Alimlər ilk beyin atlası tərtib ediblər

Bakı, 8 noyabr, AZƏRTAC

Alimlər beyin hüceyrələrinin müxtəlif növlərinin erkən embrional və döl mərhələlərindən yetkinlik yaşına qədər necə yarandığını və yetkinləşdiyini müəyyən etmək üçün iddialı bir təşəbbüsdə uğur əldə ediblər. Bu biliklər autizm və şizofreniya kimi beyinlə əlaqəli müəyyən xəstəliklərin öhdəsindən gəlməyin yeni yollarını göstərə bilər.

AZƏRTAC ”Reuters” agentliyinə istinadla xəbər verir ki, tədqiqatçılar inkişaf edən insan və məməli heyvan beyninin atlaslarının ilk layihəsini tamamladıqlarını bildiriblər. Tədqiqat insan və siçanın beyin hüceyrələrinə yönəlib, meymunun beyin hüceyrələrində də bəzi işlər aparılıb. Alimlər ilkin layihələrində müxtəlif növ beyin hüceyrələrinin inkişafını xəritələşdirib, onların necə doğulduğunu, fərqləndiyini və unikal funksiyalara malik müxtəlif növlərə necə çevrildiyini izləyiblər. Həmçinin onlar zamanla bu hüceyrələrdə genlərin necə açıldığını və ya söndürüldüyünü də öyrəniblər.

Alimlər beyin proseslərini idarə edən əsas genləri müəyyən edib, insan və heyvan beyinləri arasında hüceyrələrin inkişafının bəzi ortaq cəhətlərini, eləcə də əvvəllər məlum olmayan hüceyrə növlərini müəyyən ediblər. Beləliklə, insan beyninin bəzi unikal aspektləri aşkar edilib.

Yeni kəşf “Nature” jurnalında dərc olunmuş tədqiqatlar toplusunda ətraflı şəkildə təsvir edilib.

Tədqiqat ABŞ Milli Səhiyyə İnstitutunun BRAIN Hüceyrə Atlası Şəbəkəsinin və ya BICAN-ın bir hissəsidir. Bu, insan beyninin hərtərəfli atlasını yaratmaq üçün beynəlxalq elmi əməkdaşlıqdır.

“Beynimizdə hüceyrə xüsusiyyətləri və funksiyalarında fövqəladə müxtəlifliyə malik minlərlə növ hüceyrə var və onlar müxtəlif davranışlar, emosiyalar və idrak yaratmaq üçün birlikdə işləyir”, - deyə Sietldəki Allen İnstitutunun alimi Honkui Jenq bildirib.

Tədqiqatçılar siçan beynində 5 mindən çox hüceyrə növü aşkar ediblər. İnsan beynində ən azı bir o qədər hüceyrə növü olduğu düşünülür. “İnkişaf edən beyin inanılmaz dərəcədə sirli bir quruluşdur, çünki ona daxil olmaq çətindir, çoxlu fərqli hüceyrə növlərindən ibarətdir və sürətlə dəyişir. Beynin inkişafı zamanı baş verən ümumi mənzərə dəyişikliklərini bilsək də, indi bu atlas sayəsində həmin prosesləri daha ətraflı şəkildə anlayırıq"” - deyə tədqiqatın digər iştirakçısı, ABŞ nevroloqu Aparna Bhaduri bildirib.

Araşdırma göstərib ki, insanın beyin şişlərindəki hüceyrələrin bir alt qrupu embrional progenitora bənzəyir və bu, bu bədxassəli şişlərin yaranmasına səbəb olur. Tədqiqatçılar insan beyninin bəzi unikal aspektlərini müəyyən ediblər. Bir nümunə heyvanlarda daha sürətli inkişaf qrafiki ilə müqayisədə döldən yeniyetməliyə qədər insan beyninin uzun inkişaf dövrü səbəbindən kortikal hüceyrə növlərində uzunmüddətli differensiasiya prosesi ilə əlaqəlidir. Yeni müəyyən edilmiş beyin hüceyrə növləri arasında hərəkəti və bəzi digər funksiyaları idarə edən neokorteks və striatum bölgəsinə aid olanlar da var.