62 illik SİRR

Rusiya ABŞ-nin keçmiş prezidenti ConKennedinin qətli ilə bağlı bəzi sənədləri ABŞ-yə təhvil verib.  Bu dosyeyə 1960-cı illərdə Vaşinqtonla danışıqlara dair sənədləri daxil edilib. 

“Cümhuriyət” xəbər verir ki, bu barədə ABŞ Nümayəndələr Palatasının nümayəndəsi AnnaPaulinaLunanın“Substack” platformasında dərc etdiyi məlumatda deyilir.

Oktyabrın 14-də Rusiyanın ABŞ-dəki səfiri Aleksandr DarçiyevLunaya Rusiya Arxivindən məxfilikdən çıxarılan Sovet sənədləri toplusunu təqdim edib. Konqresmen Kennedinin qətli ilə bağlı əlavə təhqiqat üçün Moskvadan materiallar istəyib, onun bir hissəsi kimi Milli Arxiv martın 18-də minlərlə məxfi sənədləri açıqlayıb.

Sənədlərdə ABŞ-nin 35-ci prezidentinə sui-qəsd cəhdinin təhqiqatında SSRİ-nin iştirakı ilə bağlı faktiki olaraq birbaşa heç nə qeyd olunmur. Eyni zamanda, dosyenin əhəmiyyətli bir hissəsi Kennedinin prezidentliyi dövründə Moskva ilə Vaşinqton arasında münasibətlərə və 1960-cı illərdə strateji silahlar üzrə danışıqlara, eləcə də Sovet İttifaqının NATO ilə münasibətlərinə həsr olunub. Materialların ötürülməsi Rusiya və ABŞ prezidentləri Vladimir Putin və Donald Trampın Budapeştdə görüşünün elanından bir qədər əvvəl baş verib. 

Sənədlər Kennedinin işi haqqında nə deyir?

Dosye “Rosarxiv” (Federal Arxiv Xidməti) və onun direktoru, Rusiya Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin direktoru Sergey Narışkinin rəhbərlik etdiyi Rusiya Tarix Cəmiyyəti tərəfindən tərtib edilib. 385 səhifəlik sənəd iki giriş və əlavədən əlavə dörd bölmədən ibarətdir.

“Dünyanın taleyi üçün məsuliyyət bu iki liderin üzərinə düşür” adlı I bölmə 1962-ci il Kuba raket böhranından sonra və Kennedinin sui-qəsd cəhdindən əvvəl Sovet-ABŞ münasibətlərini əhatə edir.

II bölmədə SSRİ təmilçilərinin ABŞ-nin 35-ci prezidentinin dəfn mərasimində iştirakı və cinayətin araşdırılması ilə bağlı sənədlər.

III bölmədə Kennedi Kitabxanasına sənədlərin verilməsinə dair materiallar var.

IV bölməLi HarviOsvaldın SSRİ-də qalması və onun Sovet vətəndaşlığı üçün müraciəti ilə bağlı sənədləri əhatə edir.

Konkret olaraq, “Rosarxiv” Vaşinqtondakı Sovet səfirliyindəki Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin (DTK) stansiyasının rəisinin Li HarviOsvaldın ABŞ FTB agentləri tərəfindən təzyiqlərə məruz qalmasından şikayət etdiyi Sovet diplomatik missiyasına yazdığı son məktubu ilə bağlı şifrəli teleqramını dərc edib.

Qeyd olunur ki, məktub Kennediyə sui-qəsd cəhdindən 13 gün əvvəl, noyabrın 9-da yazılıb və səfirliyə yalnız noyabrın 18-də gəlib.

Onun səfirliyə niyə belə məzmunlu məktub yazması tam aydın deyil. Bütün bunlar bir qədər təxribatı xatırladır.

