşaqların açıq havada kifayət qədər vaxt keçirməsi həm miopiyanın inkişafının qarşısının alınmasında, həm də gələcəkdə yarana biləcək ciddi göz xəstəlikləri riskinin azaldılmasında həlledici rol oynayır: “0-3 yaşlı uşaqlar üçün ekran qarşısında tam qadağa tövsiyə olunsa da, gündə 1,5-2 saat günəş işığına məruz qalmağın miopiyanın irəliləməsini ləngitdiyini qeyd edib. Ailələr uşaqlarını məşğul və ya sakit saxlamaq üçün ekran cihazlarına müraciət etməməlidirlər”.

Pandemiya dövründə ekran istifadəsinin əhəmiyyətli dərəcədə artdığını xatırladan Dr. Kabadere, miopiyanın ən vacib ətraf mühit səbəblərindən birinin intensiv mavi işığa məruz qalma olduğunu bildirib: "Texnologiyanın inkişafı ilə demək olar ki, hər evdə mobil telefon, planşet və ya kompüter var. Uşaqlar evdə vaxtlarını açıq havada keçirmək əvəzinə ekranların qarşısında keçirirlər. Bu, miopiya riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır və əlavə edib ki, son illərdə miopiya daha gənc yaşlarda da görünməyə başlayıb”. Kabadere günəş işığının miopiyanın inkişafını ləngitdiyinin elmi cəhətdən sübut olunduğunu bildirərək deyib:“Uşaqların hər gün ən azı 1,5-2 saat açıq havada vaxt keçirmələrini tövsiyə edirik. Bu, həm göz əzələlərinin inkişafı, həm də miopiyanın inkişaf sürətini azaltmaq üçün son dərəcə vacibdir”.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarını xatırladan Kabadere deyib:

“Hazırda dünya əhalisinin təxminən 30 faizi miopiyaya meyllidir. Bu göstəricinin 2050-ci ildə 50 faizə çatacağı gözlənilir. Yüksək miopiyaya malik şəxslərdə qlaukoma, torlu qişanın ayrılması və makula degenerasiyası kimi ciddi xəstəliklərin inkişaf riski daha yüksəkdir. Miopiya dərəcəsi nə qədər aşağı saxlanılırsa, bu xəstəliklərin baş vermə ehtimalı bir o qədər aşağı olur.

 Miopiyanın əlamətlərindən və yaranma səbəbindən danışan oftalmoloq Emin Əlihüseynli Sherg.az-a açıqlamasında bildirib ki, miopiya (yaxın görmə) bu gün dünyada ən sürətlə yayılan görmə problemlərindən biridir, səbəbləri isə gündəlik vərdişlərimizlə birbaşa əlaqəlidir. Oftalmoloqun sözlərinə görə, çox vaxt miopiya ilkin mərhələdə özünü hiss etdirmir və valideynlər və ya pasiyentlər bunu sadəcə yorğunluq kimi qəbul edirlər. Lakin əslində miopiya gizli şəkildə irəliləyə və zamanla yüksək dərəcələrə çataraq daha ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.

Həkim qeyd edib ki, telefon, planşet və kompüterdən uzun müddət istifadə, yaxına çox fokuslanmaq, az fasilə vermək, açıq havada az vaxt keçirmək, uşaqlarda erkən yaşdan ekran asılılığı və genetik meyl miopiyaya səbəb olan faktorlardır: 

“Miopiya gözün şüa sındırma qüvvəsinin (refraksiya) qüsuru olub, təsvirin gözün kökündə, torlu qişada deyil, onun önündə fokuslanması ilə xarakterizə edilir. Miopiya zamanı insan uzaq məsafədə yerləşən əşyaları aydın şəkildə seçə bilmir, yaxını isə əksinə, yaxşı görür. Belə şəxslərdə göz yorğunluğu, baş ağrıları, qaranlıqda görmənin pozulması müşahidə edilir. 

