ABŞ İran münasibətlərinin gərginləşməsi fonunda nələr baş verə bilər? AÇIQLAMA

“Ümumiyyətlə, son zamanlar ABŞ ilə İran arasında münasibətlər kifayət qədər gərginləşib və bu gərginlik hələ də davam edir. Bu vəziyyətin müəyyən səbəbləri var və bir çox analitiklərin fikrincə, Donald Tramp prezident olduğu dövrdə İranın “bir nömrəli düşməni” hesab olunurdu. Bu yanaşmanın əsas səbəblərindən biri Trampın, ümumilikdə isə Respublikaçıların İsraillə daha sıx münasibət qurmağa meylli olmasıdır. Bu mövqeyin həm obyektiv, həm də subyektiv səbəbləri var. Subyektiv səbəblərdən biri kimi Trampın şəxsi əlaqələri göstərilir – məsələn, onun kürəkəninin yəhudi olması bu yaxınlığın təsadüfi olmadığını göstərir. Eyni zamanda, iddialara görə, Trampın müəyyən biznes planlarının həyata keçirilməsi üçün İsrailə ehtiyacı var. Hətta bəzi məlumatlara görə, Tramp gələcəkdə İsrailin nəzarətində olan ərazilərdə iri layihələr həyata keçirmək niyyətindədir”.

Bu fikirləri AzNews.az-a açıqlamasında siyasi şərhçi Kənan Novruzov deyib.

Qeyd edək ki, İran mübahisəli məsələlərdə ABŞ ilə bərabərhüquqlu dialoqun tərəfdarıdır. Bu barədə İranın Prezidenti Məsud Pezeşkian bəyanat verib. Pezeşkian qeyd edib ki, İranın xarici siyasəti konstruktiv qarşılıqlı fəaliyyətə və bərabərhüquqlu dialoqa əsaslanır. O, əlavə edib: “ABŞ bir tərəfdən İranı təhdid edir, digər tərəfdən isə danışıqlar aparmaq istəyir. Əgər danışıqlar istəyirsinizsə, təhdid etməyin nə mənası var? Bu gün ABŞ təkcə İrana deyil, bütün dünyaya təzyiq edir. Bu cür davranış, danışıqlar çağırışına ziddir.”

Siyasi şərhçi qeyd edib ki, Tramp yəhudi lobbisinin dəstəyinə böyük önəm verir və bu dəstəyi qorumaq üçün İrana qarşı daha sərt siyasət yürütməkdə maraqlıdır.

“Məhz bu kontekstdə ABŞ-ın İrana qarşı artan təzyiqləri və mövcud gərginlik təəccüblü deyil. ABŞ-ın əsas bəhanəsi isə İranın nüvə silahına sahib olmaq ambisiyasıdır. İran tərəfindən də zaman-zaman sərt xəbərdarlıqlar verilir. Hazırda ABŞ ilə İran arasında yaşanan qarşılıqlı bəyanatlar və mesajlar, bir çox analitikə Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başlamasından əvvəlki dövrü xatırladır. Həmin vaxt da tərəflər bir neçə ay ərzində müharibə istəmədiklərini bildirir, lakin eyni zamanda müharibəyə hazır olduqlarını vurğulayırdılar. İran anlayır ki, baş verə biləcək bir müharibə onun üçün çox baha başa gələ bilər. Hətta bəziləri hesab edir ki, İran təkcə İsraillə belə tam miqyaslı qarşıdurmaya tab gətirə bilməz, nəinki ABŞ-la. Bununla belə, ABŞ üçün də bu müharibə asan olmayacaq, çünki hərbi toqquşma istənilən halda ciddi itkilərə yol aça bilər. ABŞ-ın birbaşa hərbi müdaxilə etməsi ehtimalı azdır. Daha real ssenari – ilkin mərhələdə İsraildən istifadə edilməsi, yəni proksi müharibədir. Necə ki, demokratlar Ukrayna vasitəsilə Rusiyanı zəiflətməyə çalışdılar, indi də İsrailin İranla qarşıdurmada ön plana çəkilməsi mümkündür. Müharibənin yaxın günlərdə başlayacağı ehtimalı zəifdir. ABŞ böyük ehtimalla təmkinli davranacaq və müharibə qərarından öncə bütün mümkün riskləri nəzərə alacaq. Bununla yanaşı, bu proses Türkiyə ilə münasibətlərə də təsir göstərə bilər. Tramp bu amili nəzərə almalı və gərəkli olarsa, preventiv addımlar atmalıdır. Eyni zamanda, Çin və Rusiya faktorları da diqqətdən yayınmamalıdır. Tramp yalnız tam arxayın olduqdan sonra – ya birbaşa, ya da İsrail vasitəsilə – hərbi əməliyyatlara başlaya bilər. Amma o vaxta qədər iqtisadi təzyiqlər, xəbərdarlıqlar və siyasi bəyanatlar davam edəcək. Müharibə ABŞ üçün ən son variantdır, lakin lazım gələrsə, bu yoldan da çəkinməyəcək. İranın “hüquq, dialoq, bərabər əsasda danışıqlar” kimi ritorikası isə həm xarici, həm də daxili auditoriyaya hesablanıb. İran, ABŞ-a mesaj verməyə çalışır ki, biz təzyiqlə deyil, yalnız bərabərhüquqlu əsaslarla müzakirə aparmağa hazırıq”.

Rəfiqə NAMAZƏLİYEVA,

AzNews.az