Alimlər Qanq çayında misilsiz quruma müşahidə edildiyini bildiriblər

Bakı, 25 sentyabr, AZƏRTAC

Qanq çayı son 1300 ilin ən ciddi quruma dövrünü yaşayır. Hindistanın Qandhinagar Texnologiya İnstitutunun (IIT Gandhinagar) və Arizona Universitetinin tədqiqatçıları belə bir nəticəyə gəliblər. Onların araşdırması “Proceedings of the National Academy of Sciences” jurnalında dərc olunub.

AZƏRTAC xarici mediaya istinadla xəbər verir ki, alimlər çayın əsrlər boyu axın dinamikasını qiymətləndirmək üçün Qanqın eramızın VII əsrindən 2012-ci ilə qədər olan su rejimini yenidən qurublar. Bunun üçün onlar “Monsoon Asia Drought Atlas” məlumat bazasındakı ağacların illərə görə analizindən yararlanıb, nəticələri müasir hidroloji müşahidələrlə birləşdirərək kompüter modelləşdirilməsindən istifadə ediblər.

Tədqiqat göstərib ki, 1991–2020-ci illər arasında su sərfiyyatının azalması XVI əsrdə qeydə alınan ən ağır quraqlıqdan 76 faiz güclü olub. Üstəlik, quraqlıqlar daha tez-tez baş verir və nisbətən uzun sürür. Alimlərin sözlərinə görə, bu, müvəqqəti anomaliya deyil, hidroloji rejimin uzunmüddətli dəyişməsidir.

Müasir dəyişikliklərin başlıca səbəbi kimi antropogen amil göstərilir. İqlim dəyişikliyi ilə əlaqədar Hind okeanının su səthinin temperaturunun yüksəlməsi, eləcə də sənaye, nəqliyyat və elektrik stansiyalarından yayılan aerozolla atmosferin çirklənməsi musson yağıntılarına ciddi təsir göstərir. Alimlər qeyd edirlər ki, belə çirklənmələr yağıntıları zəiflədə bilər. Onların araşdırmasında vurğulanır: “Axırıncı quruma prosesi son minilliyin iqlim dəyişkənliyi xaricindədir və qlobal modellərin əksəriyyəti bunu qeydə ala bilmir”.

Qanq çayı hələ də içməli suyun, kənd təsərrüfatı sahələrinin suvarılmasının, sənaye təchizatının və ekosistem funksiyalarının əsas mənbəyidir. Buna görə də tədqiqatçılar iki istiqamətdə tədbir görülməsini təklif edirlər. Birincisi hava çirklənməsi, iqlim dəyişikliyi və musson yağışlarının qarşılıqlı təsirini daha dəqiq nəzərə alan iqlim modellərinin təkmilləşdirilməsi, ikincisi isə mümkün su qıtlığının nəticələrini azaltmaq üçün adaptiv su ehtiyatlarının idarə olunması strategiyalarının tətbiqi.

Müşahidə olunan dəyişikliklər Qanq çayının və ona bitişik ərazilərin ekoloji sistemləri üçün yeni bir gərginlik mərhələsini göstərir. Quruma prosesinin sürətlənməsi və quraq dövrlərin uzanması xüsusən də çaydan asılı olan sıx məskunlaşmış bölgələrdə davamlı su istifadəsi üçün ciddi problemlər yaradır.