Alimlər Antarktida ətrafında böyük dəyişikliklər müşahidə ediblər

Bakı, 15 avqust, AZƏRTAC

Antarktikanın buz təbəqəsini əhatə edən Cənub okeanının suları mürəkkəb dəniz qida şəbəkəsinin əsasını və qlobal iqlim sisteminin mühüm hissəsini təşkil edir.

AZƏRTAC “Nature Climate Change” jurnalında dərc olunan yeni araşdırmaya istinadla xəbər verir ki, son onilliklər ərzində Antarktika fitoplankton icmaları okeanın karbonu udmaq qabiliyyətini zəiflədə və kiçik balıqlardan tutmuş balinalara qədər heyvanların qida təminatını poza biləcək böyük dəyişikliklərə məruz qalıb.

1997-ci ildən 2023-cü ilə qədər böyük diatomlar getdikcə daha kiçik haptofitlər və kriptofitlərlə əvəz edilib. Alimlər qrupu bu dəyişiklikləri peyk müşahidələri və piqment analizi ilə birləşdirib və bu, xlorofil rəngindəki incə fərqlərə əsaslanaraq dominant növləri müəyyən etməyə imkan verib.

Diatomlar silisium qabıqları olan nisbətən böyük təkhüceyrəli yosunlardır. Onlar öldükləri zaman üzərindəki ağır qabıqlar sürətlə batır və karbonu okeanın dibinə aparır. Bu yosunlar balinaları, pinqvinləri və suitiləri qidalandıran kiçik balıqların əsas qida mənbəyidir. Haptofitlər və kriptofitlər diatomlardan təxminən yüz dəfə kiçik nanoplanktondur. Onlar Antarktika qida şəbəkələrində daha zəif rolu olan jelatinli filtr qidalandırıcılarıdır. Bu kiçik formalara doğru keçid duzlu ekosistemə keçid təhlükəsi yaradır. Belə bir dəyişiklik, çox güman ki, bioloji karbon nasosunu zəiflədə bilər, çünki diatomlar karbonu kiçik yosun və duzlardan daha effektiv şəkildə okeanın dərinliklərinə nəql edir.

2016-cı ilin sonundan bəri dəniz buzunun kəskin azalması da ekosistemin tarazlığını dəyişməyə başlayıb. Belə ki, diatomlar yüksək səviyyədə dəmirdən və geniş dəniz buzundan asılıdır, bu da əriyərkən qida maddələrini buraxır və onların çiçəklənməsi üçün əlverişli şərait yaradır. Azaldılmış buz örtüyü və aşağı dəmir mövcudluğu onları rəqabətə daha az davamlı edir. Kiçik növlər isə aşağı dəmir səviyyəsinə, daha isti sulara və aşağı duzluluğa daha yaxşı uyğunlaşır.

Alimlər Antarktika ekosistemlərinin gələcəyini və onların planetin iqliminin tənzimlənməsində rolunu qiymətləndirmək üçün NASA-nın “Plankton”, “Aerozol”, “Bulud”, “Okean ekosistemi” kimi peyk missiyalarından istifadə edərək uzunmüddətli monitorinqin zəruriliyini vurğulayırlar.