Yaxından görmə adətən uşaqlıq və ya yetkinlik dövründə (7-15 yaşlarda) inkişaf edir. Patologiya olduğu səviyyədə qala və yaxud proqressivləşə bilər. 

Əksər xəstələrdə miopiya irsi xarakter daşıyır. Valideynləri miopiyadan əziyyət çəkən uşaqlarda bu patologiya 50% hallarda inkişaf edir. Ata və ananın görmə qabiliyyəti normal olduqda isə yalnız 8% uşaqlarda miopiya aşkarlanır. Miopiyanın ən çox rast gəlinən səbəblərinə vizual yüklənmə, iş yerinin qeyri-kafi işıqlandırılması, kompüter və ya televizora alüdəçilik, nəqliyyat vasitələrində kitab oxumağa meyllik aiddir”.

Həkimin sözlərinə görə, bir çox xəstələrdə miopiya digər göz xəstəlikləri ilə – astiqmatizm, çəpgözlük, ambliopiya, keratokonus, keratoqlobusla müşayiət oluna bilər. Göz qişalarının mikrosirkulyasiyasını pisləşdirən doğuş və ya kəllə-beyin travmaları, keçirilmiş infeksiyalar, hormonal dəyişikliklər, intoksikasiyalar görmə funksiyasına mənfi təsir göstərir. Mn, Zn, Cr, Cu və s. mikroelementlərin çatışmazlığı, miopiyanın düzgün korreksiya olunmaması, patologiyanın proqressivləşməsinə gətirib çıxarır: “Uşaqlarda miopiya uzun müddət simptomsuz gedir və əksər hallarda profilaktik oftalmoloji baxış zamanı təsadüfən aşkarlanır. Adətən miopiya məktəb illərində inkişaf edir və ya proqressivləşir. Bu da uşaqların intensiv vizual yüklənmələrlə qarşılaşması ilə əlaqədardır. Uşaqlar lövhədəki yazıları aydın seçə bilmədiyindən ora yaxınlaşırlar və ya gözlərini qıyırlar. Miopiyalı insanlarda həmçinin qaranlıqda görmə pozulduğundan onlar axşam toran düşən vaxtda çətinliklə hərəkət edirlər.

Gözün daim məcburi gərginliyə məruz qalması onun yorulmasına – əzələ astenopiyasına gətirib çıxarır. Belə hallarda göz yuvası, o cümlədən alın, gicgah nahiyəsində güclü ağrılar meydana çıxır. Miopiya fonunda heteroforiya, monokulyar görmə və xarici müştərək çəpgözlük inkişaf edə bilər. Miopiyanın ən ağır fəsadı torlu qişanın qopması nəticəsində yaranan korluqdur. Uşaqlar və yeniyetmələrdə miopiyanın qarşısını almaq üçün görmə gigiyenasına riayət olunmalı (ekranlı vasitələrlə uzun müddət məşğul olmamalı), vaxtaşırı göz üçün idmanlar edilməli, ümum-möhkəmləndirici tədbirlər aparılmalıdır. Profilaktik baxış, miopiyalı şəxslərin dispanserizasiyası, düzgün eynək təyini mühüm əhəmiyyət kəsb edir”.

E. Əlihüseynli bildirib ki, miopiya üçün ən əhəmiyyətli risk faktoru uşaqlarda hipermetropiyanın az olmasıdır: “Məktəbəqədər yaşda miyopiya yalnız 2% hallarda rast gəlinir. Uşaqlarda profilaktik müayinələri laqeyd yanaşmayın, çünki miyopiya nə qədər tez ortaya çıxsa, irəliləmə meyli bir o qədər çox olar və mənfi cəhətləri bir o qədər çox olar və uşaq üçün bu, normal inkişafa maneə deməkdir. 

Qızlarda miopiyanın daha sürətli irəlilədiyi sübut edilib. İnkişaf etmiş ölkələrdə miopiya səviyyəsi daha yüksəkdir, təhsil və rifah səviyyəsindən asılılıq aşkar edilir”.