Azərbaycan diplomatiyası: sülh, sabitlik və regional perspektivlər

Elşən Alıyev,

​YAP Daşkəsən rayon təşkilatının sədr müavini

Avqustun 7–8-də Prezident İlham Əliyevin Amerika Birləşmiş Ştatlarına (ABŞ) səfəri Azərbaycan diplomatiyasının müasir tarixində ən mühüm hadisələrdən biri kimi yadda qaldı. Vaşinqtonda baş tutan yüksək səviyyəli görüşlər və imzalanmış sənədlər bir tərəfdən Azərbaycan–ABŞ münasibətlərini strateji tərəfdaşlıq müstəvisinə yüksəldərkən, digər tərəfdən Azərbaycan–Ermənistan münasibətlərinin normallaşması istiqamətində ciddi irəliləyişlərə zəmin yaratdı. Səfərin nəticələri həm ikitərəfli, həm də regional kontekstdə uzunmüddətli siyasi və iqtisadi təsirlərə malikdir.

Səfərin əsas siyasi hadisəsi Azərbaycan ABŞ və Ermənistan liderlərinin iştirakı ilə keçirilən üçtərəfli Sammit oldu. Bu mühüm görüşdə tərəflər Cənubi Qafqazda davamlı sülhün təmin olunması, sərhədlərin tanınması, nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açılması və iqtisadi əməkdaşlıq perspektivləri barədə müzakirələr apardılar. Sammitin yekunu olaraq, Azərbaycan və Ermənistan liderləri tərəfindən, şahid qismində ABŞ Prezidenti Donald Trampın da imzası ilə Birgə Bəyannamə qəbul edildi.

Bu sənəd Azərbaycanın illər irəli sürdüyü sülh gündəliyinin beynəlxalq səviyyədə rəsmən dəstəklənməsini təsdiqləməklə yanaşı, prosesin növbəti mərhələsinə keçid üçün hüquqi və siyasi çərçivə formalaşdırdı. Bəyannamədə “Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası arasında sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin təsis edilməsi haqqında Saziş” layihəsinin paraflanması və yaxın müddətdə imzalanıb ratifikasiya olunması üçün əlavə tədbirlərin görülməsi barədə razılıq əldə olundu.

Səfər çərçivəsində atılan ən mühüm addımlardan biri də uzun illər Cənubi Qafqazda sülh prosesində formal rol oynayan, lakin real nəticə verməyən ATƏT-in Minsk Prosesi və əlaqəli strukturlarının fəaliyyətinin rəsmi olaraq dayandırılması qərarı oldu. Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin imzaladığı birgə müraciət məktubu ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinə təqdim edildi. Bu, 2020-ci ildən bəri Azərbaycan diplomatiyasının gündəliyində olan və normallaşma prosesinin qarşısında duran ən ciddi maneələrdən birinin aradan qaldırılması baxımından tarixi əhəmiyyət kəsb edir.

Birgə Bəyannamədə iki ölkə arasında bütün nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin bərpası və açılması məsələsinə xüsusi diqqət yetirildi. Xüsusilə Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında maneəsiz əlaqənin təmin edilməsi regional iqtisadi inteqrasiya üçün vacib addım kimi vurğulandı. Bu çərçivədə Ermənistan ərazisindən keçəcək “Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutu” adlı xüsusi infrastruktur layihəsinin həyata keçirilməsi qərara alındı. ABŞ-ın maliyyə və texniki dəstəyi ilə reallaşacaq bu layihə yalnız nəqliyyat əlaqələrini bərpa etməklə kifayətlənməyəcək, həm də regionda ticarət, turizm və logistika imkanlarını genişləndirəcək. Beləliklə, iqtisadi əməkdaşlıqla paralel olaraq siyasi sabitlik və qarşılıqlı asılılıq güclənəcək.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və ABŞ Prezidenti Donald Tramp Azərbaycan Respublikası ilə Amerika Birləşmiş Ştatları arasında Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının hazırlanması məqsədilə Strateji İşçi Qrupunun yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Amerika Birləşmiş Ştatları Hökuməti arasında Anlaşma Memorandumu ikitərəfli münasibətlərdə yeni mərhələnin əsasını qoydu. Memoranduma görə, növbəti 6 ay ərzində hazırlanacaq Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyası enerji, ticarət, tranzit, süni intellekt, rəqəmsal infrastruktur, müdafiə, təhlükəsizlik və terrorla mübarizə kimi sahələrdə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsini hədəfləyir. Bu, Azərbaycan–ABŞ əlaqələrinin institusional əsasda uzunmüddətli və çoxşaxəli şəkildə inkişafı üçün mühüm mexanizm yaradacaq.

Səfər zamanı ABŞ Prezidenti tərəfindən Azadlığa Dəstək Aktına 907-ci düzəlişin tətbiqinin dayandırılması barədə sərəncam imzalanması xüsusi diqqət çəkən qərarlardan oldu. 1992-ci ildən qüvvədə olan bu məhdudiyyət Azərbaycan–ABŞ münasibətlərinə mənfi təsir göstərmişdi. İndi isə bu addım tarixi ədalətsizliyin aradan qaldırılması ilə yanaşı, iki ölkə arasında yeni siyasi etimad mühitinin formalaşmasına şərait yaradır.

İqtisadi sahədə imzalanmış mühüm sənədlərdən biri də SOCAR ilə ExxonMobil korporasiyası arasında bağlanmış “Əməkdaşlıq haqqında Memorandum” oldu. Bu sənəd Azərbaycanda ənənəvi və qeyri-ənənəvi neft-qaz ehtiyatlarının araşdırılması, yeni texnologiyaların tətbiqi və enerji təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində tərəflərin əməkdaşlıq niyyətini təsdiqləyir. Layihələrin həyata keçirilməsi həm milli iqtisadiyyata, həm də qlobal enerji bazarına müsbət təsir göstərəcək.

Prezident İlham Əliyevin ABŞ-a səfəri həm siyasi, həm iqtisadi, həm də təhlükəsizlik aspektlərindən strateji əhəmiyyət daşıyır. Vaşinqton Sammitində qəbul edilən qərarlar və imzalanan sənədlər regionda yeni siyasi-iqtisadi reallıqların formalaşmasına zəmin yaradır. Bu səfər Azərbaycanın ardıcıl, məqsədyönlü və praqmatik xarici siyasət kursunun real nəticələrini nümayiş etdirərək, ölkənin beynəlxalq nüfuzunu və strateji tərəfdaşlıq imkanlarını daha da gücləndirdi.