Bununla belə, sənədlərin əsas hissəsini Sovet rəhbərliyi, o cümlədən Sov.İKP MK-nın birinci katibi NikitaXruşşovla ABŞ siyasətçiləri arasında danışıqların stenoqramı, həmçinin Kennediyə qarşı sui-qəsd cəhdinə Amerika cəmiyyətinin reaksiyasına dair Sovet dövlət qurumlarının daxili sənədləri daxildir. Dosyenin bir hissəsi 1960-1962-ci illərdə Minskdə olarkən Li HarviOsvaldın daxili KQB profillərindən ibarətdir.

Kennedinin qətlindən sonra Sovet-ABŞ münasibətləri

Nəşr edilən yazışmalara əsaslanaraq, Sovet rəhbərliyi əvvəlcə Osvaldın tək silahlı şəxs kimi hərəkətlərinə şübhə ilə yanaşıb və ABŞ-nin 35-ci prezidentinə sui-qəsd cəhdində ifrat sağçı dairələrin əli ola biləcəyinə inanıb. Sovet liderlərinin fikrincə, cinayət bəzi Amerika siyasətçilərinin iki ölkə arasında gərginliyi azaltmaq səylərini pozmaq cəhdi idi.

Bununla belə, SSRİ-nin ABŞ-dəki səfiri AnatoliDobrınin və ABŞ Prezidentinin SSRİ üzrə xüsusi nümayəndəsi LlevelinTompson arasında məsləhətləşmələrdən sonra Moskva konkret Amerika siyasətçilərinə qarşı birbaşa ittihamlar irəli sürməkdən çəkinib.

Sənədlərə əsasən, hətta Osvaldınöldürülməsindən sonra da ABŞ dövlət katibi Din RuskSovet rəhbərliyini fəal surətdə ABŞ prezidentinə sui-qəsd cəhdində kommunist ölkələrinin iştirakı ilə bağlı informasiya dalğasına cavab verməməyə çağırıb. Sovet xarici işlər naziri AndreyQromıko və DTK sədri Vladimir Semiçastnı tələb etsələr, bütün lazımi məlumatları ABŞ hakimiyyət orqanlarına təqdim etməkdə israr edirdilər.

İndi Osvaldın özü öldürüldüyünə görə prezident Kennedinin qətlinə görə məsuliyyət daşıyan, öz izlərini gizlətməyə çalışan dairələrin üzü daha da üzə çıxırdı.

KQB-nin məxfi sənədlərinə əsaslanaraq, agentlik Li HarviOsvalda potensial agentdən daha çox gözlənilməz dəstəkçi kimi baxırdı. Bu sənədlərə görə, amerikalı Minskdə yaşadıqdan və sovet vətəndaşlığı üçün müraciətə cəhd göstərdikdən sonra Sovet rejiminin ona münasibətindən məyus olub. Bu şifrəliməlumatlar göstərir ki, Osvald Meksika və Kubaya daxil olarkən, saxta adla ölkələrə səfər edərkən Sovet vətəndaşlığını almaq üçün son cəhdlərini edib.

Başqa nələr var?

Kennedinin qətli ilə birbaşa əlaqəsi olmayan Sovet-amerikan münasibətlərinə dair materialların daxil edilməsi xüsusi maraq doğurur. Konkret olaraq, sənədin I bölməsi 1963-cü ildə Atmosferdə, Kosmosda və Su altında nüvə silahı sınaqlarını qadağan edən müqavilənin bağlanması zamanı Moskva ilə Vaşinqton arasında münasibətlərə, eləcə də Qərbi Berlinin və bütövlükdə Almaniyanın statusu ilə bağlı müzakirələrə toxunur.

Bu qısa dövr, tarixi standartlara görə, İkinci Dünya müharibəsinin sona çatmasından sonra “soyuq müharibə”də qısa bir əriməni qeyd etdi və bu, onun həllinə və iki dünya supergücü arasında həqiqi əməkdaşlığa ümidin olduğu dövr idi.

