Avropa ölkələrindən tarixi qərar Müharibə tezliklə bitəcək?

“Böyük Britaniya, Kanada və Avstraliya 21 sentyabr 2025-ci ildə Fələstin Dövlətini tanıdı. Bir qədər sonra Portuqaliya da bu siyahıya qoşuldu. Proseslər göstərir ki, son baș verənlər artıq bir çox ölkələrin böhrana yanaşmasını dəyişib”.

Bu sözləri Globalinfo.az-a Yaxın Şərq üzrə ekspert Vüqar Zifəroğlu deyib.

Onun sözlərinə görə, tanıma qərarlarının arxasında ciddi motivlər dayanır:

“Bu, ilk növbədə, hazırda Qəzzada yașanan ciddi humanitar böhran və insan hüquqları ilə bağlı yaranmıș vəziyyətlə əlaqədardır. Qəzzadakı müharibə, çox sayda mülki itkilər, məcburi köçkünlük, infrastruktura ziyan kimi faktlar beynəlxalq mühitdə ciddi narazılıq doğurur. Nəticədə insan hüquqları və beynəlxalq humanitar hüququn qorunması çağırışları güclənir. Bu proseslərə paralel olaraq sülhə ümid də getdikcə itməkdədir.

İsrailin Qərbi Șeriada Şərqida məskunlaşmanı genişləndirməsi, münaqişənin siyasi həll şanslarının azalması beynəlxalq ictimaiyyətdə “iki dövlət” (two-state) həllinin hələ mümkün olub-olmadığına dair şübhə yaradıb. Tanımalar bu istiqamətdə sülh prosesini dirçəltmək cəhdi kimi görülür.

Tanıma qərarları eyni zamanda qlobal siyasətdə yeni istiqamətlər göstərir. Avropa və digər Qərb ölkələrində vətəndaşların, siyasi partiyaların, medianın təzyiqi artır, “rəqabətli diplomatiya” təzahür edir.

Diqqərçəkən məqamdır ki, bu ölkələr tanıma qərarlarını sülh prosesi, BMT-nin Baş Assambleyası və beynəlxalq görüşlərlə əlaqələndirərək zamanlamanı seçdilər. Ehtimal ki, daha çox ölkə bu tanıma qərarına qoşula bilər. Məsələn, Fransa, Belçika, Lüksemburq və digər Avropa ölkələri tanıma hazırlığı içindədirlər.

Buna paralel olaraq BMT və digər beynəlxalq təşkilatlarda Fələstinlə bağlı yeni qətnamə, təşəbbüs və ya tanınmamış hüquqların təmin edilməsi ilə bağlı çağırışlar artacaq. Diplomatik əlaqələrin genişlənməsi — dövlət səviyyəsində qarşılıqlı təmsilçilik, səfirliklər, beynəlxalq müqavilələrdə Fələstin Dövlətinin adı ilə iştirakın təmin edilməsi kimi addımlar da ola bilər”.

Vüqar Zifəroğlu

Ekspert deyib ki, İsrailin diplomatik və beynəlxalq səviyyədə təzyiqlə üzləşməsi mümkündür, iqtisadi, siyasi sanksiyalar, beynəlxalq hüquqda məsuliyyət məsələləri daha çox gündəmə gələ bilər:

“Tanıma bütün problemləri həll etmir, amma bir sıra aspektdən əhəmiyyətli təsirləri ola bilər. Bu ilk növbədə Fələstin hakimiyyəti üçün beynəlxalq arenada daha güclü diplomatik status yaradacaq, “dövlət” kimi hüquqi və siyasi məna daşıyacaq. Fələstin tərəfi beynəlxalq hüquqda daha güclü mövqe əldə edəcək, danışıqlarda daha çox tələb qoymaq imkanı yaranacaq. Tanıma qərarları İsraili və onun tərəfdarlarını sülh prosesində daha məsuliyyətli olmağa təşviq edə bilər.

Vurğulamaq lazımdır ki, tanıma qərarları münaqişənin silahlı tərəfləri – məsələn, HƏMAS – ilə bağlı problemləri həll etmir. Əgər HƏMAS və İsrail arasında atəşkəs, əsirlərin buraxılması kimi danışıqlar olmasa, müharibə davam edə bilər.

Eyni zamanda ABŞ kimi əsas güclərin mövqeyi əhəmiyyətlidir. Əgər onlar tanımanı dəstəkləməzsə, İsrail üçün diplomatik və siyasi dəstək saxlanarsa, tanıma prosesinin konkret təsirləri məhdud qala bilər. Tanıma prosesinin təsiri ilə İsrailin ișğalı dayandırması dərhal olmayacaq. Unutmaq olmaz ki, tanıma qərarı yalnız bir diplomatik addımdır, müharibə silahlı qüvvələrin meydanında gedir, idarə olunan əməliyyatlar və təhlükəsizlik məsələləri var. Lakin tanıma işğalın dayandırılması üçün xüsusilə beynəlxalq təzyiq vasitəsi ola bilər.

Gələcəkdə bu tip diplomatik addımların davam etməsi, daha çox dövlətin tanıması və beynəlxalq hüquq və təşkilatlarda Fələstinin statusunun gücləndirilməsi işğalın sona çatmasına yol açan şərtlərdən biri ola bilər, amma bu proses zaman alacaq və qarşı tərəfin reaksiyası da vacib olacaq”.

Turan Rzayev
Globalinfo.az