Azərbaycan Zəfər Erası nda öz konstitusiyasından keçmişin işğal və imperiya dövrünün izlərini silir

“Naxçıvan MR Konstitusiyasında dəyişikliklərin ediləcəyi Vətən müharibəsindən sonrakı dövrdə gözlənilən idi. Hətta yaxın dövrdə ölkə konstitusiyamızın da dəyişəcəyini ehtimal edə bilərik. Çünki bunları zəruri edən bir sıra amillər var və bunların ən başlıcası Azərbaycanın "Zəfər Erası"na qədəm qoymasıdır. Həmçinin, milli maraqlar və prioritetlər kontekstində, daxili idarəetmədə dəyişikliklər konteksində, regional münasibətlər və təhlükəsizlik kontekstində bir sıra yeniliklər artıq realdır və bunları Ana Qanunda əks etdirmək artıq bir çağırışdır”.

Bu barədə Bizimyol.info xəbər portalına danışan Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin (STM) baş məsləhətçisi Şəhla Cəlilzadə bildirib ki, 1921-ci ilin 16 mart tarixində bağlanan Moskva müqviləsi və həmin ilin 13 oktyabrında bağlanan Qars müqaviləsi I Dünya Müharibəsindən sonra Türkiyə və Rusiya arasında münasibətləri, sərhədləri, o cümlədən Cənubi Qafqaza dair geosiyasi vəziyyəti müəyyən edirdi.

Şəhla Cəlilzadə

“Moskva müqaviləsinin 3-cü maddəsinə görə Naxçıvan Azərbaycanın tərkibində muxtar oblast olaraq elan olunur. Onun sərhədləri Araz çayından, Dəhnə (3829), Vəlidağ (4121), Bağarsıq (6587), Kəmərli dağı (6930) kimi yüksəkliklərdən keçən xəttlə başlayır, Soray-Bulaq (8071), Ararat stansiyası və Qara-Su ilə Araz qovşağında Türkiyə sərhəddində bitir. Həmçinin sənəddə qeyd olunurdu ki, bu coğrafi sərhədlər Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistanın nümayəndələrindən təşkil olunmuş birgə komissiya ilə tam dəqiqləşdiriləcəkdir.

Qars müqaviləsinin 5-ci maddəsi müvafiq olaraq Azərbaycan ərazisində muxtar ərazinin yaradıldığını təsdiq edir. Qars müqaviləsinə 3-cü əlavə Naxçıvanın dəqiq sərhədlərini müəyyən edir: Naxçıvan Urmiya kəndi, Arazdəyən stansiyası, Daş-qurun suayrıcı, Bağarsıq dağı (6587), keçmiş İrəvan qəzasının və Şərur-Dərələyəzin inzibati sərhəddi ilə Kəmərli dağı (6930) və Sayat dağı (7868), Qurd-qulaq dağı və kəndi, Qamesur dağı (8160), Kuki dağ (10282) kimi yüksəkliklərdən keçən sərhədləri əhatə edir”-deyən Şəhla Cəlilzadə qeyd edib ki, bu sərhədlər sonrakı ildə Sovet mərkəzi hakimiyyətinin qərarı ilə Ermənistanın xeyrinə müəyyən qədər dəyişdirilmişdi və 1929-cu ildə Naxçıvan MSSR-nin doqquz kəndi Ermənistan SSR-ə birləşdirilmişdi.

“Azərbaycan 1991-ci il sərhədlərinə, o cümlədən 1995-ci il konstitusiyasına istinadı saxlayıb və 1921-ci ilin sazişlərinə istinadı ləğv etməklə, əslində müstəqillik dövrünün sərhədlərini tanıyır, beynəlxalq tanınan sərhədlərdən əlavə heç bir iddiasının olmadığını dünyaya nümayiş etdirir, eyni zamanda keçmiş imperiya izlərini və onun protektorat (zamin) rolunu inkar edir, milli təhlükəsizliyinin keşiyində yalnız özünün və öz milli ordusunun əsas qoruyucu güc olduğunu təsbit etmiş olur. Artıq Azərbaycanın təhlükəsizliyi üçün mövcudiyyəti yalnız arxiv sənədlərində qalan keçmiş SSRİ-nin zəmanəti lazım deyil”.

Şəhla Cəlilzadə vurğulayıb ki, Türkiyə və Rusiya arasında zaman-zaman yaşanan gərginliklərdə (1945-ci ildə II Dünya müharibəsi və yaxud Stalinin dövründə, yaxud 2015-ci ildəki təyyarə qəzası zamanı) Moskva və Qars müqavilələrinin ləğv olunması məsələsi bir neçə dəfə gündəmə gəlmişdir: “Bunu, Rusiya Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları qaldırma təhdidi kimi gündəmə gətirib. Lakin artıq yeni dövrdə belə bir təhdiddən söhbət getmir. Odur ki, bu müqavilələr öz tarixi əhəmiyyətini itirmiş hesab oluna bilər”.

Azərbaycan və Ermənistan sərhəddi ilə bağlı Şəhla Cəlilzadə qeyd edib ki, iki ölkənin müvafiq delimitasiya və demarkasiya komissiyalarının qərarları ilə tam təsbit olunaraq gələcək sülh müqaviləsi ilə hər iki ölkə tərəfindən qəbul olunacaq.

“Azərbaycan yeni geosiyasi reallıq inşa edir və öz konstitusiyasından keçmişin işğal və imperiya dövrünün izlərini silir. Bu, Ermənistan üçün də bir nümunə olmalıdır”-deyə politoloq əlavə edib.

İradə Cəlil, Bizimyol.info