O cümlədən, dosyedə NikitaXruşşovun “Pravda” və “İzvestiya” qəzetlərinin baş redaktorlarının suallarına cavabları, Kennedinin Qərbi Berlinlə bağlı çıxışlarına və Kuba raket böhranından sonra yaranmış detensiyayatoxunulub. Söhbət zamanı Sov.İKP MK-nın birinci katibi NATO-nun genişlənməsi və Qərbi Almaniyada nüvə silahının yerləşdirilməsi məsələsini qaldırıb.

Xruşşovun ritorikası Rusiya rəhbərliyinin Ukraynadakı münaqişənin həlli ilə bağlı ABŞ ilə danışıqlarda mövqeyini əks etdirir. O, qarşıdurmanın köklü səbəblərini aradan qaldırmağın vacibliyini vurğulayıb, həmçinin NATO bazalarının təkcə Avropada deyil, həm də ABŞ-yə yaxın sosialist ölkələrində yerləşdirildiyini qeyd edib.

Sənəd necə verildi?

Dosyeni alan AnnaPaulinaLuna xüsusi qeyd edilməlidir. O, müntəzəm olaraq Kiyevə hərbi yardımın əleyhinə çıxır və Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskini tənqid edir. Siyasətçi, həmçinin Böyük Britaniya və keçmiş baş nazir BorisConsonu Kiyevi silahlı qarşıdurmanı davam etdirmək əvəzinə 2022-ci ildə Moskva ilə danışıqlardan imtinaya inandırmaq cəhdlərinə görə tənqid edib.

Materialların ötürülməsi zamanı səfir Aleksandr DarçiyevKennediyə sui-qəsd cəhdi və Sovet-amerikan münasibətləri ilə bağlı toplunun redaksiyası tərəfindən toplanmış arxiv məlumatlarının faciəyə daha da aydınlıq gətirəcəyinə ümid etdiyini bildirib. Diplomat, həmçinin sentyabrın 10-da Yuta ştatında mühafizəkar fəal ÇarliKirkin qətli ilə bağlı ABŞ konqresmeninə başsağlığı verib.

Rusiya Birbaşa İnvestisiya Fondunun rəhbəri, prezidentin investisiya və iqtisadi əməkdaşlıq üzrə xüsusi nümayəndəsi KirillDmitriev sosial şəbəkədə Lunanın postunu Sovet arxivi ilə paylaşan ilk şəxslərdən biri olub. Sənədlərin ötürülməsində göstərdiyi köməyə görə ona təşəkkür etdikdən sonra o, konqresmenə tərifyağdırıb:

“Dünyanın çox ehtiyac duyduğu dialoqu mümkün etdiyinizə və sülhməramlı olduğunuza görə sizə təşəkkür edirik”.

Fondun rəhbəri Berinq boğazı üzərindən keçən tunelin sxematik cizgisini ayrıca postuna yerləşdirib və "Kennedi-Xruşşov körpüsü Alyaska ilə Rusiya arasında tikilə bilər və tikilməlidir. Dərhal" yazıb.

O hesab edir ki, bu gün belə bir layihənin həyata keçirilməsi səkkiz milyard dollardan da aza başa gələcək.

Xatırladaq ki, 35-ci ABŞ prezidenti ConKennedinin qətli 1963-cü il 22 noyabr yerli vaxtla saat 12:30-da Dallasda olub. Kennedi xanımı Jaklinlə prezident kortejində Elm-Stritdən keçərkən tüfəng atəşindən ölümcül yaralanıb və elə həmin gün vəfat edib. Qətli rəhbəri ABŞ AliMəhkəməsinin sədri ErlUerron olan xüsusi komissiya tərəfindən on ay ərzində araşdırılıb və komissiya qətlin Li HarviOsvaldın tək planlaşdırdığı və yerinə yetirdiyi nəticəsinə gəlib. Lakin indiyə qədər bu cinayətlə bağlı çoxlu versiyalar gəzib-dolaşır. Sosial sorğuya əsasən amerikalıların 70% rəsmi açıqlamaya inanmır.

Elnarə Kərimova
“Cebheinfo.az”

Problemlərinizi bizə yazın, şahidi olduğunuz hadisələri çəkib göndərin